Medvedev vs. Poetin, deel 2

Het was vandaag de beurt aan president Dmitri Medvedev. Hij gaf een live-interview aan de drie bazen van de televisiekanalen. Het was een terugblik op het afgelopen jaar. Waar hij het over had? Zie hier (Russisch/Engels).
De uitzending duurde ongeveer vijf kwartier en was de negende dit jaar. Eerder deze maand was premier Vladimir Poetin vier uur op televisie om publieksvragen te beantwoorden. Hierin weet Poetin zichzelf neer te zetten als de man die op alle problemen een antwoord heeft en voor iedereen klaarstaat. Medvedev lijkt dat gevoel minder over te kunnen brengen. Zijn antwoorden zijn minder vastberaden dan die van Poetin. Zijn gezichtsuitdrukking straalt minder kracht uit. Zie hier een video van het optreden van Poetin en hier voor dat van Medvedvev.
Toch zet de over het algemeen volgzame president zich vaker af tegen zijn baas. Hij bekritiseerde eind november de manipulatie van Poetins partij Verenigd Rusland bij lokale verkiezingen eerder die maand. Hij vindt dat de Russische economie sinds de val van de Sovjet-Unie nog steeds te veel leunt op oude industrie en de olie- en gasprijs. Daar is niks aan gedaan, ook niet onder Poetin als president. Een andere tegenstelling is over Stalin. De huidige premier betreurt de miljoenen slachtoffers van Stalins repressie, maar de Sovjet-leider heeft wel de industrialisatie en de overwinning op nazi-Duitsland tot stand gebracht. Dat daarbij miljoenen doden zijn gevallen lijkt Poetin minder erg te vinden. Medvedev daarentegen veroordeelt Stalins misdaden. Hiervoor kan geen rechtvaardiging bestaan, zei hij eind oktober.
Een echte splitsing tussen de twee is nog ondenkbaar. Daarvoor is Medvedevs machtsbasis te smal en hij weet aan wie hij zijn politieke carrière te danken heeft.

Op één staat in 2009...

Google mag dan wel niet de grootste zoekmachine zijn van Rusland, die eer is weggelegd voor het Russische Yandeks, toch maken de Russen er regelmatig gebruik van. In ieder geval genoeg om te kijken wat de snelst stijgende zoektermen waren in het afgelopen jaar en dat levert de volgende zogeheten Google Zeitgeist op.
1. Windows 7
2. Odnoklassniki
3. Michael
4. Vkontakte.ru
5. Films online
6. Torrent
7. Vertaling online
8. Werk in Rusland
9. Eurovisiesongfestival 2009
10. Opera 10

Wat is wat?
Windows 7 behoeft geen nadere uitleg. De Russen storten zich er massaal op. In het drie verdiepingen tellende winkelcentrum Metropolis stonden Windows-teams klaar om tekst en uitleg te geven.
Odnoklassniki is een van de meest populaire sociale netwerksite van Rusland. In maart 2006 gelanceerd en twee jaar later had het 25 miljoen profielen van geregistreerde gebruikers en per dag meer dan 6 miljoen bezoekers. Groot verschil met andere sociale netwerksites is dat je voor Odnoklassniki moet betalen.
De Russen houden van Michael Jackson. Sinds zijn dood zijn de videoclips van de King of Pop niet weg te slaan, zijn muziek knalt uit de auto's en in november was er nog een herdenkingsconcert.
Vkontakte is een andere sociale netwerksite. Wel gratis.
Films Online en Torrent dan. Russen zijn gek op films en downloaden.
Vertalingen online, heeft misschien te maken met het beroerde Engels van de Russen.
Werk in Rusland, 2009 staat in het teken van de economische crisis. De Russen zijn naarstig op zoek naar een baan.
Over het Eurovisiesongfestival hoef je de Russen niks uit te leggen. Ze zijn er gek op. Na de overwinning vorig jaar van Dima Bilan mochten ze het liedjesfestijn zelf organiseren. Het zette Rusland weer eens op de kaart. Premier Vladimir Poetin is er groot fan van en opperde zelfs voor een Russisch-Aziatische variant.
Opera 10 is een internetwebbrowser.

Tot de meest belangrijke gebeurtenissen van het jaar worden gezien: het Eurovisiesongfestival, aardbeving in Italië (in L'Aquila), botsing van twee satellieten (tussen een Russische en een Amerikaanse), varkensgriep, overheidsexamens, financiële crisis, wereldkampioenschappen ijshockey (Rusland veroverde de titel), museumnacht 2009, gasexplosie (in mei in Moskou) en de verkiezingen van een nieuwe patriarch (Kirill is de naam).

Andere opvallende punten uit de Google Zeitgeist 2009. De nieuwsmaker van het jaar is Joeri Loezjkov (foto), de burgemeester van Moskou. Nummer twee is Poetin. Nummer vijf is de gevangen oligarch Michail Chodorkovski en nummer tien Arsenalvoetbalcoach Arsene Wenger (heeft misschien te maken met de aankoop van de Russische vedette Andrej Arsjavin). De arme president Dmitri Medvedev komt helemaal niet in dit rijtje voor.

Wat wel en niet te zien is in Sterrenstad

Altijd al een keer naar Sterrenstad gewild. Een stad met zo’n naam dat moet toch wel iets bijzonders zijn.
Sterrenstad was tijdens de Sovjet-Unie het kloppende hart van de eigen ruimtevaart. Hier werden de kosmonauten getraind. Om het leven voor hen wat gemakkelijker te maken werd rond het trainingscentrum een hele stad gebouwd, zodat de families hier konden wonen. Tijdens de Sovjettijd was deze plek geheim en op geen enkele kaart te vinden. Nog altijd is Rusland trots op zijn ruimtevaart die de Amerikanen een paar keer een tik op de neus heeft gegeven. Hoogtepunt was in 1961 toen Joeri Gagarin (video) als eerste mens een ruimtereis maakte.
Sterrenstad is vanuit Moskou te bereiken met de elektritsjka, een stoptrein die er ruim een uur over doet. Het bijbehorende station draagt niet de naam Sterrenstad en verschilt niets van andere stations onderweg. Niets elektronisch of een verwijzing naar de ruimtevaart, die de reiziger het idee moet geven dat dit Sterrenstad is.
De bezoeker is niet direct in Sterrenstad. Eerst drie minuten lopen door een stukje bos. Dan kom je bij de ingang van de stad: een wachthokje met een soldaat en een slagboom. Veel functie hebben ze niet. Niets of niemand wordt gecontroleerd en de slagboom gaat voor elke auto of vrachtwagen open. Wandelaars lopen rustig langs de slagboom. Vervolgens weer vijf minuten lopen met aan beide kanten alleen maar bomen en dan ben je in de stad. Hier de bekende rijen sovjetflats. Van ongeveer vijf verdiepingen. Er is geen stoep, maar je moet lopen langs de modderige rand van de weg met stinkende auto’s die je inhalen.
Nergens maanwagentjes of mannen in ruimtevaartkleren op weg naar hun werk. Of billboards met welkom in Sterrenstad, gebruikte spaceshuttles langs de weg of futuristische ruimtevaartschepen. Het is allemaal waar je aan denkt als je zo’n stad bezoekt. Zeker bij de ingang van zo'n stad. Is dit dan het centrum van de Russische ruimtevaart die het moderne Rusland moet gaan vormgeven? Althans die droom sprak vorige maand President Dmitri Medvedev uit in zijn jaarlijkse toespraak in het Kremlin.
Laatste hoop is het Kosmonautentrainingscentrum Joeri Gagarin. Hier geeft de Belgische ruimtevaarder Frank De Winne (foto derde van rechts) een persconferentie. De Winne was twee dagen eerder in Kazachstan geland, nadat hij zes maanden op het ruimtevaartstation ISS had verbleven. Ik word opgewacht door een mannetje gewoon in burgerkleren. Zonder controle leidt hij mij naar de persruimte in een gebouw waar ook een school had kunnen zitten.
Die ruimte is zo groot als een gymzaal. En er is in de afgelopen dertig jaar niets veranderd. Een visgratenvloer die overal in Sovjetappartementen en gebouwen ligt en verder vooral veel bruin. Geen nostalgische foto’s, uitingen van toekomstdromen of bijvoorbeeld een snelle presentatie van de missie als visitekaartje van de Russische ruimtevaart. Het enige wat op deze plek doet denken aan ruimtevaart is De Winne en zijn twee andere teruggekeerde collega’s in hun ruimtevaartkleren met achter hen aan de muur het logo van het opleidingscentrum Joeri Gagarin. Voor de hoofdingang en in de entree van het gebouw is er nog wel iets te zien van ruimtevaart. Wat kunst en in de hal foto’s van Gagarin en andere kosmonauten. Maar er is ook een winkeltje, waar je van alles kunt kopen behalve ruimtevaartsouvenirs. Dat zaakje zit in een ander gebouw, vijftig meter verderop.
Misschien is Sterrenstad wel zo bijzonder, omdat het juist niet bijzonder is.

