De rechter en zijn vonnis

Vier dagen, vanaf maandag tot en met afgelopen donderdag, doet rechter Viktor Danilkin erover om het vonnis tegen Michail Chodorkovski en Platon Lebedev (meer weten over deze twee? lees hier en op hun site) voor te lezen. Dat gaat als volgt.
Danilkin komt de rechtszaal binnen, gaat op zijn stoel zitten en begint zonder op of om te kijken met het lezen van de achthonderd pagina's. Vrijwel onverstaanbaar: in sneltreinvaart, op fluistertoon en zonder microfoon. Na twee uur voorlezen volgt kort: 'Pauze, vijftien minuten', en hij loopt naar zijn kantoor achter de rechtszaal. Bij elke pauze, soms vijf minuten of een uur, of nieuwe dag gaat hij zonder iets te zeggen direct verder waar hij gebleven is. Hij houdt zijn ogen op zijn papier en kijkt niet de rechtszaal in. Het glas water voor zich gebruikt hij niet en hij maakt zijn mondhoeken zo nu en dan schoon met een zakdoek. Soms struikelt hij over de cijfers, die hij voorleest. Voor het voorlezen van de straf stapt hij op uit zijn stoel.
Van de verdediging laat Danilkin in zijn vonnis niets over. Hij geeft de advocaten op geen enkel punt gelijk. Twee kroongetuigen, twee topfunctionarissen, met ontlastende verklaringen voor Chodorkovski en Lebedev beschouwt Danilkin juist als belastend. De twee getuigenverklaringen stellen dat zij op de hoogte hadden moeten zijn van het wegsluizen van miljoenen ton olie, waarvoor Chodorkovski en Lebedev worden beschuldigd. Volgens de rechter heeft Chodorkovski zijn plan zo goed uitgewerkt dat zelfs topfunctionarissen niets in de gaten hadden. Donderdag verwijt Danilkin Chodorkovski een dubbele boekhouding te hebben door die alleen in het Engels te publiceren en niet in het Russisch voor de overwegend Russische aandeelhouders. Ook liegt Chodorkovski volgens Danilkin naar de aandeelhouders over de olieopbrengst. De rechter past een artikel toe uit 1996 die een strengere straf inhoudt dan een nieuw artikel uit dit jaar, dat een mindere straf kent bij economische misdrijven.
Volgens de advocaten neemt Danilkin het pleidooi van de openbare aanklager vrijwel geheel over. De beschuldigingen en uiteindelijk de straf: veertien jaar cel, inclusief de acht jaar die Chodorkovski en Lebedev sinds 2003 in de gevangenis zitten. Dat betekent dat beiden in 2017 vrijkomen. De openbare aanklager kijkt soms op zijn papieren en leest mee alsof hij het vonnis voor zijn neus heeft liggen. Chodorkovski zit in zijn kooi vooral gedreven te schrijven op zijn campingtafel en wisselt door een gleuf briefjes uit met zijn advocaat. Naast hem lost Lebedev kruiswoordpuzzles op, schudt soms met het hoofd en barst een andere keer in lachen uit.
Vlak voor het vonnis valt, geeft rechter Danilkin donderdag duidelijk aan waar hij op uit is: ‘Gezien de feiten van de zaak stelt de rechter vast dat verbetering alleen mogelijk is bij isolatie van de samenleving.’
Volgens internetkrant Gazeta.ru heeft Danilkin afgelopen zaterdag nog bezoek gehad van enkele mannen. Zij namen de rechter mee naar de Moskouse rechtbank, waar de hoogste baas, Olga Jegorova, hem zou hebben gezegd om Chodorkovski en Lebedev schuldig te bevinden. Daarmee de vete tussen premier Vladimir Poetin en Chodorkovski opnieuw in het voordeel van de eerste te beslechten. Met Danilkin als marionet.

Statkevitsj vreest de gevangenis niet

Angst kent Nikolaj Statkevitsj niet, vertelde hij mij in een café in Minsk ruim een week voor de Wit-Russische presidentsverkiezingen. ,,Ik heb al in de gevangenis gezeten. Waarvoor moet ik nu nog bang zijn? Het enige waar ik bang voor ben, is dat mijn familie iets overkomt."
In de aanloop naar de Wit-Russische presidentsverkiezingen liep presidentskandidaat Statkevitsj nog vrij rond. Momenteel zit hij, samen met andere oppositieleden, sinds zondag in een gevangenis na geprotesteerd te hebben tegen de uitslag van de verkiezingen, die volgens hem en de rest van de oppositie door middel van fraude door president Alexander Loekasjenko werden gewonnen. Voor het organiseren van protesten kan Statkevitsj volgens de wet voor vijftien jaar de gevangenis in gaan.
In 2005 belandde Statkevitsj ook al in de cel. Hij protesteerde tegen de in zijn ogen frauduleuze uitslag van een referendum, die ervoor zorgde dat Loekasjenko langer dan twee twee termijnen kon aanblijven. Statkevitsj moest voor drie jaar de cel in, maar kreeg amnestie. Mede dankzij de druk van buitenlandse ngo's, zoals Amnesty International in Nederland. Statkevitsj was daarom extra verheugd om een Nederlandse journalist te spreken. Hij straalde. ,,Ik kreeg via Amnesty brieven vanuit Nederland toen ik in de gevangenis zat. Die gaven mij ongelooflijk veel steun. Ook aan mijn twee dochters."
De 54-jarige Statkevitsj - kort grijs haar - maakte die donderdag tijdens het interview een ontspannen indruk. Hij nam uitvoerig de tijd en lachte veelvuldig. Verscheidene onderwerpen passeerden de revue. In zijn ogen: de slechte staat van de economie. Geen modernisatie. ,,Alles is nog hetzelfde als in de Sovjet-Unie. Onze tractoren, vrachtwagens. Die zijn voor geen enkele markt geschikt. Van de economie worden geen reële cijfers gegeven. Loekasjenko zegt dat het gemiddelde salaris op 500 dollar ligt. Dat is hooguit 150 dollar. Mensen leven in armoede." De afhankelijkheid van Rusland in de vorm van subsidies. ,,Zelfs de popmuziek moet van Rusland komen." Het gebrek aan godsdienstvrijheid. ,,Protestanten kunnen niet vrij hun geloof uitoefenen." De steun voor Loekasjenko op het platteland. ,,Het enige waar de mensen daar naar kijken is de staatstelevisie en die meldt alleen maar hoe goed het gaat met het land."
Statkevitsj kondigde van te voren al aan dat hij afgelopen zondag naar het Oktoberplein zou gaan om te protesteren. Hij was er van overtuigd dat de verkiezingen oneerlijk zouden gaan verlopen. ,,Het proces naar de verkiezingen gaat beter. We mogen debatteren en hebben zendtijd, maar dit is een een pr-stunt van Loekasjenko richting de EU. Het resultaat van de verkiezingen is hetzelfde als altijd. Ons protest is de enige kans die we hebben om in de openbaarheid te treden."
Op het einde van het interview klonk hij gematigd hoopvol. ,,Vroeg of laat gaat Loekasjenko vallen. Dat merk ik aan de mensen. Ik krijg zoveel steun. In de metro. Van ouderen. Bij televisieoptredens. De jonge generatie wil verandering. Deze groep krijgt op den duur de overhand. Mensen zien mij als een leider. Ze zijn mij niet vergeten ondanks dat ik twee jaar in de gevangenis zat. Maar de mensen zijn bang voor de overheid. Ze zwijgen. Daarom hebben de mensen leiders nodig. Zij moeten voorop gaan."

