De duivel lachte vanaf het altaar

Idioot is het wel wat de dames van punkgroep Pussy Riot hebben gepresteerd. Het altaar bestormen van de heilige Christus Verlosserkerk in Moskou om vervolgens te zingen: ,,Heilige Moeder, Heilige Maagd, gooi Poetin eruit", doelend op de warme relatie tussen de Russische-orthodoxe Kerk en de staat. Maar de twintigers hebben met hun ,,punkgebed'' voor elkaar gekregen dat er meer dan ooit discussie wordt gevoerd over deze wel heel erg innige band.
Headbangend staan ze op 21 februari op het altaar. In hun blauwe, gele, rode en oranje bivakmutsen. Met veel gitaarwerk voor de liefhebber. Tussen al het goud en de iconen. Hun unieke optreden blijkt een hit. Het filmpje ervan is populair op internet.

Maar hun fans zitten niet overal. Al duurt het wat lang, voordat zij van zich laten horen en hoe. Heel pikant worden twee bandleden een dag voor de presidentsverkiezingen van 4 maart gearresteerd. Ze kunnen hun act voortzetten in de cel. Na de verkiezingen komt er versterking van een derde bandlid. Nu hangt de drie zeven jaar cel boven het hoofd wegens hooliganisme.
Boze tongen beweren dat Poetin opdracht zou hebben gegeven om tot de arrestaties over te gaan. De aanstaande president houdt zich afzijdig. Heel vroom zegt hij: ,,Als de meisjes de rust hebben verstoord in de kathedraal, dan is dat onplezierig voor alle gelovigen. Ik hoop dat dit niet wordt herhaald."
De kerkleiding is in alle staten. Godslastering, roept ze. ,,De duivel lachte ons toe vanaf het altaar", zegt patriach Kirill, de hoogste baas binnen de Russische-orthodoxe Kerk. Alsof de duivel uit De Meester en Margarita van de Russische schrijver Michail Boelgakov daadwerkelijk ten tonele is verschenen. In het boek houdt de duivel Moskou in zijn greep.
Pussy Riot heeft wel een punt. De Russische-orthodoxe Kerk en de overheid, ze vormen nog net niet een verliefd stel. Kirill noemde Poetin al eens een Gods wonder. Beiden hebben elkaar nodig. Al is er volgens de Russische grondwet scheiding van kerk en staat. Poetin en co steunen de kerk in haar zendingsdrang en ze mikken zelf op de orthodoxe kiezer. Poetin met Kirill bij de paasdienst in de Christus Verlosserkerk. Poetin die als eerste de gordel van de Heilige Maagd Maria mag aanraken. De Russische staatstelevisie zendt het allemaal keurig uit. Zo staat het immers in het script. Op haar beurt helpt de overheid met de bouw van kerken.
Binnen de kerk klinken tegengeluiden. Oké, het optreden was dan niet zo kies, maar zeven jaar cel is het andere uiterste. Het zijn nog moeders ook die in de bak zitten en dat knaagt. Dit is dezelfde groep kerkgangers die zich ergert aan de een-tweetjes tussen de overheid en de kerk.
Het optreden van Pussy Riot heeft geleid tot discussies over de rol van de kerk. De scherpe uitlatingen vanuit de top van de kerk in combinatie met de harde strafmaatregelen vergroot de verdenking dat de kerk meer te zeggen heeft dan alleen op religieus en sociaal gebied. Het vonnis komt nog, maar Kirill mag zich de voorlopige winnaar noemen. De duivel zit in de cel.