De priester in de houten kerk

Een lange rij voor een houten kerk. Bloemen in een hek gestoken. Snotterende vrouwen die hun tranen drogen.
Zaterdag konden de Russen afscheid nemen van de vermoorde Russische-orthodoxe priester Danil Sisojev. Donderdag schoot een onbekende man hem voor zijn eigen kerk, de Sint Thomas in het zuiden van Moskou, neer. Sisojev overleed later aan zijn verwondingen. De priester richtte zich op de bekering van moslims en trok fel van leer tegen de islam. Onderzoekers sluiten niet uit dat hij is gedood uit religieuze overwegingen. Tot zover de feiten.
De Sint Thomas, een orthodoxe kerk zonder de haast gebruikelijke gouden koepels, ligt in een dal met om zich heen hoge, witte flats. Voor de houten kerk had zich zaterdag een rij gevormd van minstens een half uur wachten. De politie had de weg naar de kerk voor automobilisten afgesloten. De agenten waren in groten getale aanwezig. Bij het begin van de weg stonden er een stuk of vijf en er liepen twintig man rond de kerk.
In de rij stonden de mensen geduldig te wachten. De laatste nieuwtjes werden uitgewisseld: ,,Vanochtend zijn ook moslimleiders langs geweest." Of er werd gebeld: ,,De rij is erg lang. Kom je nog? Ik sta ter hoogte van waar de flats beginnen."
Per groepjes van ongeveer tien à vijftien personen mocht iedereen naar binnen. Naast de ingang hing een foto van de 35-jarige Sisojev, in vol ornaat. Daaronder kaarsjes die niet meer brandden. Verder een tafel met een stapeltje bloemen: rood, wit, geel. In een hek waren andere bloemen gestoken.
Binnen heerste een vrome sfeer. Alleen kaarsjes zorgden voor verlichting. Bidprentjes hingen overal aan de muren. Vrouwen met hoofddoeken zongen liederen. Een priester stond in een gouden jurk naast de kist.
In het midden lag Sisojev opgebaard. Gekleed in een witte jurk met gouden stiksels. Zijn hoofd was afgedekt met een wit-gouden doek. Alleen zijn spierwitte hand was te zien. Rustend op zijn buik. Een kruis omklemmend met daaronder een bijbel.
De mensen schuifelden naar de kist. Hun meegebrachte bloemen gaven ze af. Eenmaal bij de kist bogen de bezoekers, mannen en vrouwen, zich voorover om Sisojev te kussen: op zijn hoofd en zijn hand. Ouders tilden hun kinderen op, zodat zij hetzelfde konden doen.
Plots stoven de mensen uiteen. De beveiliging zette een fotojournalist uit de kerk. Een andere fotograaf die een plaatje wilde schieten werd vermanend toegesproken. Krijsend schuifelde een vrouw, ondersteund door een andere vrouw, richting de kist. Snotterend en jammerend hing ze half boven het lichaam van Sisojev en kuste hem voorzichtig. Daarna voerden omstanders haar zwijgend weg.
Eenmaal buiten op de stoep stonden sommigen stil ter hoogte van het lichaam van Sisojev. Nog een keer bogen ze en sloegen een kruisje.

Politieagent spreekt

Niet vaak vertoond in Rusland. Een agent die zich in het openbaar opwerpt als klokkenluider en zich richt tot Vladimir Poetin. Over wanbeleid, slechte salarissen en corruptie binnen het politiekorps.
Hier de video (met Engelse ondertiteling).

Een Russische knuffelbeer

Hij toert momenteel door het land, Pjotr Nalitsj met zijn band. Voluit: het Muzikale Collectief van Pjotr Nalitsj. Nou ja, toeren. De zes mannen doen het rustig aan. Ongeveer een keer per maand treden ze op in een stad, meestal ten westen van de Oeral. Afgelopen vrijdag was het de beurt aan Club Milk in Moskou.
Nalitsj wordt door sommigen omschreven als de Russische Manu Chao of Jacques Brel. Hij zingt vrolijke, aanstekelijke liedjes, waar je niet al te zwaar aan moet tillen en die meestal in je hoofd blijven hangen. Zijn enige album heet niet voor niets De vreugde van eenvoudige melodieën, te downloaden van zijn site.
Zijn repertoire is niet zo groot. In de toegift van afgelopen vrijdag kwamen twee nummers voorbij die die avond al eerder waren gespeeld. Hij zingt meestal in het Russisch, maar soms in gebrekkig Engels.
Net als vrijwel altijd begon hij vrijdag met zijn grootste hits: Datsja en Guitar. Met dit laatste nummer brak hij in 2007 door. Daarna zakte het concert iets in om vervolgens met het hiphopachtige Drops helemaal los te komen.
Wat ook tot zijn repertoire behoort, is Nalitsj zelf. Bescheiden stond hij afgelopen vrijdag op het podium van Club Milk. Vanaf een flyer, zo groot als een cd-hoesje, kondigde hij steeds het volgende nummer aan. Ondertussen half de zaal inkijkend en wat spelend op zijn piano. Een act of niet, zijn houding en liedjes slaan aan. Het malatsi (goed zo) galmde diverse malen door de club.
Na afloop toonde hij zich aanraakbaar voor zijn fans. Hij had zijn oversized Hawaï-overhemd ingeruild voor een saaie, grijze trui. Zijn haren waren nog nat van het zweet. Zonder al te veel te zeggen, verlegen glimlachend en zacht pratend deelde hij handtekeningen uit en ging op de foto met vooral vrouwen, die deze knuffelbeer - klein, stevig en bruine ogen - maar al te graag in hun armen sloten.
Volgende stop is Nizjni Novgorod, 14 november.