Op deze video is Statkevitsj - donkere jas en pet- te zien van 0:35. Hij loopt links van een andere oppositieleider Vladimir Negljajev - rode jas - richting het Oktoberplein. Onderweg stuiten ze op de politie. De gruwelijk in elkaar geslagen Neglajev wordt afgevoerd en naar het ziekenhuis gebracht. Van Statkevitsj is niets te zien.

Terug in de tijd

Altijd heb ik willen weten hoe de Sovjet-Unie eruit zag. In Wit-Rusland, waar vandaag presidentsverkiezingen worden gehouden, kreeg ik een idee.
Waar in het GOEM in Moskou alle grote modemerken zitten, is het GOEM in Minsk een sober warenhuis. Keukenapparaten met een Wit-Russisch merk, souvenirs en een afdeling met vrouwen- en mannenkleding met degelijke kleding zonder al te veel franje. Dat is het wel.
De staat controleert vrijwel alles en iedereen. ,,Negentig procent van de bedrijven is in handen van de overheid", vertelt politiek analist Andrej Ljachovitsj. ,,Van bovenaf wordt alles gecontroleerd. Als je het opneemt tegen de overheid verlies je je baan, of krijg je minder salaris of alleen vakantie in de winter." Ljachovitsj raakte zijn baan kwijt op de universiteit toen hij zich kritisch uitliet over Loekasjenko.
De KGB, de geheime dienst die de Sovjetnaam heeft behouden, bestaat nog altijd in Wit-Rusland. In hartje Minsk, aan de door Stalin-architectuur gedomineerde Onafhankelijkheidsboulevard, zit het hoofdkantoor. Met op de houten deur een zwaard.
De Sovjet-Unie hield een partijcongres. Wit-Rusland houdt een volksvergadering met afgevaardigden uit het hele land. Twee dagen duurde het congres begin december. Aangekondigd op rode spandoeken in de stad. De afgevaardigden werden in bussen door de stad vervoerd, begeleid door politiewagens en al het overige verkeer moest wijken. Voetgangers stonden te blauwbekken voor een rood stoplicht.

Dan het platteland, waar de overheid ook overal zit, zoals in Alesino een boerendorp op 35 kilometer ten oosten van Minsk. De bewoners prijzen president Alexander Loekasjenko voor de stabiliteit in het land (geen chaos, zoals in Rusland en Oekraïne met het wilde kapitalisme en oligarchen) de nieuwe supermarkten, asfaltwegen, opgeknapte huizen en hogere salarissen. ,,Eind jaren tachtig, begin jaren negentig hadden we niks. Geen gas, geen winkel. Nu wordt het elk jaar beter", zegt Nina tevreden. Nina is de 49-jarige vice-directeur van een landbouwbedrijf in Alesino.
De landbouwbedrijven weten dat de staat meekijkt. Al gebeurt het niet zo, zoals in de Sovjet-Unie, dat de overheid de boerderijen oplegt wat ze moeten doen, verduidelijkt professor Michail Zjoedro van de Wit-Russische Economische Staatsuniversiteit. ,,De overheid en de landbouwbedrijven overleggen samen wat de plannen zijn en wat de boerderijen kunnen produceren. De grond is wel van de staat, die wordt geleased door de landbouwbedrijven. Verder bepaalt de overheid het minimum en maximum aan salaris dat de mensen op de boerderij verdienen. Daardoor ontstaan geen grote inkomensverschillen."
Net als in de Sovjettijd pakt ook Wit-Rusland critici hard aan. Voor vandaag heeft de oppositie protesten aangekondigd op het Oktoberplein tegenover het kantoor van Loekasjenko. Ze gaat ervanuit dat net als eerder de president, sinds 1994 aan de macht, fraude nodig heeft om de verkiezingen te winnen. Maar protesteren brengt risico's met zich mee. In 2006 na de uitslag van de presidentsverkiezingen demonstreerde de oppositie tegen de verkiezingsuitslag. In hun ogen was er fraude gepleegd. De politie veegde het plein schoon en arresteerde de demonstranten.
De 25-jarige Dasja Petrova zag er vanaf om vier jaar geleden op het Oktoberplein te staan. Ze werkt in een zonnestudio onder het plein. ,,Ik studeerde toen en durfde niet te protesteren. Ik was dan zeker van de universiteit gestuurd. Je moet kunnen zeggen wat je wilt. Daar is in Wit-Rusland geen ruimte voor."

Optreden in Minsk

Door de zaal ging een diepe zucht. Een vrouw in een sexy pakje - blote armen en benen en als ze zich voorover boog een diepe decolleté - had zojuist het podium betreden van het klassieke Cultuurpaleis in het centrum van Minsk aan het Oktoberplein. Ze zette Fly me to the moon in.
De zucht vorige week vrijdag was verklaarbaar. Het publiek leek rechtstreeks uit de Sovjettijd te zijn gestapt. De kleuren bruin, wit, grijs en zwart overheersten in de kleren. De mannen hadden te ruime pakken aan en de vrouwen hadden hun haar kort geknipt, stijf naar achteren van de haarlak. Jonge meisjes hadden een jurkje aan met een maillot een een coltrui. Enkelen van hun mannelijke leeftijdsgenoten liepen rond in een te groot pak. In de veel te fel belichte kantine met witte muren dronken sommigen een glaasje zoete Sovjetchampagne.
Op het podium speelden leden van het Wit-Russische legerorkest. Keurig in hun militaire groene outfit. Vrijwel allemaal hadden ze een blaasinstrument en netjes werkten ze hun repertoire, afwisselend met een saxofoon- of trompetsolo, af: Carmina burana kwam voorbij. Net als een wals. Andere zangers en zangeressen betraden ook het podium. Tussen elk nummer door kondigde een hoge officier op het podium het volgende lied aan. Zelf zong hij ook een nummer. Op het eind kwam de sexy dame terug met I will survive. Het publiek klapte luid mee, zwaaide met de armen en het 'Bravo, bravo' schalde door de zaal. Elke zangeres ontving een roos, nadat ze uitgezongen was. Om de paar nummers kreeg het orkest een andere dirigent.
Een van de dirigenten kwam mijn buurman bekend voor. Hij had een praatje aangeknoopt met zijn buurvrouw. Hij haalde zwart-wit foto's uit zijn portefeuille waarop hij te zien was als een van de muzikanten van het orkest. HIj had nog onder de hem bekende dirigent gespeeld.
Van een schaars geklede dame had het publiek bij jazzclub Graffiti waarschijnlijk vanavond minder vreemd van opgekeken. Studenten vormden de hoofdmoot. Aangevuld met enkele ouderen. De muren van de club, niet meer dan een lange kamer met aan het eind een bar, zijn ondergespoten met graffiti. Vrijwel elke avond is hier een optreden. In een hoek het podium, waar jonge jazzmuzikanten met een grote lach op hun gezichten zo aanstekelijk speelden dat iedereen meeklapte en danste. Hun eten en glazen bier op de tafels achterlatend. Fever van The King deed het goed. Ook hier hielden ze van een solo met de saxofoon of trompet.
Club Graffiti bevindt zich in een stukje niemandsland van Minsk. Buiten het centrum, tussen autogarages. Op de begane grond van een wit gebouw, waar bedrijven zitten. In de hal houdt een oudere vrouw met met haar in de lak in een hokje iedereen in de gaten. De bewaakster is een erfenis van de Sovjet-Unie. Ze vervult haar taak met verve. Kent ze je niet en loop je voorbij de club een andere richting op, dan vraagt ze meteen op strenge toon wat je komt doen. Ze had zich wellicht beter bij haar soortgenoten in het Cultuurpaleis kunnen voegen.

