Goelagkamp Perm-36, een eenzame schreeuw

Het witte hek verhult wat erachter zit. Prikkeldraad, isoleercellen en een barak, waar gevangenen met zijn allen sliepen op houten banken. Alleen de wachttorens boven het witte hek en een bord aan de buitenkant verraden de oorsprong van deze locatie in het Russische niemandsland: 'Herdenkingsmuseum van de politieke repressie Perm-36', een voormalig Goelagkamp tegen het Oeralgebergte aan.

Rusland praat niet graag over het repressieve Sovjet-verleden. Schrijfster Anne Applebaum van het boek Goelag: Een geschiedenis schat dat tijdens de Stalinjaren tussen 1929 en 1953 achttien miljoen gevangenen de poorten van de Goelagwerkkampen, verspreid over de Sovjet-Unie, passeerden. Rusland belicht liever de heldendaden, zoals Stalins overwinning op nazi-Duitsland en de industrialisatie. De negatieve zinnen worden weggegumd uit de geschiedenisboeken op school.
Perm-36 geldt als een eenzame schreeuw, die de herinnering aan het bloedige verleden levend moet houden. Het is het enige Goelagkamp in Rusland dat is te bezoeken, beweert museumdirecteur Viktor Sjmyrov (66) in een zithoek van het vroegere hoofdkwartier. Veel populariteit kent zijn museum niet. ,,Het is ver reizen, twee uur vanaf de stad Perm. De repressie blijft een pijnlijk thema. Mensen willen hun negatieve verleden niet weten. Problemen als economie en werk zijn belangrijker. We praten liever over de goede kant van de Sovjet-Unie en de regering voedt dit door alleen te wijzen naar de grootse geschiedenis."

Met zijn aanwijsstok heeft Sjmyrov deze ochtend deelnemers van de Zomerschool rondgeleid door het kamp. Museumdirecteuren en historici verblijven tien dagen in Perm-36 om te discussieren over hoe zij de repressie onder de aandacht kunnen houden. Sjmyrov twijfelt over het succes van de school. ,,Als de deelnemers thuis zijn, gaat ze verder met hun eigen projecten. Misschien verandert dat nu grote musea meedoen."
Een daarvan is het Staatsmuseum van de politieke geschiedenis van Rusland in Sint-Petersburg. De hieraan verbonden onderzoeker Sergej Spiridonov (33) volgt de Zomerschool. Ook hij bespeurt een zwijgzaamheid over de Sovjetrepressie. ,,Russen maken zich meer druk over de gevolgen van de jaren negentig", zegt hij op op de bovenste verdieping, waar de kampleiding verbleef.

Maar hij vindt niet dat Rusland de donkere pagina's geheel wegmoffelt. ,,Ik snap dat het niet staat in de schoolboeken. Voor kinderen is het moeilijk te begrijpen wat er toen is gebeurd. Maar mijn museum besteedt aandacht aan de repressie. We hebben speciale tentoonstellingen en kinderen krijgen rondleidingen."
,,President Vladimir Poetin was zelf een KGB'er", verklaart de energieke 71-jarige Aleksandr Kalich, voorzitter van de regionale afdeling van Memorial, een mensenrechtenorganisatie die zich inzet voor slachtoffers van de repressie, het zwijgen van de regering. Hij zit in zijn minikantoor buiten het centrum van Perm. ,,Hij kan natuurlijk nooit erkennen dat zijn organisatie een misdaad heeft begaan. Het is makkelijker leven als je niet het negatieve weet. Zijn electoraat stelt dan geen vragen en denkt niet na. Poetin kan zijn gang gaan. Dat zie je terug in zijn harde aanpak van de protesten. Voor veel mensen zou het ook een schok zijn. Ze beseffen dan dat hun verleden niets waard is."

Toch lijkt de president wat bij te draaien, geeft Kalich toe. De erkenning van de vorige president Dmitri Medvedev twee jaar geleden dat Rusland verantwoordelijk is voor het bloedbad van Katyn, het bos waar in 1940 de Russische geheime dienst 22.000 Poolse burgers en officieren fusilleerde, vormt een belangrijke stap. ,,Het was de president die dat zei en hij vormt een tandem met Poetin. Dat komt door druk van het Westen. Daar is Poetin gevoelig voor. Rusland handelt ermee, de elitekinderen gaan daar naar school en ze hebben hun geld op Westerse banken staan."
Voor echte erkenning hoopt Kalich op de oppositie en de protesten. ,,Dan komt er een beweging aan de macht die bereid is te praten over de geschiedenis."