Gelukkig dankzij de crisis

Kijk Stanislav en Irina Erlich eens naar elkaar lachen. De economische crisis in Rusland heeft voor hen niet slecht uitgepakt. Stanislav verloor vorig jaar oktober zijn baan in een metaalfabriek in Kamensk-Oeralski, een industriestad in de Oeral. Zes maanden geleden is het echtpaar begonnen met het opstarten van een reclamebureau. ,,Het is zo mooi om samen dingen te bedenken en die samen te realiseren", zegt Irina.
De 32-jarige Irina is een verzorgde vrouw. Ze doet haar haar voor de foto nog even netjes. Zodra ze een spiegel ziet, bekijkt ze zichzelf. Stanislav is 37, maar hij lijkt ouder. Zijn haar begint grijs te worden en op zijn grauwe gezicht zijn groeven verschenen. Sinds zijn 21e werkte hij in de metaalfabriek. De laatste vier jaar is hij niet op vakantie geweest. Hij was monteur. Als er machines kapot gingen in de fabriek moest hij ze repareren. Dat betekende dat hij ook 's nachts uit bed gebeld werd om naar de fabriek te gaan. Hij praat er met afgrijzen over. Zijn ontslag is misschien wel zijn redding zegt hij. ,,Anders had ik daar nu nog gezeten." ,,Tot zijn pensioen", vult Irina aan.
Een dag eerder heb ik hen ontmoet bij de Dienst Werkgelegenheid in Kamensk-Oeralski. Ze waren langs om hun ondernemingsplan in te leveren en om te kijken of ze een lening kunnen ontvangen. Stanislav volgt omscholingscursussen. Nu zitten we aan de businesslunch in een café in het centrum van Kamensk-Oeralski.
Stanislav is blij om zijn ontslag, maar hij is woedend op de leiding van de fabriek. ,,Die snappen er niks van. Vorig jaar oktober werkten daar 2200 mensen. Nu 700. Van de een op de andere dag gooiden ze er direct driehonderd man uit, inclusief mijzelf. De afgelopen jaren hebben ze alleen maar gedacht aan geld. Niks hebben ze gedaan voor de fabriek. Generaties hebben daar gewerkt: vaders, hun zonen. Nu wordt die fabriek om zeep geholpen."
Het leven voor hen is veranderd. Irina was altijd thuis om voor hun 10-jarige dochter te zorgen. Voor hun kind is dat wennen. Irina lachend: ,,Laatst zei ze: 'Waren jullie maar als andere ouders. Die zijn thuis, omdat ze geen baan meer hebben."
Het Kremlin is als de dood dat het Russische volk gaat morren nu het economisch bergafwaarts gaat, fabrieken hun deuren moeten sluiten, salarissen niet uitbetaald worden en massaontslagen vallen. Het echtpaar Erlich verwacht niet dat de inwoners van Kamensk-Oeralski, waar drie andere metaalfabrieken in de problemen zitten, de straat op gaan. ,,De ene helft van de bevolking is door Stalin hier naar toe gedeporteerd", zegt Stanislav zachtjes. ,,Mensen uit Moldavië, Kazachstan, het westen van Oekraïne. Zij durven zich niet te verzetten tegen de overheid. De andere helft vindt het niet de moeite waard om te protesteren. De gemeente hier beslist niet. Dat gebeurt in Moskou. Dat is zo ver weg. Daar maken ze zich niet druk om een industriestadje als Kamensk-Oeralski." Irina voegt eraan toe: ,,Russen zijn niet als de Oekraïners en Georgiërs. Wij willen een rustig leven."

Het andere Rusland

Het is altijd goed om Moskou even te verlaten en het Russische land in te duiken. Moskou is een wereld van verschil met de rest van dit enorme land.
In de Russische hoofdstad lopen geen koeien op straat, zoals in Vladikavkaz. Is een halve liter bier geen 35 roebel, zoals ook in Vladikavkaz, maar minstens het dubbele. En worden bruiloften niet gevierd langs de weg, zoals tussen Vladikavkaz en Beslan. In Moskou geen houten huisjes, zoals in het historische centrum van het industriestadje Kamensk-Oeralski, maar steeds vaker moderne gebouwen.
Ook de inwoners van de hoofdstad lijken zich anders te gedragen. In Moskou hebben mensen minder tijd voor elkaar en is het met de gastvrijheid minder gesteld dan in de rest van het land. Daar wordt die buitenlandse journalist beschouwd als een welkome gast.
Op de Oeralse Economische Staatsuniversiteit in Jekaterinboerg, een bruisende stad met meer dan een miljoen mensen op ongeveer twee uur vliegen ten oosten van Moskou, maakt de rector tijd vrij om die Nederlandse journalist te ontvangen. In zijn kamer staan op een tafel koekjes, chocolade, water, thee en koffie. Studenten en docenten zijn aangeschoven. Een fotograaf houdt niet op met het maken van foto's van de rector in gesprek met de journalist.
Of neem de inwoners van het door de economische crisis getroffen Kamensk-Oeralski, ruim honderd kilometer ten zuid-oosten van Jekaterinboerg. Een daarvan is Nikolaj, die na te te zijn ontslagen gelukkig snel een baan wist te vinden. Hij wijst de weg naar een metaalfabriek en loopt een stukje mee. Met grote ogen kijkt hij je aan en een grote lach staat op zijn gezicht. ,,Dit is voor het eerst dat ik een buitenlander zie", stamelt hij in gebroken Engels. Hij grijpt zijn kans. ,,Ik heb zelf Engels geleerd", laat hij trots weten. Na elkaar gedag te hebben gezegd, kijkt hij hij nog een paar keer om.
Of de collega's van de krant Kamenski Rabotsji. Of zij mensen kennen die getroffen zijn door de crisis? Dat niet, maar dat weten ze wel bij de Dienst Werkgelegenheid. ,,Daar hebben ze nu lunchpauze. Dus eet eerst hier even wat." Er komt een fototoestel en een memorecorder aan te pas om het historische, heuglijke moment te vereeuwigen.
Of het afscheid van een echtpaar in Kamensk-Oeralski na een interview over de crisis. ,,Kom snel terug, dan gaan we naar de banja."
Het voelt elke keer goed om terug te zijn in Moskou, maar na een tijdje groeit het verlangen naar dat andere Rusland.

Een boze directeur

Alexander Bezborodov, directeur van de faculteit geschiedenis aan de Humanitaire Staatsuniversiteit van Moskou, gaf mij de volle laag. Op dezelfde bulderende toon waarmee hij een minuut eerder zijn secretaresse had toegesproken. ,,Weer zo'n journalist uit het Westen, die het beter denkt te weten. Hoe lang werk je hier? Waarom altijd die kritiek op ons land? Dankzij het Rode Leger is West-Europa bevrijd."
Hij was op dreef. Ik kreeg niet de gelegenheid om er tussen te komen. ,,En waarom altijd die vragen over het stalinisme. Jullie hebben het toch ook over het nazisme? Alsof het in Nederland allemaal goed gaat", en haalde ook nog eens de Tachtigjarige Oorlog erbij. Boos keek hij uit het raam en zei dat ik vijf minuten had.
Zijn woede wordt breder gedeeld onder de Russische bevolking. Waarom altijd die kritiek op ons land, vragen de Russen zich af. Over mensenrechten, democratie, persvrijheid. Bemoei je niet zo met ons en kijk eens naar jezelf. Het is een tactiek die in het Kremlin veelvuldig wordt gebruikt bij ontmoetingen met wereldleiders. Wordt er kritiek geuit op Rusland dan reageert Moskou meteen met: 'Maar jullie hebben ook problemen met bepaalde bevolkingsgroepen, bij jullie worden ook mensen vermoord.' Het maakt een gesprek er niet makkelijker op.
Ook niet met de directeur van een geschiedenisfaculteit. Voordat ik mijn vragen verder stelde, wilde ik toch nog even wat rechtzetten. Ik zei dat in Nederland ook gediscussieerd wordt over het nazisme, maar dat het toch wel een verschil uitmaakt dat de grote aanstichter hiervan uit je eigen land komt of niet. En ja, in Nederland gaat ook niet alles goed, antwoordde ik hem. Maar waarom mocht hij wel iets zeggen over Nederland en ik niets over Rusland, terwijl ik daar in ieder geval vier maanden zit. Hoe vaak bent u in Nederland geweest, vroeg ik hem. Het bleef stil.
De storm bleek uitgeraasd. Bezborodov draaide bij. De vijf minuten werden tien, twintig. Ik kon mijn vragen stellen en rustig gaf de directeur antwoord. Plots haalde hij een artikel (Russisch/Engels) van president Dmitri Medvedev te voorschijn. 'Rusland, voorwaarts!' luidde de kop. Medvedev publiceerde het vorige maand en het is zijn visie over hoe het land ervoor staat. ,,Ken je dit?", vroeg Bezborodov. ,,Dit is een goed stuk. Kritisch op Rusland. We zien heus wel wat er misgaat. Ik nodig je uit om volgende week langs te komen op de universiteit. Dan is er een ronde tafelgesprek en discussieren we over dit artikel." Hij gaf me bij het afscheid glimlachend een hand.