'Zo gaat dat met journalisten in Rusland'

Wat de positie van journalisten in Rusland is, maakte een agent in Beslan mij vorig jaar duidelijk. Nadat de politieman ervan op de hoogte was dat hij een journalist tegenover zich had staan, maakte hij met zijn duim en wijsvinger een pistool en zette dat tegen zijn hoofd. Hij haalde de trekker over en zei: ,,Zo gaat dat met journalisten in Rusland."

Na de aanslag op Kasjin is de woede over de omgang van journalisten niet weggeëbd. Afgelopen donderdag en zondag waren in het centrum van Moskou demonstraties voor een betere bescherming van journalisten. Dit keer is Kasjin het middelpunt, maar er zijn tal van onbekende journalisten in Rusland die dagelijks niet normaal hun werk kunnen uitvoeren.
Vorig jaar bezocht ik de redactie van een lokale krant van een industriestadje. Het was een warm ontvangst. Met thee, koekjes en een lunch. In het stadje was de economische crisis volop zichtbaar. Fabrieken waren gesloten. Bij de sociale dienst stonden lange rijen werklozen te wachten om zich in te schrijven voor een uitkering. Maar de journalisten van de krant konden deze realiteit niet opschrijven. Die moesten ze verbloemen. Anders konden ze hun baan wel vergeten.
In Dagestan sprak ik een journalist die was vertrokken bij een krant. Hij schreef kritische artikelen over de politieke leiders van zijn deelrepubliek. Zijn hoofdredacteur verwijderde de kritische passages uit de stukken. Hij was bevriend met de hoogste baas van Dagestan. De journalist, hij had al meerdere bedreigingen ontvangen (niet van de hoofdredacteur), was het daar niet mee eens en stapte op.
Twee vrienden van hem, ook journalisten, hebben hun eigen maatregelen genomen. Ze passen zelfcensuur toe. Ze weten dat als ze in Dagestan de waarheid opschrijven, hun leven in gevaar is.

Journalisten molesteren is in de mode

Hij ligt vanaf zaterdag kunstmatig in coma in een Moskous ziekenhuis, Kommersant-journalist Oleg Kasjin (30). Hij was in de nacht van vrijdag op zaterdag bijna thuis toen twee mannen hem genadeloos aftuigden met een ijzeren staaf. Kasjin hield er een gebroken kaak, beenbreuken, een hersenschudding en gebroken vingers (bewust, zodat hij niet meer kan schrijven) aan over. Camerabeelden legden de aanslag vast.
De aanval heeft kwaad bloed gezet bij zijn collega's. Ze eisen opheldering over de daders, een eerlijk en onafhankelijk onderzoek. Ze weten hoe met hen wordt omgesprongen. De moord op journalist Vladislav Listjev vijftien jaar geleden. Niet opgelost. De moord op journaliste Anna Politkovskaja vier jaar geleden. Niet opgelost. De opdrachtgevers lopen vrij rond. Volgens het Comité voor de Bescherming van Journalisten zijn sinds 2000 achttien moordzaken in Rusland niet opgehelderd.
Om hun eis kracht bij te zetten posten sinds zaterdag journalisten bij het hoofdbureau van de politie in Moskou, aan Petrovkastraat 38. Afgelopen zondag ondertekenden ze een oproep op de stoep voor het bureau. De boodschap is gericht aan de Russische president Dmitri Medvedev om te zorgen voor een goed onderzoek.
Medvedev lijkt gehoor te geven aan de journalisten. Direct na de aanval op Kasjin schreef de president via zijn microblog Twitter: 'De openbare aanklager en het ministerie van Binnenlandse Zaken gaan toezien op de zaak naar de aanval op de journalist Kasjin. De criminelen moeten worden gestraft.'
Medvedevs bericht geeft Aleksej Venediktov, hoofdredacteur van het onafhankelijke radiostation Echo Moskvi, vertrouwen in een goede afloop. Hij geldt als een vooraanstande ondertekenaar van de oproep en verzamelde zich met zijn collega's zondag voor het hoofdbureau van de politie. 'Medvedev is de hoeder van de grondwet en daarin staat dat Rusland een vrije pers heeft. Extra voordeel is dat de president Kasjin persoonlijk kent. Hij behoort tot de Kremlinjournalisten. Onlangs zat Kasjin bij een ontmoeting tussen Medvedev en rockmuzikanten.'
De aanval op Kasjin (30) heeft te maken met zijn werk, vermoedt Michail Michailin, hoofdredacteur van Kommersant. 'Vandalisme en diefstal zijn uitgesloten, omdat Oleg dure spullen bij zich had', concludeert Michailin. 'De aanvallers hebben die niet gestolen. Dit was uitsluitend gekoppeld aan zijn professionele activiteiten.'
Kasjin schreef kritische artikelen over de overheid. Dat schoot in het verkeerde keelgat bij de jongerenorganisatie Molodaja Gvardija (Jonge Garde). Die reageerde in augustus op hun site met: 'Journalisten-verraders moeten worden gestraft.' De jongerenbeweging distantieerde zich van de aanval. Kasjin publiceerde verhalen over het Chimki-bos. De plek waar een snelweg van Moskou naar Sint-Petersburg moet komen. De economische belangen hierin zijn zo groot dat niets en niemand veilig lijkt. Vorige week donderdag werd Chimki-milieuactivist Konstantin Fetisov in elkaar geslagen. Chimki-milieuactivist en journalist Michail Beketov werd in 2008 mishandeld. Hij vertoont dezelfde verwondingen als Kasjin. Zijn vingers zijn geamputeerd. Journalisten mishandelen is blijkbaar populair, want begin deze week werd Anatoli Adamtsjoek op straat in elkaar geslagen. Ook hij schreef over een bos dat moet verdwijnen ten koste van een snelweg.
De politie heeft de zaak rond Beketov tot dusverre niet kunnen ophelderen. Dit bevestigt het beeld bij Sergej Parchomenko, journalist bij Echo Moskvi, en staand voor het politiebureau. In tegenstelling tot zijn baas heeft hij geen enkel vertrouwen in een goede afloop. 'Medvedev mag iets op Twitter hebben geschreven, maar twee minuten later is hij dat vergeten. De afgelopen jaren is niets gebeurd om dit soort zaken op te lossen.'

