Het begon met Gorbatsjov

Het is de tweede helft van de jaren tachtig. Ik ben ongeveer 10 jaar en vraag aan mijn ouders hoe ik toenmalig Sovjetleider Michail Gorbatsjov een brief kan schrijven om mijn bewondering voor hem uit te drukken.
Gorbatsjov, vorige week 2 maart 80 jaar geworden en daarom is er een fototentoonstelling over hem naast het Kremlin, was in die tijd niet van de kranten en journaals weg te slaan. Waarom begreep ik niet precies, maar wel dat hij met iets bijzonders en positiefs, in mijn kinderogen, bezig was.
Het is Gorbatsjov geweest, die mijn interesse in Rusland, toen de Sovjet-Unie, aanwakkerde. En misschien ook wel voor het avontuurlijke boek Michael Strogoff, koerier van de tsaar, door Jules Verne. Wat gebeurde daar in dat enorme land en wat deed Gorbatsjov precies? Wat was dat voor een volk, vroeg ik me toen af. Afgelopen zaterdag naar de tentoonstelling geweest. Die tot morgen duurt. Foto's van Gorbatsjov met Obama, Merkel en met zijn Amerikaanse tegenspeler uit die tijd president Ronald Reagan. Natuurlijk ook foto's van zijn vrouw Raisa. En foto's van de Sovjet-Unie in die tijd.
Het was rustig tijdens de tentoonstelling. Hooguit zes mensen. Al zei de man achter de kassa dat de tentoonstelling druk werd bezocht.
Gorbatsjov kan niet rekenen op veel populariteit onder de Russen. Hier zien ze hem als de man die de Sovjet-Unie verkwanselde en zorgde voor lange rijen voor lege winkels. In het Westen stromen de zalen nog altijd vol als de laatste Sovjetleider op bezoek komt. Daar zien ze hem als een icoon dat het communisme begroef en het IJzeren Gordijn neerhaalde.
Gorbatsjov is nog altijd politiek actief. Hij is mede-eigenaar van Novaja Gazeta, Ruslands meest kritische krant en heeft zijn eigen stichting. Rond zijn verjaardag haalde Gorbatsjov uit naar de politieke elite. Hij noemt premier Vladimir Poetin verwaand, vindt Rusland geen democratie, omdat de leiders onderling bepalen wie de volgende president wordt en waarschuwt voor een volksopstand, zoals in de Arabische Wereld. Desondanks feliciteerde Poetin Gorbatsjov met zijn verjaardag en president Dmitri Medvedev kende hem de hoogste Russische onderscheiding toe.
Gorbatsjovs tijdperk, dat begon in 1985, kwam ten einde in 1991 bij de val van de Sovjet-Unie. Zijn functie hield op te bestaan en op dat moment was Boris Jeltsin, die de augustuscoup had neergeslagen, de grote man. Op Jeltsin, in 2005 overleden en dit jaar ook 80 was geworden en voor hem is er ook een fototentoonstelling, had ik het niet zo. Hij vernederde de door mij bewonderde Gorbatsjov in het openbaar door hem te dwingen een document voor te lezen, waarin stond dat Gorbatsjovs collega's achter de staatsgreep stonden. En zoals ik het begreep was Jeltsin de man van de rigoureuze stappen en Gorbatsjov van de geleidelijke weg. Dat laatste leek mij als tienjarig ventje het meest verstandig.
En die brief? Die is nooit verstuurd. Het antwoord van mijn ouders ontnam mij de hoop dat Gorbatsjov mijn brief ooit zou ontvangen.