Een fluitje in het metrostation

Zwartrijders, ze zijn er natuurlijk ook in Rusland. Zeker in de Moskouse metro.
Vaak gaat het zwartrijden als volgt. Elk metrostation heeft een poortje waar je doorheen moet. Bij de meeste stations slaan de hekjes hiervan met veel geraas dicht als je je kaartje niet hebt gescand. Het is mogelijk om die hekjes te slim af te zijn. Of je loopt heel snel door of je springt als een paard half over deze horde heen. Zwartrijden is daarom meer een bezigheid voor tieners of twintigers. Mocht de zwartrijder dit obstakel hebben gepasseerd dan volgt een automatisch deuntje die het meest doet denken aan de eerste vogels in de lente.
Is er dan geen bewaking om die zwartrijders te beletten hun hobby uit te oefenen? Jawel, die is er. Vaak is het een vrouwtje in een groenzwart uniform die in een hokje zit of wat ronddrendelt rond de poortjes. Bij het horen van het vogeltjesgeluid blaast ze op haar fluitje. Zo'n ouderwets ding met een balletje erin. Maar het blijft bij fluiten. Soms roept ze wat na, terwijl de zwartrijder zich onbekommerd begeeft naar de ellenlange roltrap. Een goede mogelijkheid om de dader alsnog in de kraag te vatten. Ook omdat onderaan de roltrap een medewerker van de metro zit. Maar deze optie staat niet in het takenpakket. Soms haalt de zwartrijder de roltrap niet. Dat is als de militsija eens een keer aanwezig is.
Onlangs besloot ik aan zo'n metromedewerkster in groenzwart uniform te vragen waarom ze niet meer doet dan fluiten. Vlak daarvoor had op haar metrostation Dinamo een zwartrijder toegeslagen. Hij - rastahaar, donkere tatoeage op zijn onderbeen - stond wat te lummelen voor de poortjes. Plots liep hij snel door het metropoortje en de gebruikelijke rituelen volgden: de hekjes knalden met het nodige geratel dicht, het vogeltjesdeuntje schalde door het station en de bewaakster blies hard op haar fluitje en deed verder niks. De rastaman bleef nog even staan, keek rond en kuierde op zijn dooie akkertje naar de roltrap.
Ik stond naast de medewerkster, die in haar hokje zat. ,,Waarom doet u niets?", vroeg ik. Ze zat half ingedoken met haar armen op haar bureau. Ze richtte haar hoofd op en zei sloom: ,,Ik heb op mijn fluitje geblazen." Ze sprak haar zin uit op een toon alsof ze tegelijkertijd zei: 'Ik heb mijn werk gedaan. Meer kan ik er ook niet aan doen.'
Vervolgens bleef ze me uitdrukkingsloos aankijken. Ik maakte een schijnbeweging om ook als een echte jonge Rus over de hekjes te springen, maar besloot me aan de regels te houden. Zowaar kreeg ik de medewerkster aan het lachen.

Medvedev vs. Poetin, deel 1

De president en de premier, als vanouds waren ze deze week weer veelvuldig in het nieuws. Vaak is de een, de premier, dat wat vaker dan de ander. Hij, oud-KGB'er, toont zich een daadkrachtig man. Pakt oligarchen aan, voert oorlog in Tsjetsjenië en laat als een ware Rambo zijn mannelijkheid zien in de Russische wildernis.
De ander, de president, staat in de schaduw van die een. Al treedt hij soms naar voren. Hij, jurist, toont zich een liberaal man. Hij bekritiseert de Russische economie, wil een einde maken aan corruptie en geeft een interview aan de meest kritische krant van het land, Novaja Gazeta.
Vorige week vrijdag meldde de een zich weer eens. Hij liet tegenover een club van Westerse Rusland-deskundigen doorschemeren dat hij een nieuwe termijn als president ziet zitten. In 2012 zijn er nieuwe verkiezingen. Eerder had hij deze baan al acht jaar lang. Maar helaas voor hem kent de Russische grondwet een presidentstermijn van vier jaar en mag je alleen na de eerste rit je opnieuw verkiesbaar opstellen. Verrassend was zijn mededeling niet. De man is zo verzot op macht dat hij er wel voor zorgt dat hij het de komende decennia voor het zeggen heeft.
Wel opvallend was dat die ander misschien zin heeft in een langer verblijf als president. Deze week zei hij, tijdens een eigen ontmoeting met diezelfde deksundigen, dat hij daar tot dusverre nog nooit over had nagedacht en dat hij voor de toekomst niks uitsluit.
Algemeen was verwacht dat die een in 2012 weer op de stoel van president zou gaan zitten. Zo zouden ze elkaar steeds aflossen tot ze oud en grijs zijn. Maar waarbij de een altijd voor op de tandem zit en stuurt en de ander lekker meetrapt. Voor hun onderdanen is het op deze manier ook duidelijk. Ze weten dat de een het voor het zeggen heeft en van hem houden ze het meest.
Is er nu een machtsstrijd gaande in het Kremlin? Want heeft die ander het nu gehad met die rolverdeling? Wil hij ook eens daadwerkelijk wat in te brengen hebben? Gaat hij een eigen koers varen en komt hij met een nieuwe partij? Hebben de Russen over drie jaar echt wat te kiezen? En wat vindt de een hier nu allemaal van? Pikt hij deze concurrentie van de man die zijn carrière aan hem te danken heeft? Of is het allemaal een opgezet plan. Zo van: kijk, Rusland is democratisch, want er zijn twee presidentskandidaten. Ondertussen blijft die een gewoon de leider en zorgt hij ervoor dat hij straks president is. Langer dan ooit, want die ander heeft bepaald dat de president na 2012 zes jaar op zijn troon mag zitten.
De een en de ander hebben gezegd dat ze samen nog eens gaan praten over hoe ze nu verder moeten. Wie trekt aan het langste eind?

Gratis naar voetbal

Flyers uitdelen is in Moskou een grote sport. Op straat of bij de uitgang van een metrostation staat altijd wel een mannetje of vrouwtje klaar met een stapeltje folders. 'Neem er alsjeblieft een aan, dan zit mijn werk erop' valt er op hun gezichten te lezen.
De flyers kunnen van alles zijn. Een rondje bij de uitgang van metrohalte Vojkovskaja, populair vanwege de dichtbij gelegen shopping mall Metropolis (252 winkels, meer dan elf fastfoodrestaurants, een bioscoop en bowlingbanen) geeft een aardig beeld. De televisieaanbiedingen van de Mediamarkt, een aankondiging van een Spaans festival bij warenhuis Stockman, het opknappen van woningen, cursussen Engels, Duits, Frans, Spaans en Italiaans en de prijslijst van een kapper.
Sommige uitdelers staan binnen bij de uitgang van de metrohalte meteen al op de trap. Anderen wachten buiten de mogelijke klant op in een fel geel jasje, met een bord om hun lichaam, hebben iemand bij zich die op stelten staat of kleuren de straat met een kippenpak aan. De laatste niet daar gezien, maar ergens anders in Moskou.
Het is altijd handig om de flyers aan te nemen. Naast de gebruikelijke rotzooi zit er soms wel iets nuttigs tussen. Dat leverde de afgelopen week de volgende score op: een gratis kaartje voor het hele gezin voor de voetbalwedstrijd Moskou-Perm (0-2), een uitnodiging voor een bezoek aan de Moskouse bierbrouwer Mospivo, een gratis dansles bij de nieuwe dansschool Dance First en vijf procent korting bij restaurant Kaskad als je je flyer laat zien.
De meest bruikbare flyer, in kontzakformaat, is van een medisch centrum (vijf procent korting). Op de achterkant staat het schema van de Moskouse metro. Met natuurlijk aangegeven bij welke lijnen de centra zich bevinden.