'Russen beschouwen bier niet als alcohol'

'Russen cultiveren alcohol drinken. Iedereen vindt het heel normaal dat je op feestdagen of verjaardagen dronken wordt. Je ziet dronken mensen in televisieseries of in films.
Ik ben twintig jaar werkzaam als arts, waarvan tien jaar als hoofdarts van deze kliniek. Alcoholisme zit in de Russische maatschappij. Een Rus drinkt gemiddeld 17 liter sterk per jaar. De laatste vijf jaar heb ik het aantal alcoholisten zien toenemen. Dat komt doordat steeds meer mensen bier drinken en Russen beschouwen alcohol niet als bier.
Ik heb allerlei patiënten gehad: generaals, politici. Per jaar behandel ik driehonderd tot driehonderdvijftig alcoholisten. Er komen hier volwassen vrouwen en mannen. Maar ook kinderen vanaf 14 jaar. Een op de tien alcoholisten durft naar een kliniek te gaan. Ze zijn bang als alcoholist bekend te staan, want dan kunnen ze hun baan verliezen.
De overheid heeft er belang bij dat de bevolking drinkt. Dat begon al bij Peter de Grote. De Russische staat verdiende aan de belasting op alcohol. Dat gebeurt nu nog. Daarbij pakt de overheid de wodkafabrieken niet aan. Die zijn in handen van oligarchen en ze hebben belangen in elkaar. Daarom doet de overheid ook niks tegen alcoholreclame op straat of op televisie.
Russen hebben een andere mentaliteit dan West-Europeanen. Daar denken ze aan hun toekomst: geld verdienen, carrière maken. In Rusland denken de mensen niet zo. Dat komt door zeventig jaar communisme. Je werkte en verdiende een beetje geld. Daar kocht je een fles wodka van. Er was geen mogelijkheid na te denken over de toekomst. In de jaren negentig kwam de val van de Sovjet-Unie. Rusland verkeerde in een shock. Je wist niet wat er de volgende dag zou gebeuren. Dus gingen de mensen drinken, want het maakte toch niet meer uit. Deze gedachten heersen nog altijd onder de mensen. Generaties denken zo. Dat heeft gevolgen. Ouders drinken en kinderen groeien op in zo'n omgeving. Ze raken op jonge leeftijd gewend aan sterke drank.
De anti-alcoholmaatregelen van president Dmitri Medvedev helpen niet. Een verbod op de verkoop van sterke drank in de supermarkt tussen 22.00 uur en 10.00 uur? Ach, dan vragen ze aan een taxichauffeur of die niet wat kan regelen. De minimumprijs op een fles wodka? Die is maar met anderhalf à twee keer verhoogd. Dat verschil is te klein om iets uit te maken.
Sovjetleider Michail Gorbatsjov probeerde het met een drooglegging, maar daardoor dronken meer mensen samogon (zelfgestookte drank, FA). Gorbatsjov pakte alleen af, maar gaf niks terug.
Het gaat om de geest. Waarom versloeg Rusland Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog? Natuurlijk was ons leger groter dan dat van de Duisters. Maar behalve dat, vochten wij zij aan zij. Als broeders en zusters. Dat kwam door Stalin. Hij bleef in het Kremlin zitten en was bereid samen met ons te sterven. Dat creëerde een wij-gevoel.
Dat is bij Medvedevs strijd tegen alcoholisme niet het geval. Regels hebben geen zin. Het volk staat niet achter de president. Zolang de bevolking denkt dat hun leiders drinken, zullen de Russen dat ook doen. Medvedev moet zeggen: ik drink niet. Dan volgt het volk hem ook.
Alchohol is in alle opzichten slecht voor Rusland. Als je kijkt naar hoeveel mensen per jaar sterven (elk jaar overlijden een half miljoen Russen door ziekten, criminaliteit en ongelukken als gevolg van drankgebruik, FA), lijkt het wel oorlog en dat is het ook.'

Erken Oemanbajev (45), arts in een afkickkliniek voor alcohol- en drugsverslaafden in Chimki, een voorstad van Moskou.

Applaus voor Chodorkovski

In aanwezigheid van zijn ouders sprak Michail Chodorkovski, ooit de rijkste man van Rusland, voor het laatst tijdens zijn proces. ,,De dingen waar ik in geloof, zijn de moeite waard om in de gevangenis voor te sterven." Nadat hij dinsdag zijn slotpleidooi had beëindigd, applaudisseerden zijn aanhangers in de Moskouse rechtszaal.
Chodorkovski's woorden klonken gedurende het tweede proces dat tegen hem en zijn zakenpartner Platon Lebedev is aangespannen. Voor het eerste proces zit de oud-topman van olieconcern Joekos sinds 2003 in de gevangenis wegens belastingontduiking. Volgend jaar zou hij vrijkomen. Maar sinds anderhalf jaar hebben Chodorkovski en Lebedev een tweede rechtszaak tegen zich lopen. Zij zijn aangeklaagd voor het wegsluizen van 218 miljoen ton olie en voor het witwassen van geld. De openbare aanklagers eisen een celstraf van veertien jaar. Hierin hebben zij de eerste acht jaar van Chodorkovski in de gevangenis meegerekend. Als het aan het Openbaar Ministerie ligt, zit de voormalige olietycoon vanaf volgend jaar nog zes jaar achter de tralies en komt hij op zijn vroegst in 2017 vrij.
Chodorkovski en Lebedev konden dinsdag rekenen op steun. Toen ze de rechtszaal naderden, klonk een warm applaus op de gang van het smoezelige oude Sovjetgebouw. Om de rechtszaal binnen te komen was het voor de pers en de bezoekers dringen, duwen en trekken. Met moeite kreeg de bewaking uiteindelijk de deur dicht. De in het zwart geklede Chodorkovski zat in de rechtszaal naast Lebedev (53), die een grijs trainingsjack aan had. Beiden keken toe vanuit een glazen kooi. In de rechtszaal moedigden aanhangers Chodorkovski en Lebedev aan met gebalde vuisten.
Vanaf zijn plek liet Chodorkovski blijken niet te geloven in de eerlijkheid van zijn proces. ,,Er zijn mensen die ons willen houden in de gevangenis", zei hij. Volgens hem gaat het om een politieke rechtszaak en zit de huidige premier en oud-president Vladimir Poetin erachter. Chodorkovski had politieke aspiraties en gaf financiële steun aan oppositiepartijen. Met de huidige strafeis komt Chodorkovski vrij na de presidentsverkiezingen van 2012, waar Poetin aan kan deelnemen.
In zijn slotpleidooi sprak Chodorkovski over het belang van de rechtszaak. ,,Dit gaat niet over mij en Platon - althans, niet alleen over ons. Het gaat over hoop voor de vele burgers van Rusland. Over hoop dat de rechter in staat is om hun rechten te beschermen als bureaucratische ambtenaren het in hun hoofd halen om deze rechten te schenden."
Zijn advocaten menen dat de aanklacht berust op leugens. Steun kregen zij dit jaar van twee leden uit het Poetinkamp. German Gref was in juni getuige. De oud-minister van Economie onder Poetin en huidig bestuursvoorzitter van de staatsbank Sberbank maakte een cruciaal punt in de verdediging van Chodorkovski. ,,Als de verduistering van olie was ontdekt, had ik dat moeten weten." Een dag later getuigde de minister van Industrie en Handel en voormalig bestuurslid van het staatsolietransportbedrijf Viktor Christenko: ,,Het stelen op zo'n grote schaal, miljoenen ton olie, daar ben ik niet van op de hoogte."
De zaak Chodorkovski geldt als een test voor president Dmitri Medvedev. Hij hamert op het belang van onafhankelijke rechtspraak in zijn land. De advocaten van Chodorkovski hoopten na afloop op een persconferentie dat de president dat gaat aantonen. ,,Medvedev moet rechter Viktor Danilkin met rust laten, zodat hij zelf kan beslissen op basis van de wet", zei advocaat Vadim Kljoevgant. Danilkin doet op 15 december uitspraak.
Bij het verlaten van de rechtszaal stonden Chodorkovski's ouders hem op te wachten op de gang. In het trappenhuis scandeerden zijn aanhangers: ,,Vrijheid, vrijheid, vrijheid." Chodorkovski liep langs hen, ging omhoog de trap op, keek nog een keer om naar beneden en verdween uit het zicht.