Zwartrijder Ivan kijkt verschrikt op

Vliegensvlug loopt hij door. Zonder een metrokaartje voor de lezer van de tourniquet te houden. Achter hem klappen twee stalen armen hard dicht. Een geluid dat nog het meest doet denken aan een vogel of van een attractie op de kermis klinkt door het metrostation Poesjkinskaja/Tverskaja in het centrum van Moskou. Nog een keer kijkt zwartrijder Ivan (20) om of er geen agent achter hem aan komt en dan stapt hij voldaan op de roltrap richting de metro.
Verschrikt kijk Ivan om als hij op de roltrap op zijn schouder wordt getikt. Hij haalt opgelucht adem als hij merkt dat hij een journalist voor zich heeft en geen agent. Lachend zegt hij dat het hem adrenaline geeft als hij de politsija te vlug af is. ,,Het is een spel. Eerst kijk ik of er een agent staat bij de tourniquet. Zo niet, dan rijd ik zwart."
Zwartrijders als Ivan vormen een plaag voor de Moskouse metro. Elk moment gaat er op een metrostation wel zo'n vogelgeluid af. Zwartrijden kan op de manier van Andrej. Maar je kan je ook afzetten op de tourniquet en als een hordeloper over de dichtklappende armen springen. Ook handig is om dicht tegen je voorganger, die wel zijn metrokaart heeft 'afgestempeld', te staan en samen doorlopen. Maar de wraak van de tourniquet kan zoet zijn. De stalen armen knallen met een rotgang dicht. Een blauwe plek verzekerd.
De standaard controleur staat machteloos tegenover de zwartrijder. Meestal zijn het oudere, grijze vrouwen en zij leggen het af tegen de rappe zwartrijders. Ze kunnen ook weinig tegen hen uitrichten, want het metropersoneel mag zelf niet de boete van 1000 roebel (25 euro) uitdelen. ,,Dat juridische recht hebben we niet", zegt controleur Andrej Koeznetsov (55) in zijn groene uniform. Hij leunt tegen een hek naast de tourniquets, dat hij kan openen voor mensen die zonder kaartje mogen reizen, zoals kleine kinderen. Hij pakt een scheidsrechterfluitje, zijn wapen, en blaast er denkbeeldig op. Het is zo'n ouderwets scheidsrechtersfluitje met een balletje erin. ,,Dan moet de politie komen. Die mag wel boetes opleggen. Maar nu moet je weg want de camera houdt ons in de gaten."
Maar in het politiehokje achter Koeznetsov zit niemand. Op de meeste metrostations lopen geen agenten rond bij de tourniquets en kan de zwartrijder lachend afdalen naar de metro. Een blazende controleur achter zich latend. Bij een andere ingang van het metrostation Poesjkinskaja/Tverskaja patrouilleert agent Konstantin Sjachov (32) samen met een collega.
Vijf jaar is hij politieman op de metrostations. Hij opent het hek naast de tourniquets en geeft twee zwervers vrije doortocht richting de metro.
Sinds dit jaar hebben de agenten belangrijke versterking gekregen, vertelt Sjachov vanuit het politiehok met uitzicht op de tourniquets. Extra controleurs staan achter de poortjes. Ze vangen zwartrijders op en geven hen aan bij de politie. ,,Dit helpt echt", zegt Sjachov. ,,Je ziet dat zwartrijders bang zijn. Ze lopen terug om een kaartje te kopen. Wat ook helpt zijn de doorzichtige poortjes die pas opengaan als je je kaart voor de lezer houdt. Zo kan je er niet doorheen rennen."
Andrej de zwartrijder had geluk dat op zijn moment twee extra controleurs even weg waren. Over de boete van 1000 roebel maakt hij zich niet druk. ,,De agenten sturen me altijd terug naar de kassa en dan betaal ik een kaartje voor een rit van 26 roebel."

Einde aan romantiek van Russisch protest

De euforie over de Russische protesten is verdwenen. De oppositieleiders zijn beland in de realiteit. 'Vergeet niet vrienden, wij lopen de marathon.'