'Je zag die Lada naar beneden zakken'

'Onze Opel', kopte de internetsite gazeta.ru gisteren. De Russen zijn maar al te blij met de koop van Opel door de Russische Sberbank. De GAZ-fabriek in Niznji Novgorod profiteert namelijk ook van de deal. Het bedrijf is industrieel partner. Dat betekent dat de Opels straks uit deze fabriek rollen. Bestemd voor die aantrekkelijke Russische automarkt, na Duitsland de grootste van Europa. Het meest belangrijk is wel dat de Russen nu een kijkje kunnen nemen in de Opelkeuken. Zo hopen ze de technologische achterstand op de buitenlandse merken goed te maken.
Dat is hard nodig, want de Russische automerken hebben een bedroevende reputatie. Dat blijkt wel als je naar de mening van Russen vraagt.
Denis (24) is bij autodealer Avtomir, in een buitenwijk van Moskou, op zoek naar een nieuwe wagen. Hij gaat voor een Renault. Andere auto's bekijkt hij niet. Waarom geen Russische? Hij moet hard lachen. ,,Ik heb twee keer een Lada gehad. Na drie maanden mankeerde aan dat ding van alles. Onderdelen vielen eraf. Hij maakte een enorme herrie. Ze zijn naar verhouding nog duur ook. Ik neem liever een Renault. Dan betaal ik meer, maar dan weet ik zeker dat ik waar voor mijn geld krijg."
Ook verkoper Maksim Borisov van Avtomir is niet enthousiast. Leunend tegen een grijze Chevrolet: ,,Russische auto's lopen achter. Sinds twee jaar hebben Lada's een airbag. Japanse merken hadden dat veel eerder."
Michail Kovrigin, hoofdredacteur van autonet.ru en mede-auteur van vijftien autoboeken, zweert bij een Opel. Een Skoda-kalender hangt boven zijn computer. ,,Een vriend van mij had een Lada. Als hij spullen in de achterbak stopte, zag je die auto naar beneden zakken."
Alleen autoverkoper Oleg Kripakov van Megamotors lijkt vertrouwen in Russische wagens te hebben. Zijn werkkamer bevindt zich in een kantoor dat meer weg heeft van een barak. Op de achtergrond valt het geluid van de Moskouse autoracebaan Leningradski Prospekt te horen. ,,Vroeger rammelden die dingen inderdaad aan alle kanten." Hij zit op zijn bureaustoel, pakt de leuningen en schudt lachend heen en weer. ,,Maar dat is allang niet meer zo. Het zit bij de Russen tussen de oren dat Russische wagens slecht zijn. Het wordt tijd dat dat beeld gaat veranderen."

,,Eet, eet, eet"

Koesjat is het Russische werkwoord voor eten. Nooit heb ik dat vaker gehoord dan in Vladikavkaz en Beslan.
Een interview met de 60-jarige Aza Tedtova, die vijf jaar geleden haar tienjarige kleinzoon verloor tijdens de gijzeling van School Nummer 1 in Beslan, ging als volgt. We zaten in haar loggia aan een lange tafel. Binnen een oogwenk had haar schoonzoon de hele tafel vol met eten gezet. Vlees, kaas, eigen gebakken brood, zelfgemaakte aardappelkoek, verschillende zoete koekjes, pruimen, meloen en later ijs. Steeds als een schaal leeg was, werd het aangevuld. Gedronken werd er ook: thee, peren- of appellimonade en natuurlijk wodka.
Na School Nummer 1 te hebben gezien, besloot ik op een bankje te zitten. Ik had mijn bestemming nog niet eens bereikt of een oud vrouwtje met hoofddoek en stippeltjesjurk kwam gebogen en steunend op haar wandelstok schuifelend naar me. ,,Kom eten, kom", zei ze. Ze nam me mee naar haar huis.
In de brandschone keuken moest ik van oma zitten. Haar dochter - het grijze haar in een lange paardenstaart - keek er totaal niet raar van op dat een vreemdeling in het huis stond en ze ging direct aan de slag. Snel sneed ze een paar tomaten, komkommers en brood. Zelf hadden ze eerder al gegeten. Dus warmde de dochter het overgebleven eten, een kotelet en pasta, nog even op.
Na één portie had ik genoeg. Dat vond oma maar niks. Ze pakte de pan. ,,Hier nog een kotelet." ,,Nee, bedankt", was mijn antwoord. ,,Wat pasta? Eet, eet, eet." Tot haar grote teleurstelling bleef ik weigeren. ,,Eet dan toch. Eet", zei ze streng. Ik sloeg alles beleefd af. Maar ze kwam met een oplossing. Pakte een aantal boterhamzakjes en deed daar het overgebleven brood, pasta, kotelet, komkommer, een nieuwe tomaat en twee appels in. Terwijl ze de zakjes aan mij gaf, kuste ze op mijn hoofd.
En dan waren er nog andere interviews met indrukwekkende verhalen over het gijzelingsdrama en steeds werd er gevraagd of ik niet wat wilde eten.
Vreemd vond ik het dan ook niet dat op de terugreis het vliegtuig vol zat met, jawel, eten. Pizzadozen met het nationale Ossetische gerecht (recept) gingen als handbagage mee naar Moskou.

In Rusland is iedereen het mikpunt

Rijken, alcoholisten, gepensioneerden, politici, niemand ontsnapt aan Russische grappen.

-Papa, wanneer ik later groot ben, wil ik premier worden.
-Nou, jongen, om premier te worden moet je nog heel veel groeien. Eerst moet je president worden!