Een belangrijke gebeurtenis

Mijn wijkkrant Chorosjovska (van de gelijknamige wijk) had het groot op de voorpagina staan en daarna volgden nog eens vijf pagina's. Ze gingen over 'de belangrijke gebeurtenis van oktober': de volkstelling van 14 tot en met 25 oktober. Aan het woord kwamen onder meer de baas van mijn wijk, die het belang van de volkstelling benadrukte, een volkstelster over de laatste keer in 2002 en praktische informatie: hoe ziet een telster/teller eruit, tussen welke tijden komen ze langs bij de mensen (09.00-21.00) en waar je terecht kunt, mocht je hen mislopen.
Geheel in spanning wachtte ik thuis op het moment dat op de deur zou worden geklopt (de bel is kapot) en ik deel zou gaan uitmaken van deze belangrijke gebeurtenis. Ik zou de teller met open armen ontvangen en volledig meewerken. Dat liep dus verkeerd. Aan de deuren een verdieping onder mij hingen woensdag witte briefjes met de mededeling dat de tellers langs waren geweest, maar niemand thuis hadden aangetroffen. Op het briefje stond een telefoonnummer voor het maken van een afspraak. Ik had zo'n briefje niet aan mijn deur hangen, maar de conclusie was snel getrokken. Ik was de tellers misgelopen.

Toen gebeld naar het telbureau. De mevrouw aan de andere kant van de lijn begon vrijwel meteen met het stellen van vragen. De volkstelling bleek ook telefonisch te kunnen, maar dan was de glans van deze belangrijke gebeurtenis er meteen voor mij af. Daarom naar de Raad van Veteranen, waar het telbureau zit, gelopen en daar zat de allervriendelijkste en praartgrage ('ik kan je alles over Rusland vertellen') 75-jarige Adelaida Anisimova in haar paars-zwarte vest en trui met dezelfde kleuren en drie ondertanden me op te wachten met haar vragenlijst. Ze herkende me direct van ons telefoongesprek.
In haar kantoor deed alles denken aan vroegere tijden. Op de gang hingen foto's van oorlogsveteranen en van verschillende veldslagen uit de Tweede Wereldoorlog. De muren waren behangen met een bruine kleur. Achter Anisimova hingen smoezelige gele gordijnen. Voor de ramen hingen planten en in vensterbank stond een logge tikmachine. Boven Anisimova hing een portret van president Medvedev en achter mij keek premier Poetin toe.
In gezelschap van deze heren vulde Anisimova voor mij het formulier in. De vragen stelden niet veel voor. Natuurlijk de naam, leeftijd, adres en afkomst. Maar ook of ik internet heb, welke talen ik spreek en wat voor een opleiding ik heb gevolgd. Dat was het en binnen een minuut was ik klaar. Ik hoor erbij.
Omdat ik de tellers thuis niet was tegengekomen, wilde ik toch het een en ander weten. Volgens mijn wijkkrant zijn ze te herkennen aan een sjaal, een legitimatiebewijs, een tas, een fluitje en een lampje voor op hun hoofd. Vooral over die laatste twee wilde ik meer weten. Anisimova legde alles keurig uit. Het fluitje is voor gevallen van nood. Daar kan de teller opblazen en dan is het de bedoeling dat de politie eraan komt. Het lampje is voor buiten in het donker of als in de trappenhuizen geen licht brandt. De tellers, ging Anisimova automatisch door, zijn studenten van de Financiële Universiteit, ze lopen altijd met zijn vieren en om het half uur moeten ze bellen naar het telbureau om door te geven waar ze uithangen.
Vrijblijvend is de volkstelling wel. Als je er geen zin in hebt, doe je niet mee en dan is er niemand die daar wakker van ligt. Anisimova schat dat zo'n twee à drie procent van de wijk niet meedoet en dat verschil is te verwaarlozen. Bewust verkeerde informatie doorgeven gebeurt niet, zegt ze stellig: ,,Zo zijn Russen niet."

Poetins dorpen

Gloednieuwe huizen in het dorp Krioesja, op ongeveer honderdvijftig kilometer ten zuidoosten van Moskou. Zij vervangen de door de branden van afgelopen zomer verwoeste woningen. Premier Vladimir Poetin heeft beloofd dat alle slachtoffers voor 1 november dit jaar een nieuw huis hebben. In de oblast (regio) Rjazan, waarin Krioesja ligt, betekent dat 248 nieuwe huizen. Te bouwen binnen twee tot drie maanden. In Krioesja zelf gaat het om zo'n vijftig huizen. Om het tempo op te voeren heeft de gouverneur van de regio gezegd dat de huizen voor 25 oktober klaar moeten zijn. Alle gedupeerden hebben een bedrag ontvangen van 210.000 roebel (5.000 euro).

Een nieuw Poetinhuis in Peredeltsy, ongeveer vijftien minuten rijden van Krioesja. Huizen van betonblokken met een laag cement. De huizen hebben binnen een wc in plaats van vroeger buiten, centrale verwarming, internet, telefoon, ijskast en een televisie. De laatste twee worden geschonken door Verenigd Rusland, de partij van Poetin. Het hout is geïmpregneerd. Daar komt een kunststoflaag overheen. De huizen komen op een afstand van tweehonderd meter van de bomen te staan.

Een typisch Russisch houten huisje in het gehucht Krioesja. Met daar omheen de door de Russen geliefde tuin, waar ze groenten en fruit verbouwen. Voor zichzelf of voor eigen verkoop in de stad. Ljoedmila Petrovna (56) uit Peredeltsy is blij met haar nieuwe huis. Samen met haar zus en schoonzus heeft ze de woning bekeken. Alledrie hebben lachende gezichten. Ze had alles verloren. ,,Dank je Vladimir Vladimirovitsj Poetin." Toch denkt ze met weemoed aan haar oude houten huis. ,,Daar zat mijn ziel in. Daar is alles gebeurd. Ik ben er geboren. Net als mijn zes kinderen. Binnen vijftien minten was het huis weg. Ik heb dat niet gezien. Dat kon ik niet aan. Dat deed pijn in mijn hart."

