Tsjernobyl, de verboden zone

De verboden zone. Een gebied met een straal van dertig kilometer rond de kerncentrale Tsjernobyl, waarvan kernreactor nummer 4 in de nacht van 25 op 26 april 1986 ontplofte. Hierbij kwamen radioactieve deeltjes de lucht in. Het is de grootste kernramp ooit. Niemand komt zonder toestemming de verboden zone in. Politieposten en slagbomen staan bij de toegangswegen. Prikkeldraad en waarschuwingsborden omringen het gebied.


Kernreactor 4, na de explosie. Het personeel van kernreactor voerde in de nachtelijke uren van 26 april een experiment uit. Hierbij werden de veiligheidssystemen uitgeschakeld. Blok 4 ontplofte en direct kwamen radioactieve straling vrij. Alle mensen die op dat moment in de reactor werkten, overleden. Direct of later in het ziekenhuis.

Kernreactor 4, 25 jaar later, omhuld door een sarcofaag. De pijp is door de mist en sneeuw nauwelijks te zien. De kerncentrale sloot in 2000.
Op de bodem van de reactor ligt 185 ton aan radioactief puin en lava-achtige nucleaire brandstoffen. Tot dusverre te gevaarlijk om weg te halen. Toeristen mogen niet verder komen dan driehonderd meter van reactor nummer 4. De geigertellers, die de hoeveelheid straling meten, piepen in hoog tempo door. Om de reactor staat de in 1986 in zes maanden gebouwde sarcofaag. De houdbaarheidsdatum hiervan is verstreken. Er zaten scheuren in, waardoor straling vrijkwam. De sarcofaag is opgelapt. Gids Joeri Tamartsjoek ontkent dat de reactor nu nog lekt. ,,De oude is gestabiliseerd", zegt hij kort. Desondanks dringen de fijne radioactieve deeltjes nog altijd door de constructie naar buiten. ,,Maar dat is niet schadelijk en lang niet zo erg als in 1986."
Een nieuw omhulsel blijft noodzakelijk. Een Frans consortium gaat over de oude sarcofaag een nieuwe bouwen. De komst van een nieuwe beschermlaag laat op zich wachten. Teleurgesteld stelt Tamartsjoek vast: ,,Waar de bureaucratische Sovjet-Unie zes maanden overdeed om een sarcofaag te bouwen, overlegt de democratie nu 13 jaar over hoe de nieuwe gefinancierd moet worden."

25 jaar na de kernramp wordt nog elke dag gevochten tegen de radioactieve straling. Drieduizend werknemers van de niet meer actieve kerncentrale nemen als forensen de trein vanaf het speciaal hiervoor gebouwde Slavoetitsj, een stad die op 50 kilometer van de reactor ligt. Tweehonderd arbeiders wonen in het gebied, in de stad Tsjernobyl op achttien kilometer van de reactor. Het werk richt zich op het controleren en indammen van de straling. De tweehonderd van Tsjernobyl ondergaan jaarlijkse een medische keuring en wonen en werken vijftien dagen in de verboden zone en verblijven vijftien dagen buiten het gebied om ergere besmetting te voorkomen.


Bij de kantine, waar de werknemers eten, wijst de geigerteller een waarde aan die 36 keer zoveel is als het normale niveau.

Het Sovjetmodelstadje Pripjat, op twee kilometer afstand van de centrale, sliep in nacht van de explosie rustig door. De volgende dag genoot Pripjat, waar het leven in het teken stond van de centrale, van een zonnige zaterdag. Bewoners wandelden door de stad. Huwelijken werden voltrokken. Door de stad gingen geruchten over een explosie bij reactor 4, want iedereen kende wel iemand die bij de kerncentrale werkte. Maar niemand wist precies wat er was gebeurd. De Sovjet-Unie zweeg over de ramp. ,,Mensen hadden vertrouwen in de overheid. Dit was geen tijd om kritisch te zijn", verklaart Tamartsjoek het gezagsgetrouwe gedrag van de bevolking. Pas zondagmiddag reden bussen de stad in en werden de 50.000 bewoners in allerijl geëvacueerd. Daarna volgde de inwoners van de stad Tsjernobyl. De bevolking kreeg te horen dat ze na drie dagen kon terugkeren. Dat gebeurde nooit.

Nu 25 jaar later is Pripjat een spookstad. Een stille herinnering aan de Sovjet-Unie. Gebouwen staan op instorten. In een pretpark roesten het reuzenrad, de zweefmolen en de botsauto's weg. De verf in de huizen bladert af. Aan het plafond onder de verdieping van het zwembad hangen ijspegels. Elders lekt het continu. In een voormalige school zijn de ramen kapot. Stoelen en boeken liggen verspreid over de grond. Plunderaars hebben huisgehouden, zegt Tamartsjoek. Een een tekening van Lenin ligt duidelijk zichtbaar op de grond.

Bij het verlaten van de verboden zone worden bussen gecontroleerd op straling. Toeristen staan in een detectieapparaat voor een keuring. 'Schoon' geeft de machine bij iedereen aan. De slagbomen gaan open en de busjes met toeristen verlaten het gebied. De volgende dag gaan de soldaten van Tsjernobyl opnieuw aan het werk in de verboden zone.
Gids Tamartsjoek verwacht dat het gebied rond de centrale, de tien kilometerzone, voor duizend jaar onbewoonbaar blijft. Maar gepensioneerden trekken zich niks aan van de straling en keren terug naar hun buiten Pripjat gelegen huizen die ze ooit hebben moeten verlaten. De Oekraïense regering staat het toe. ,,Ze kennen het hier. Dit is hun land", legt Tamartsjoek uit.

De uitstekende documentaire The battle of Chernobyl vertelt alles over de ramp.