Rusland is het land van de humoristische anekdotes. Met name van de politieke, zegt Olga Frolova, taalkundige aan de Linguïstische Staatsuniversiteit Moskou.
Oud-president en huidig premier Poetin en huidig staatshoofd Medvedev zijn niet de eerste Russische slachtoffers van politieke anekdotes. Deze grappen ontstonden in de jaren 20 van de vorige eeuw, toen de communisten aan de macht waren. Gedwongen door de censuur zochten de Russen een weg om hun ongenoegen te uiten en politici op de hak te nemen. Van Stalin tot Gorbatsjov; elke Sovjetleider moest eraan geloven. Al was het vertellen van zulke grappen niet zonder gevaar.
De politieke anekdote is modern, legt Frolova uit „De huidige anekdote is een kort, humoristisch verhaal dat iets of iemand belachelijk maakt. Het moet wel uit het leven zijn gegrepen. Het moet actueel zijn, anders slaat de grap niet aan. Ik vertelde in de jaren 90 een grap over Brezjnev (voormalig Sovjetleider tussen 1964 en 1982, FA). Niemand moest hierom lachen.”
De oudste anekdotes stammen uit de 18e eeuw, vervolgt ze. „Dat waren grappige verhalen die gebaseerd waren op echte gebeurtenissen en centraal stonden in het leven van de mensen. Dit komt terug in het werk van Ruslands grootste dichter Poesjkin (1799-1837, FA).”
Politiek is een populair onderwerp maar eigenlijk wordt geen thema in de moderne anekdote ongemoeid gelaten. Het kan over van alles gaan, benadrukt Sergej Tichonov. „Rijke Russen, alcoholisten, gepensioneerden, politici, iedereen komt een keer aan de beurt. Daarom zijn de grappen, naast het taalaspect, vaak moeilijk te begrijpen voor buitenlanders. Ze gaan over specifiek Russische onderwerpen.”
Tichonov is communicatiemanager bij radiostation Humor FM. Dat zendt de hele dag grappen uit, afgewisseld met muziek. Door heel Rusland luisteren per dag ongeveer 2 tot 3 miljoen mensen naar de zender, zegt Tichonov. Anekdotes staan centraal bij Humor FM. Elke werkdag is er de Anekdote-parade. Hiervan worden de beste na een verkiezing in het weekend nog eens uitgezonden. Als bron gebruikt de redactie de vele anekdotesites, zoals anekdot.ru.
Humor FM beantwoordt volgens Tichonov aan de Russische behoefte tot lachen. „Humor is een onontbeerlijke factor in de Russische samenleving. Russen hebben humor nodig. In het algemeen is hier veel verdriet. Daarom moet je ook kunnen lachen.” Frolova: „Humor is onmisbaar. Het is om te relaxen. Humor helpt problemen naar de achtergrond te dringen.”
Maar die humor kan ook te ver gaan, vindt de docente. Ze toont zich bezorgd over de nieuwste soort anekdotes, die passen in een tijd dat Rusland zich steeds meer profileert. „Het zijn anekdotes die ik niet wil vertellen. Ze zijn nationalistisch. Deze grappen zijn agressief tegenover andere landen. Via internet komen ze binnen en het is moeilijk te controleren wie daar achter zit.”

Dit artikel verscheen op 6 augustus in het Reformatorisch Dagblad.

Lachen kan ook op anekdot-film.ru.

Vertaling spotprent: kaal-behaard-kaal-behaard.

,,Ben jij een neger?"

Je weet dat het gebeurt in Rusland. De rapporten en verhalen van mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en de Russische SOVA zijn bekend en toch schrik je ervan als je het een keer meemaakt: racisme.
Wat dat betreft waren er de afgelopen twee maanden al een paar voorbeelden. Koop niet bij een 'zwarte' vertelde een Russische vrouw mij. ,,Die zijn niet te vertrouwen." Of: ,,Ben jij een neger?", vroeg de verhurende makelaar argwanend aan de telefoon. Het zijn momenten waar je even om lacht en verder niet bij stilstaat.
Maar vandaag was dat niet het geval. Vanuit het verrassend leuke VDNKh-park, met skatende Russische jongeren, een ontelbare hoeveelheid sjasliektentjes en bizarre Sovjetarchitectuur, liep een groepje van vijf Russische soldaten, het was vandaag de dag van de blauwe baretten, naar metrohalte VDNKh. Met bier in hun handen probeerden ze gratis het metrostation binnen te komen. Dat mislukte. Even later stonden ze zingend en lallend op de meterslange roltrap. In de metro wilden ze plaatsnemen op de bankjes, maar er was slechts plek voor vier. Dat werd wel even opgelost.
Op een van de bezette plekken zat een Aziatische jongen. Dringend en op niet al te vriendelijke toon werd die laatste verzocht weg te gaan. Hij gehoorzaamde en ging naast de soldaten staan. Ook dat was niet goed. Een van de soldaten sloeg een arm om de Aziatische jongen en duwde hem zo verder weg. En siste hem nog wat in zijn oor toe. De jongen liet het allemaal over zich heen gaan. De overige passagiers zaten er apathisch bij. Twee metrohaltes stond de jongen op gepaste afstand van de soldaten vandaan. Hij keek strak voor zich uit en verroerde zich nauwelijks.
Bij metrohalte Rizskaja moesten de soldaten en de Aziatische jongen eruit. Zij gingen als eerste en pas toen de omroeper in de metro waarschuwde dat de deuren gingen sluiten, stapte ook de Aziatische jongen uit om vervolgens langzaam verder te lopen. De groep soldaten wat verder voor hem in de gaten houdend.
Rusland is voor de Russen, is de gedachte. Helemaal nu het economisch slechter gaat. Niet zelden leidt racisme in Rusland tot een dodelijke afloop. Volgens SOVA overleden dit jaar 36 mensen en raakten 147 gewond. De regering probeert racisme tegen te gaan. Maar een goed plan ontbreekt. Vaak ontlopen de moordenaars hun juiste straf. Rechters en de politie zien aanvallen op Afrikanen, Kaukasiërs en Aziaten als een vorm van hooliganisme.
Volgens de Russische persbureaus is de dag van de blauwe baretten rustig verlopen.

Waarom sloot Rusland de Tserkizovskimarkt?

Wie of wat zit achter de sluiting van de Moskouse Tserkizovskimarkt? Gaat het om illegale handel of om politiek? En wat heeft de Chinese regering hier allemaal mee te maken?
De Tserkizovskimarkt was een plek waar elke dag honderdduizend mensen, onder anderen Chinezen (zo'n vijftigduizend), Indiërs, Vietnamezen en Azerbeidzjanen, hun waar verkochten vanuit scheepcontainers. Ruim tien jaar lang lagen hier paardenvlees en levende schildpadden naast spijkerbroeken en damestasjes uit China. Het zorgde voor werkgelegenheid van honderdduizenden mensen: niet alleen onder de verkopers, maar voor de cafés aan de rand van de markt, de fabrikanten, de vrachtwagenchauffeurs, noem ze allemaal maar op.
Sinds 29 juni is de markt dicht. De verkoopstallen liggen er verlaten bij. Chinezen ruimen hun laatste spullen op. Een chauffeur slaapt in zijn vrachtwagen. Een Azerbeidzjaan staat teleurgesteld en eenzaam met een karretje vol met spullen. Hij heeft een kind te voeden.
De officiële lezing is dat de Russische regering de markt sloot om gezondheidsredenen. Onder de verkopers heersen tbc en syfilis. Achterliggende gedachte was dat de autoriteiten zo een eind konden maken aan de verkoop van illegale spullen. Illegale handel komt veelvuldig voor in Rusland en is al jaren een doorn in het oog van de regering.
Maar andere scenario's zijn er genoeg. De markt is eigendom van de Azerbeidzjaanse miljardair Telman Ismailov. Hij heeft het duurste hotel van Europa gebouwd: het Mardan Palace (voor 1,4 miljard dollar, met 560 kamers). Niet in Rusland, maar in Turkije. Tot ergernis van de grote baas: premier Vladimir Poetin. Daar gaan de Russische banen, moet hij hebben gedacht. Dat kon de oud-president niet over zijn kant laten gaan.
Ook zou Poetin met de sluiting van de markt het gezag van de Moskouse burgemeester Joeri Loezjkov willen ondermijnen. De twee zijn geen echte vrienden en Loezjkov is wel beste maatjes met Ismailov.
Er is nog een scenario. Die immigranten, wel of niet illegaal, pikken de banen in van de Russen. Het is crisistijd, dus moet de eigen arbeider wel beschermd worden, vindt het Kremlin.
De sluiting leidde tot een heuse rel met de Chinese regering. Nu stonden juist de banen van de Chinezen op het spel. Met spoed vloog vorige week een Chinese delegatie naar Moskou. Het Kremlin wist de afgevaardigden te overtuigen van de sluiting. Inmiddels zijn de Chinese verkopers al weer op andere markten in Moskou gesignaleerd.