De buurvrouwen en vriendinnen de 54-jarige Jekatarina Soeljatitskaja (links voor haar nieuwe huis) en de 50-jarige Galina Penkina zijn maar al te blij met hun nieuwe huis in Krioesja. Ze hebben niets dan lof voor Poetin. ,,Als een golf kwam het vuur over mijn huis heen. Ik ben alles kwijtgeraakt", verzucht Penkina. ,,We hebben geld gekregen van de regering. We krijgen spullen en ons nieuwe huis is veel beter." Of alles inderdaad vóór 1 november af is, durven de twee vriendinnen niet te zeggen. ,,Dat er gebouwd wordt geeft hoop", zegt Penkina. Ze verheugt zich op de komende zomer. ,,Volgend jaar staan hier prachtige bloemen. Kom dan maar langs."

Nieuwe woningen staan in Peredeltsy als bungalowhuizen in een vakantiepark keurig naast elkaar. De grond erom heen bestaat uit zand, bouwpuin of verbrande boomstronken. De Russische vrouwen doen het schilderswerk. De mannen, vooral goedkopere Aziaten, doen het zware werk. De buitenkant van de huizen is vrijwel klaar. Binnenin staat het leeg en overheerst het grijs van het cement.

Bouwvakker Nikolaj Boeravlov (32) met een collega aan het werk in het dorp Laskovskij, dat grenst aan Peredeltsy: ,,Alles moet snel, snel, snel. Maar we gaan het halen. De huizen zien er goed uit."

De 45-jarige bouwopzichter Andrej Avdejev (voorgrond) in Peredeltsy heeft er alle vertrouwen in dat de door premier Poetin beloofde deadline van 1 november, de dag dat alle huizen af moeten zijn, gehaald wordt: ,,Tachtig procent van de huizen is af. Alleen aan de binnenkant zoals de badkamers en keuken moet worden gewerkt." Volgens zijn collega Valeri Tsernemtsov (30) in Krioesja is het een moeilijke opgave, maar haalbaar. ,,Het probleem is vooral de hoeveelheid. Elk jaar branden huizen in de zomer af, maar nog nooit eerder op zo'n grote schaal. Normaal gesproken bouwen we dit soort huizen binnen drie tot vier maanden. We zijn ervan overtuigd dat het gaat lukken. Het zal wel moeten. Het is Poetins missie."

De radiatoren liggen klaar.

De eerste rij zwart geblakerde bomen bij het dorp Peredeltsy. De houten huizen stonden er slechts enkele meters vandaan. De harde wind deed de rest. ,,Als een lucifer die afbrandt, zo snel ging het", zegt Galina Penkina. ,,De vonken sprongen zo het dak op", herinnert Ljoedmila Petrovna zich.

Lunchtijd, rond 12.30. De Aziaten koken hun eigen potje. De Russische bouwvakkers lopen in groepen naar de prodoekty (supermarkt).

Moskou na Loezjkov

-Joeri Loezjkov is weg, maar de stad draait door. Gisteren ging de stadsverwarming in ieder geval aan. Dus dat zit goed.
-Het raden van geschikte kandidaten is begonnen. Mogelijke opvolgers van Loezjkov zijn: Vladimir Kozjin, hoofd van het bureau van presidentiële zaken, vicepremier Igor Sjoevalov, minister van Defensie Anatoli Serdjoekov, Alexander Chloponin, presidentiële gezant van de Noord-Kaukasus en Alexander Beglov, plaatsvervangend hoofd van de presidentiële administratie.
Hier (linksonder van de pagina) kun je stemmen op deze en andere kandidaten. De president benoemt de nieuwe burgemeester. Premier Vladimir Poetin wil meebeslissen. Waarnemend burgemeester Vladimir Resin heeft gezegd dat er binnen een maand een burgemeester komt.
-Zorgen zijn er bij de bevolking nu Loezjkov is vertrokken. Zoals bij de agenten die de helft van hun salaris uit de gemeentepot zien komen. Blijft dat zo? Of de gepensioneerden, die een dankbaar extraatje kregen van Loezjkov. Of de leraren die vrezen voor hun Loezjkov-bonus. Resin heeft toegezegd dat alle sociale afspraken doorgaan.
-Vlak voor zijn vertrek lanceerde Loezjkov samen met de Russisch-Orthodoxe Kerk 'Project-200'. Hierin is afgesproken dat er tweehonderd nieuwe kerken in Moskou komen. Patriarch Kirill wil er eigenlijk zeshonderd, want er zijn te weinig kerken in de hoofdstad. Resin zegt 'Project-200' voort te gaan zetten. Kirill hoopt dat de definitieve opvolger dat ook van plan is. Loezjkov liet vaker door de Sovjet-Unie vernietigde kerken herbouwen, zoals de Christus-Verlosserkathedraal.
-Voor de derde achtereenvolgende ochtend (steeds rond 08.00 uur) na zijn ontslag verscheen Loezjkov op het stadhuis aan de Tverstraat nummer 13. Om wat? Zijn bureau leeghalen? Medewerkers vaarwel zeggen?
-Zijn privileges zijn voorbij: Loezjkov moest vanochtend zijn auto bij het stadhuis op een gewone parkeerplaats zetten.
-De ontmanteling van het Loezjkon-imperium gaat beginnen. De hoofdarchitect van Moskou, Alexander Koezmin, en Loezjkovs woordvoerder Segej Tsoj kunnen wellicht op zoek naar een andere baan.
-De vraag is wat er met het bouwbedrijf van Loezjkovs vrouw Jelena Batoerina gaat gebeuren. Zij sleepte vrijwel alle opdrachten binnen. Met dank aan haar man, beweren critici.
-Loezjkov wilde volgens goede vriend Josef Kobzon zijn ontslag via de rechter aanvechten, maar zag daar later van af.
-Wel haalt Loezjkov in een brief, geschreven een dag voor zijn ontslag, flink uit naar president Dmitri Medvedev. Hij hekelt de lastercampagne die de televisie tegen hem was begonnen. Loezjkov stelt vraagtekens bij het democratische gehalte van Medvedev: 'In ons land heerst sinds 1937 de angst voor het uiten van de eigen mening', verwijst Loezjkov naar de Grote Terreur onder Jozef Stalin. 'Als onze leiders met uitspraken die angst voeden... dan is het makkelijk om naar een situatie te gaan waarin er maar een leider in het land is van wie de woorden zijn geschreven in graniet en die onvoorwaardelijk moeten worden opgevolgd. Hoe verhoudt dit zich met uw oproep om 'de ontwikkeling van de democratie'?