Verboden terrein voor auto's

Een avondwandeling, zoals vandaag, leidt soms tot verrassende ontdekkingen.
Vanaf de racebaan Leningradski Prospekt, links de Oelitsa Aviakonstroektora Soechovo op, langs hotel Aerostar en een schaatshal doemden vier torenhoge flats op. In paarse en roze tinten. Het was een voorbode van nog meer flatgeweld daar weer achter. Niks nieuws in Moskou.
Leek het. Na de vier flats naar rechts een straat in veranderde dit beeld. Grand Park viel op een groot bord te lezen. Daarachter een huizenpark met een hek erom heen. Ingang alleen mogelijk via de slagboom. Daarnaast hield een bewaker in zijn hokje alles via televisieschermen in de gaten. Achter die slagboom dikke wagens. En natuurlijk huizen. Ze lagen er opgestapeld bij als in het Amsterdamse IJburg.
De grootste surprise lag buiten dit ommuurde woonpark. Op een weg hierachter waren kinderen rustig aan het skaten, wandelden moeders met hun kinderwagen en speelde een stel een potje badminton.
Dit had ook een Vinex-locatie kunnen zijn. Van het oververhitte Moskou, het centrum is niet ver weg, was niks te merken. De weg is niet toegankelijk voor auto's. Die hebben hun eigen parkeervakken aan het begin. Een gele hummer die even aanstalten maakte om de weg op te rijden werd door twee skaters vreemd aangekeken. Eigenlijk weggekeken. Wat de hummer ook deed. En het aangrenzende nog braakliggende terrein wordt dit keer niet vol gestopt met nieuwe woningen. Het domein van de badmintonners, moeders en skaters wordt zelfs uitgebreid.
Voor geïnteresseerden in dit rustige, haast onecht stukje Moskou: er staan nog huizen te koop.

Russische topmodellen

Volg de Russen naar het Moskouse Kolomenskojepark, het Rode Plein of die ene fontein in de badplaats Sotsji en het is meteen duidelijk wat ze van plan zijn. Met het fototoestel al in de hand of op de borst zijn ze er klaar voor. Niet voor zomaar een kiekje van hun vriend of echtgenote. Nee, hele fotosessies worden straks gemaakt.
Het Kolomenskojepark is een populaire fotolocatie. Een prachtig omhoog lopend park met twee kerken en uitzicht op de stad en de rivier de Moskva. Het park biedt fantastische mogelijkheden voor het maken van een mooi shot. Bij de kerk, bij een rozenperkje of tussen de bomenrijen.
De zusjes Olga en Julia Karpova (beiden 24) en hun vriendin Anastasia Razinkinja (26) tonen zich echte Russen. Op een grasveld gaat hun fotosessie twintig minuten lang als volgt: de zusjes zittend tegen elkaar, staand met hun hielen omhoog en hoofden tegen elkaar, Anastasia uitdagend liggend op het gras, Anastasia die haar hoofd naar achteren gooit. ,,We zijn hier nu twee uur en we hebben zeker honderdvijftig foto’s gemaakt”, lacht Julia. ,,Ook wat van het uitzicht hoor, maar dat zijn er niet zoveel.”
Hoe komt het toch dat de Russen zo graag foto’s van elkaar nemen en niet genoeg hebben aan een à twee plaatjes? ,,Mensen kunnen dan beter zien hoe je in de loop van de jaren bent veranderd”, antwoordt Julia. ,,Ze kunnen aflezen wat voor een karakter je hebt. Dat je vrolijk bent.”
Wat verderop in het park staan rijen bomen strak opgesteld. Ze bieden verkoeling op deze zonnige dag. Maksim Lapsjin en Julia Zjoerakovskaja (beiden 24) zijn op hun mountainbikes naar het park gefietst. Met hun fototoestel bij zich. De boom naast hen vormt een mooi decor. Maksim voor de boom, achter de boom of in de boom. Gedwee volgt hij de instructies van zijn fotograferende verloofde. Niet veel later zijn de rollen omgedraaid, terwijl achter hen drie vrouwen elkaar onophoudelijk fotograferen.
Ongeveer vijftig foto’s zijn er in een kwartier genomen, zegt Maksim. Maar waarom? ,,Russen hebben een rijke ziel”, valt Julia hem bij. ,,Die is niet in een à twee foto’s samen te vatten. Om die te tonen moet je veel foto’s nemen.”
Een medewerkster van een fotowinkel verklaart waar het misschien echt om draait. ,,We willen graag laten zien hoe mooi we zijn”, lacht ze met haar hoofd schuin omhoog alsof ze zelf poseert voor een foto.

Dit artikel verscheen op 14 juli in het Reformatorisch Dagblad.

In Rusland regeert de harde hand

De woensdag vermoorde Russische-Tsjetsjeense mensenrechtenactiviste Natalja Estemirova zou de persoonlijke vijand zijn van de Tsjetsjeense president Ramzan Kadirov. In Rusland weten ze wel raad met mensen die zich kritisch uitlaten over de overheid.

De herdenking van Natalja Estemirova vandaag in het centrum van Moskou draaide niet alleen om haar. Naast de vele zwart-wit foto’s van de vijftigjarige activiste, waren ook de portretten te zien van de vermoorde journaliste Anna Politkovskaja en de gevangen zakenman Michail Chodorkovski.
Collega’s van Estemirova wezen na haar dood direct naar Ramzan Kadirov. De naam van de Tsjetsjeense president staat gelijk aan meedogenloze optredens. Iedereen die zich tegen hem verzet, kan rekenen op bezoek van zijn milities. Begin deze maand rapporteerde mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch over brandstichting, folterpraktijken en executies door Tsjetsjeense veiligheidstroepen die hiervoor niet worden gestraft. Volgens mensenrechtenorganisatie Memorial, waarvoor Estemirova werkte, stond de activiste op Kadirovs lijst. Hij beschouwde Estemirova, die berichtte over misdrijven in Tsjetsjenië, als zijn persoonlijke vijand.
De oud-rebellenleider waant zich onaantastbaar in Tsjetsjenië. Moskou laat Kadirov, die naar voren is gebracht door huidig premier Vladimir Poetin, zijn gang gaan om de ogenschijnlijke rust in de deelrepubliek te bewaren. De Tsjetsjeense president maakt van die gelegenheid gebruik om zijn vijanden uit te schakelen.
Ook in andere deelrepublieken op de noordelijke Kaukasus voert repressie de boventoon. Door de harde aanpak van Kadirov zijn Tsjetsjeense rebellen gevlucht naar het naburige Dagestan en Ingoesjetië. Hier voeren zij een continue strijd uit met de autoriteiten. Over en weer vinden aanslagen, ontvoeringen, martelingen en executies plaats. Het geweld door de overheid zet veel kwaad bloed bij de burgers. De hoge werkloosheid maakt dat de bevolking nog eens extra gevoelig is om naar de wapens te grijpen.
De naam van Estemirova past in een triest rijtje. Russische mensenrechtenactivisten, journalisten en advocaten die het opnemen tegen de overheid kunnen rekenen op antwoord. Vaak houden zij zich bezig met Tsjetsjenië. Naast de in 2006 vermoorde Politkovskaja werden in januari van dit jaar haar collega Anastasia Baboerova en de advocaat Stanislav Markelov in Moskou op straat gedood.
Ook kritische politici krijgen amper de kans om hun stem te laten horen. Onafhankelijke media zijn er in Rusland nauwelijks. Oppositiepartijen wordt het leven zuur gemaakt En de zaak rond Chodorkovski is bekend. Toen de zakenman politieke ambities toonde, belandde hij in de gevangenis. Al is dat volgens Poetin om geheel andere redenen.
De komst van president Dmitri Medvedev bracht even hoop op een liberale koers. De jurist zei in de aanloop van de verkiezingen vorig jaar: ,,Vrijheid is beter dan geen vrijheid.” Maar het uitschakelen van tegenstanders gaat nog steeds door.

Dit artikel verscheen op 17 juli in het Reformatorisch Dagblad

Obamamania blijft uit

Hij had het met volle overtuiging gezegd. Ja, de Russen zouden, net als al die andere volkeren, Barack Obama langs de straten toejuichen. Want de charismatische Amerikaanse president is immers de leider van het beloofde land. Ook voor de Russen, meende Lev Goedkov, directeur van het opiniebureau Levada.
Kwam dat ook zo uit? De hoek van de Tverskaja Oelitsa met de Mochovaja Oelitsa, tegenover het Kremlin, was een goede plek om dat uit te vinden. Daar moest Obama wel langskomen om een krans te leggen bij het graf van de onbekende soldaat. En zo geschiedde.
Maar hier bleken maar weinig mensen getuige van zijn historische bezoek aan Moskou. Er stonden zo'n twintig Russen op de hoek en het waren verder vooral toeristen die een foto probeerden te maken van de stoet van zeker vijftig auto's. De mannen van de gevreesde oproerpolitie OMON waren hier ook gestationeerd en waren goed geïnstrueerd. Op het moment dat Obama passeerde, bromden ze tegen iedereen: ,,Naar achteren. Doorlopen. Er valt niets te zien."
In dat laatste hadden de OMON-mannen gelijk. Het gebied rond het graf in de Aleksandrovski-tuinen was hermetisch afgesloten. De geblindeerde auto van de Amerikaanse president reed direct door tot aan de plek waar de eeuwige vlam brandt en Obama deed daar onder begeleiding van prachtige muziek zijn plicht.
Waar lag die geringe aandacht voor Obama aan? Misschien hadden de Russen hem wel niet zo snel verwacht. Obama deed er volgens de Russische krant Rossiskaja Gazeta slechts vijftien minuten over om van het vliegveld naar het centrum te komen. Een recordtijd in een stad, waar het verkeer vrijwel altijd vaststaat. Of was het weer de grote spelbreker? Regen en zo'n veertien graden.
Toch nog even Goedkov gebeld om te vragen hoe het nou zit met die niet-Obamamania in Rusland. Zijn verklaring: ,,Deze top was niet voor het volk. Het ging over technische, politieke onderwerpen. Dat vinden de Russen niet interessant."

Een Stalinkeuken

De makelaar speurt over een soort Russische funda naar een huis voor haar cliënten. Haar oog valt op een geschikt appartement. Enthousiast bekijkt ze de bijbehorende foto's. Maar dan schudt ze haar hoofd. Nee, dit is niks zegt ze. Een Chroetsjovkeuken.
Een Chroetsjovkeuken kun je maar beter niet in je huis hebben, vinden de Russen. Die is te klein: zes vierkante meter. Beter is een Stalinkeuken. Die beslaat acht vierkante meter. Gebouwd toen de besnorde Sovjetleider aan de macht was. Stalins opvolger had een voorkeur voor een sobere bouwstijl.
Een goede keuken is belangrijk in het leven van een Rus. Het is het kloppende hart van een kvartira. Hier wordt niet alleen gekookt, maar ook televisie gekeken, thee gedronken en gekletst. Vaak aan een kleine tafel van ongeveer een vierkante meter. In sommige staat zelfs een badkuip met douche. De prijs van een woning hangt dan ook in belangrijke mate af van de grootte van de keuken.
Een collega van de nee-schuddende makelaar moet niets hebben van een Stalinkeuken. Hij heeft liever een strakke, nieuwe, schone woning. In zo'n flat met twintig verdiepingen. Gebouwd tijdens de Poetinjaren.

Een zomer in Moskou

De Moskovieten mogen in de zomer dan wel hun stad ontvluchten en de rust opzoeken in hun datjsa, in hun eigen stad zouden ze zich niet hoeven te vervelen.
Een greep uit de maanden juni en juli (aanvullingen zijn welkom):
Westerse artiesten vergeten de Russen niet. Door de halve stad zijn posters van hen te zien. Voor nostalgische muziek komen de Scorpions (28 juni) en Faith No More (29 juni) langs. Op 24 juni moet Mano Chao in het befaamde Gorki-park de Russen de zomer in hun bol brengen en op 21 juli treedt Britney Spears op om ook hier haar imago op te vijzelen.
En dan zijn er nog de festivals. Wat te denken van het zomerballetfestival. Of het filmfestival. Dat begint met een film over tsaar Ivan de Verschrikkelijke en eindigt met Public Enemies met daarin Johnny Depp. Opvallend is de aandacht voor Georgische films. Ook de bierliefhebbers worden niet vergeten. Van 8 tot en met 12 juli vindt het bierfestival plaats. Met de verkiezing van het beste blonde en donkere bier.
En voor sportliefhebbers is er watersport (van 2 tot en met 5 juli) en Formule I, op 19 juli is het scheuren rond het Kremlin.
Voor wie zich dan nog verveelt, er zijn ook nog de stadsstranden.

Hoe staat het met Sotsji?

De Olympische Winterspelen van Vancouver moeten nog komen, maar Sotsji 2014 werpt nu al haar schaduw vooruit.
Een Nederlandse handelsmissie mag vanaf morgen de Russen overhalen om Nederlandse bedrijven in te schakelen bij de voorbereidingen op de Spelen. Ze brengen eerst een bezoek aan Moskou en vliegen daarna door naar Sotsji. En dat terwijl de olympische organisatie niet zo happig is op buitenlandse inmenging. De Russische overheid heeft met het oog op de Spelen zelfs een wet aangenomen die eigen bedrijven voorrang moet geven ten opzichte van buitenlanders.
Sotsji, een subtropische badplaats aan de Zwarte Zee met de bergen niet ver weg, ligt prachtig, maar dat gegeven raakt haast ondergedompeld in de problemen die er heersen. De aanloop naar de Spelen verloopt helemaal niet zo soepel. Onlangs verving premier Vladimir Poetin voor de derde maal de chef van Olympstroi, dat verantwoordelijk is voor de bouw van alle faciliteiten. Hij zou zijn afgetreden om persoonlijke redenen, maar Poetin was niet te spreken over het te langzame bouwtempo en de kosten. Op dat laatste moet beter worden gelet, waarschuwde de premier de nieuwe baas van Olympstroi.
En daarmee stipte Poetin, die de Olympische Spelen beschouwt als een persoonlijk project, meteen een ander probleem aan. Volgens zijn vicepremier komt er genoeg geld van bedrijven binnen en hoeft de overheid dit en volgend jaar niet bij te springen. Diverse grote concerns gaan inderdaad investeren in Sotsji, maar andere ondernemingen zijn zuinig met hun geld vanwege de economische crisis. Bedrijven die verbonden zijn met de overheid hebben al een keer het financiële gat moeten dichten.
Dit zal de bewoners van het olympische gebied waarschijnlijk een zorg zijn. Zij hebben hun eigen sores. Hun huizen moeten vaak wijken voor nieuwe accommodaties, zoals parkeerplaatsen. De protesten van bewoners vinden geen gehoor bij de autoriteiten.
De ligging van Sotsji is voor de Russen ook een gevoelig onderwerp. De badplaats bevindt zich niet ver van de eeuwig onrustige Kaukasus. Vorig jaar ontploften bij Sotsji twee bommen, er zijn geregeld aanslagen in de deelrepublieken Dagestan, Ingoesjetië en Tsjetsjenië en Rusland en Georgië ruziën over de gebiedjes Abchazië en Zuid-Ossetië. Dit leidde vorig jaar augustus tot een oorlog tussen beide landen.
Voor de Nederlanders is het vooral van belang om opdrachten binnen te slepen.