De slag om Moskou

De aanval was hard en openbaar. Onder zware muziek en met een dreigende stem zond de pro-Kremlin televisiezender NTV afgelopen vrijdag een vernietigende documentaire uit over de Moskouse burgemeester Joeri Loezjkov. Kritische vragen kwamen aan bod. Waarom keerde Loezjkov niet eerder terug van zijn vakantie toen Moskou deze zomer leed onder de hitte en smog. Waarom besteedde Loezjkov meer geld aan zijn bijen dan aan maatregelen tegen de smog. Hoe kan het dat zijn vrouw de rijkste vrouw is van Rusland?
De documentaire was een nieuwe stap in de ruzie tussen Loezjkov en president Dmitri Medvedev. De bom tussen de twee barstte vorige week. De burgemeester opende het spel. Hij liet dinsdag in een artikel in de krant Rossiskaja Gazeta weten dat een omstreden snelweg van Moskou naar Sint-Petersburg wel door het Chimki-bos bij de hoofdstad moet worden aangelegd. Hij stond hiermee lijnrecht tegenover Medvedev, die eind augustus juist had besloten dat het project moest worden stilgelegd. En dat terwijl premier Vladimir Poetin achter de bouw van de snelweg staat.
Het Kremlin reageerde fel op het artikel van Loezjkov door de volgende dag terug te slaan via persbureau Interfaks. Dat bracht een bericht naar buiten, waarin een bron vanuit het Kremlin meldde dat het drijven van een wig tussen de president en de premier ,,natuurlijk onaanvaardbaar is en absoluut niet in overeenstemming met de werkelijke betrekkingen tussen het staatshoofd en voorzitter van de regering". Volgens de bron kon een reactie niet uitblijven. De vrijdag daarop maakte NTV bekend 's avonds een documentaire over Loezjkov te gaan uitzenden. Daarna volgden andere staatszenders met kritische programma's over de burgemeester.
Medvedev stuurt aan op de val van Loezjkov. De president is bezig om langzittende, onafhankelijke gouverneurs - met een eigen machtsbasis - te vervangen door jonge, moderne en gehoorzame gouverneurs. In Rusland benoemt en ontslaat de president de gouverneur. Moskou heeft een federale status en daarom wordt de functie van burgemeester van Moskou gezien als die van een gouverneur. Medvedev heeft laten weten dat een gouverneur niet ouder mag zijn dan 70 jaar en niet meer dan drie termijnen mag dienen. De 73-jarige Loezjkov, bezig aan zijn vierde termijn, past in het rijtje van politieke dinosaurussen als de gouverneurs van Tatarstan, Basjkirië en Kalmukkië. De eerste twee hebben dit jaar het veld moeten ruimen. De laatste volgt in oktober. ,,Loezjkov is van hen als enige over en is dus aan de beurt", zegt analist Aleksej Moechin van het Centrum voor Politieke Informatie in Moskou.
De burgemeester peinst er niet over om zelf op te stappen. Hij beschouwt Moskou als zijn imperium. Loezjkov is sinds 1992 burgemeester van de hoofdstad. Hij is van plan zijn huidige termijn, die volgend jaar afloopt, uit te zitten, liet hij afgelopen weekend weten op een forum, waar ook Medvedev rondliep. Loezjkov probeert daarom steun te krijgen van Poetin. Door zijn kant te kiezen gokt Loezjkov erop dat de huidige premier nog altijd de machtigste politicus is. ,,Die twee kunnen het met elkaar vinden", merkt Moechin op. ,,Loezjkov hoopt blijkbaar dat deze stap hem zal redden van zijn ontslag."
Loezjkov is geliefd en gehaat in Moskou. Voorstanders prijzen hem, omdat hij van de stad een bruisende metropool heeft gemaakt met winkels die 24 uur open zijn en met de komst van moderne gebouwen. Tegenstanders verafschuwen hem, omdat zijn bouwlust ten koste gaat van monumentale gebouwen in de Russische hoofdstad. Loezjkov zou zijn positie gebruiken om zijn vrouw Jelena Batoerina, hoofd van een bouwbedrijf, aan projecten te helpen.
Voor het Kremlin is september een goede maand om Loezjkov weg te krijgen, vindt Moechin. Volgend jaar december zijn er in Rusland parlementsverkiezingen en in maart 2012 kiezen de Russen een nieuwe president. Veranderen van burgemeester op dit moment zou voordeliger zijn dan volgend jaar. De nieuwe burgemeester heeft dan meer tijd om steun te verkrijgen voor de regerende partij Verenigd Rusland bij de parlementsverkiezingen en voor de heersende president bij de presidentsverkiezingen.
Daarom is het tijdstip van de aanvallen logisch, vindt Moechin. En er is genoeg munitie. ,,Loezjkov staat de laatste tijd onder druk. Onder andere vanwege het Chimki-bos en zijn optreden tijdens de smog. Dit is het ideale moment om van hem af te komen."

Onder de grond

Hij is onmisbaar voor de Moskouse voetganger: de perechod (oversteekplaats). De voetgangerstunnel die onder de wegen met het razende verkeer doorloopt of die je leidt naar de ingang van de metro. Het is een leven op zich in de perechod, en niet alleen in die van Moskou. Ook in die van Sotsji, Kiev en Sint Petersburg.
Voor wie wil oversteken in Moskou is het altijd zoeken naar een rechthoekig bord, waarop een mannetje (waarom geen vrouwtje) een denkbeeldige trap afloopt. Deze tunnels zijn vaak rustig. Hooguit met een straatmuzikant of verkopers die hun handel op tafeltjes of kleedjes hebben uitgestald.
De perechod die leidt naar de metro zijn het meest druk bezocht en daar wordt op ingespeeld. Aan de zijkant in de gangen bevinden zich kleine winkeltjes van ongeveer één bij twee met alleen een luik. Andere zijn groter en hebben zelfs een pashok. Ze verkopen van alles: broeken, nagellak, tassen, tijdschriften, ballonnen, lippenstift, mariabeeldjes, schuursponsjes, zwaarden, natuurlijk sigaretten, schoenen, broodjes (hun geur vult soms een hele tunnel), truien, frisdrank, speelgoedauto's, tweedehands telefoons, scheerspullen, binnenkort mutsen en panty's. Kortom, in de meeste gevallen spullen die je altijd nodig hebt en even snel wil kopen. De hoofden van menig perechodgebruikers zijn daarom niet voor niets steevast opzij gericht. Maar evengoed is het even kijken, kijken, niet kopen, niet kopen.
De verkopers maken zich daarom niet erg druk om hun klant. Rustig lezen ze op een kruk in hun winkel een tijdschrift, kletsen wat met een voorbijganger en drinken thee met andere verkopers. Pas als er echt zaken worden gedaan, komen ze in actie.
De perechod is ideaal voor de winter. Het is er warm, vaak ook door de lucht vanuit het metrostation. Zwerfhonden nestelen zich in een hoek. Bier drinken, afspreken en bijkletsen gebeurt onder de grond. Muziekgroepen treden op. Uitgerust met een versterker, gitaren, microfoon en drumstel kunnen ze rekenen op een vast publiek dat het op een dansen zet.
De perechod leent zich ook uitstekend voor aanslagen. Massa's mensen bewegen zich erin voort en vormen een makkelijk doelwit. Dat bleek ook op 8 augustus 2000 toen terroristen acht mensen opbliezen. Een herdenkingsteken bij het metrostation Poesjkinskaja herinnert zich hier nog aan. Elke dag liggen er bloemen. Een bewaker is er wel in de perechod. Hij heeft een eigen kamer, waar een bed en een televisie inpast.
De laatsten die in de perechod aan zet zijn, zijn de schoonmaaksters. Als de metro's rond 01.00 uur hun laatste rit rijden en de winkeltjes hun luiken hebben gesloten, komen de grijzige dames van minstens 55 jaar tevoorschijn. Gekleed in groene overalls ruimen ze de rotzooi op en vegen de grond van de perechod schoon.

Rusland op zijn best

Nog een keer over deze historische zomer. En nee, dit gaat niet over de talloze branden, de smog in Moskou, de recordtemperaturen van veertig graden, de woedende getroffenen, de brandblussende Poetin en het recordaantal aan verdronken Russen.
Nee, dit gaat over de periode toen de zomer nog vrolijk en vriendelijk was. Toen kinderen sprongen in de fonteinen van de Alexandertuinen naast het Kremlin. Toen de ijsverkoop - Russen zijn gek op ijs - hoger lag dan ooit.

En toen de Moskovieten massaal naar het strand gingen. Want wie geen datsja heeft, moet toch wat gedurende zo'n zomer. Dus als de helft van de stad vertrokken is naar zijn buitenhuisje om de hitte te ontvluchten, gaat grofweg de rest naar het strand.
Daarvan zijn er immers genoeg. Langs de rivier de Moskva bevinden zich talloze officiële en niet-officiële stranden. Hip tegen betaling (500 roebel, dj en je eigen, meegebrachte drinken en eten inleveren) of gewoon ouderwets op een grasveldje op een handdoek.
En overal wordt gezwommen in de bruine rivier. Van jong tot oud. Van strings tot ouderwetse badpakken. Van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat. Met of zonder strandwacht. Op sommige plekken staan borden met verboden te zwemmen, maar hé dit is Rusland, dus wie houdt zich nou aan de regels?
De Russen maken van een dagje strand een heel uitje. Het liefst gaan ze met een groep. De badmintonrackets gaan mee in de tas, evenals de volleybal. Maar wat bijna helemaal tot de vaste stranduitrusting hoort, is de barbecue. Hier geen Webers of andere luxe, moderne types. Nee, vrijwel elke Rus doet het met dezelfde soort. Een ijzeren, grijzige bak met vier poten en daarboven een rooster. De sjasliek ligt erop en boven menig strand hangt de rook en lucht van gebakken vlees. Het bier en de wodka zijn natuurlijk niet ver weg. Rusland op zijn best.

'De branden zijn een cadeau'

De grond is zwart. Een boomstronk smeult na. Nikolaj Petrov maakt zijn dagelijkse ronde door het verbrande stuk bos bij zijn datsja. Hij controleert of het gedoofde vuur niet ergens oplaait. Iemand moet deze vrijwillige klus doen. De brandweer heeft haar werk gedaan en toezicht vanuit de overheid is er niet. Petrov heeft daarom zijn baas gevraagd of hij eerder mag vertrekken van zijn werk.
Het dorp van Petrov, Tsjornoje ('Zwart), behoort tot een van de vele brandhaarden in Rusland. Het ligt op dertig kilometer afstand ten oosten van de Moskou en het zijn dit soort branden die de Russische hoofdstad onder een dikke laag smog stoppen.
De 55-jarige Petrov - in blauwe overall, handschoenen aan en gewapend met een schep -werkt als fabrieksarbeider in Moskou en weet hoe de situatie daar is. Hij tekent een cirkel in de zandgrond en zet een punt in het midden. 'Dit is Moskou. Alle rook gaat naar de stad. Zoals je ziet, is de lucht hier schoon', lacht hij.
Maar wat kun je aan de branden doen? Weinig, meent Petrov. 'Het is de stevige wind gecombineerd met de extreme droogte', legt Petrov uit tijdens zijn inspectie. ‘We hebben nog nooit zoiets meegemaakt.' Even later zegt hij: 'Tijdens de Sovjet-Unie was er een toezichthouder over de bossen. Maar die is er niet meer. Waarom niet? Dat weet ik niet. Dat kan alleen Poetin vertellen.' Petrov maakt zich er niet druk om. 'De natuur werkt nou eenmaal zo. Er zijn toch ook altijd bosbranden in Spanje en Griekenland?'
De gevolgen van de brand in Tsjornoje zijn zichtbaar. Houten schuttingen zijn zwart geblakerd. Een huis sneuvelde. De muren zijn zwart gekleurd. De bewoners zijn vertrokken. Ook een banja, een Russische sauna, ging in vlammen op. De brandweer wist het vuur na drie dagen te bedwingen.
Petrov legt uit hoe hij tijdens zijn inspectieronde te werk gaat. Als een plek een beetje rookt, probeert hij die zelf te blussen met water. In ergere gevallen zorgt hij ervoor dat een wagen met een watertank en slang langskomt. Zoals het geval is bij een volledige rokende wortel van een boom. 'De brandweer heeft geen tijd hiervoor en is met te weinig om dit werk te doen', zegt Petrov.
Voordat hij het terrein inspecteert, ontmoet Petrov de twee vriendinnen Marina Antonova (44) en Elena Savkina (52). Ze hebben zojuist gekeken naar het verbrande stuk bos dat ongeveer twee vierkante kilometer beslaat. Ze bedanken Petrov voor zijn werk. De twee vrouwen stonden vorige week doodsangsten uit. Hun dierbare spullen lagen klaar voor als ze moesten vetrekken. Hun huis hielden ze zelf nat. De brandweermannen zijn hun helden.
Als oorzaak van de branden kijken ze naar de natuur, de wind en de ongewone hitte. Toch geven ze aan dat er wel iets had moeten gebeuren van te voren. 'We waren niet voorbereid. We hadden graag willen weten wat we in zulke gevallen moeten doen. Nu hebben we dat geleerd', glimlacht Savkina. Ook hadden ze graag materieel in hun buurt gehad om zelf de brand te bestrijden. 'Maar ja, dit is een nieuw gedeelte van het dorp’, zegt Antonova schouderophalend. 'Dat materieel lag daarom niet klaar.'
Vrijwilliger Petrov is er niet rouwig dat de branden de grond bij zijn dorp zwart hebben achtergelaten. 'Op de verbrande grond groeien straks jonge bomen. Dat is een cadeau.'

De smog in Moskou zit overal

Alsof Moskou zelf vandaag in brand staat. Net als afgelopen woensdag. De smog hangt dicht tegen de huizen aan. Het zicht is beperkt. De brandlucht is overal te ruiken door de branden rond de stad. Sommige bevinden zich op twintig tot dertig kilometer.
De smog bepaalt het openbare leven in de hoofdstad. Zelfs de Moskouse metro moet eraan geloven. Onder de grond hangt in de metrostations een lichte mist en de brandgeur dringt door tot in de metrowagons. Steeds meer Moskovieten lopen rond met mondkapjes of houden zakdoeken voor hun gezicht. Een verkoper op straat is binnen de kortste keren door zijn voorraad heen. Russen zonder mondkapje houden angstvallig hun mond dicht en lopen zwijgend door.
Wel of niet de ramen en deuren dicht, dat is het dilemma waar de Moskovieten voor staan. Met overdag temperaturen van rond de 38 graden snakken de inwoners 's nachts naar een beetje verkoeling in hun woningen. De meesten beschikken niet over airconditioning. En het raam openzetten, is er ook niet bij, want dat stinkt direct het hele huis.
Het einde van de bosbranden is nog niet in zicht. Tot en met dit weekend ligt de temperatuur voor Moskou rond de 40 graden. De verlossende regen blijft uit.
Ver weg de stad uit is de enige remedie.