Vol bravoure keek Aleksej Navalny in december vorig jaar als een veldheer over de honderdduizend mensen voor zich. 'Ik zie genoeg mensen om nu het Kremlin en het Witte Huis over te nemen', sprak de oppositieleider dreigend vanaf het podium op de Sacharovboulevard in Moskou. 'Maar we zijn een vreedzame kracht. We zullen dat niet doen, nu niet.'
Van de stoere taal bij de Russische oppositie is ruim twee maanden later weinig over. Weg is de euforie over de succesvolle protesten tegen fraude bij de parlementsverkiezingen in december en voor het doorbreken van Vladimir Poetins macht. De witte lintjes, een mars door de stad en hand in hand een kring vormen rond het centrum van Moskou met tienduizenden deelnemers, het zijn herinneringen aan een romantische fase, zoals schrijver Boris Akoenin, een van de gezichten van de Liga van Kiezers, een verzamelnaam voor verschillende oppositiebewegingen, deze periode noemt. Ze staan in schril contrast met de twee protesten na de presidentsverkiezingen van zondag 4 maart. Hooguit twintigduizend kwamen er afgelopen zaterdag opdagen en tienduizend de maandag nadat Poetin voor de derde keer werd gekozen tot president.

Na de maandag was oppositieleider Boris Nemtsov zich ervan bewust dat het hoogtepunt voor nu voorbij lijkt. Sinds de jaren negentig zit de voormalige vicepremier in de politiek en hij kent het spel als geen ander. Vorige week deed hij in Moskou mee aan een protestactie voor de vrijlating van twee gearresteerde leden van de Russische vrouwenpunkgroep Pussy Riot. Zij besprongen in februari het altaar van de Christus Verlosserkerk in de hoofdstad uit protest tegen Poetin en de innige band tussen de overheid en de Russische-orthodoxe Kerk. 'Veel mensen zijn teleurgesteld dat de demonstraties niet het gewenste effect hebben', zegt Nemtsov als hij terugloopt naar zijn auto. 'Politiek gaat met pieken en dalen. In Rusland verloopt het altijd traag. We zijn conservatief en koud. Niet zo heetgebakerd als in de Arabische landen.'

Een andere oppositieleider, Ilja Jasjin, wilde niet geloven dat maandag een slecht voorteken was. 'Toen was het een werkdag en het protest was 's avonds', zegt hij in een café in het centrum van de hoofdstad de dag voor het zaterdagse protest. 'Zaterdag loopt het weer vol.' Maar het liep niet vol. Het was nog wel een vrije dag en warmer dan bij eerdere acties. Na dit protest dringt de werkelijkheid tot Jasjin door en schrijft hij op zijn weblog: 'Vergeet niet vrienden, wij lopen de marathon. Soms moet je het tempo verhogen. Soms vertragen om genoeg adem te hebben om de finish te halen.'
Naast de teleurstelling kent het afnemende enthousiasme ook andere factoren. De eerste woede is weggeëbd. Mensen hebben zich neergelegd bij nog zes jaar Poetin. Daarnaast ontbreekt het aan een strategie. Alleen protesteren geeft de demonstranten weinig vertrouwen in een goed vervolg. Het gat tussen de demonstrerende middenklasse in de grote steden en de burgers in de regio blijft bestaan, waardoor de vonk niet overslaat, erkent Jasjin. 'In de provincie geloven ze wat de staatsmedia beweren.'

De protesten hebben een impuls nodig, meent Joeri Saprykin, lid van het comité 'Voor eerlijke verkiezingen' dat de acties organiseert. 'Er moet een campagne komen om de mensen in Rusland bij elkaar te brengen', oppert hij. Saprykin stelt voor dat blogger Navalny, die via internet strijdt tegen corruptie en daarmee een eigen achterban creëert, mini-Navalny's opzet in de provincie. De linkse leider Sergej Oedaltsov, die in mei voor Poetins inauguratie als president een mars van een miljoen mensen wil opzetten, moet volgens Saprykin de Communistische Partij nieuw leven inblazen en gebruik maken van de regiostructuren en die van vers bloed voorzien. Anderen opperen de oprichting van een politieke partij voor de ontevreden middenklasse met een duidelijke leider.
Saprykin schrijft in een column op de site Lenta.ru: 'Als de oppositieleiders tot de conclusie zijn gekomen dat hun enige optie is om de straat op te gaan, dan hebben ze een grote fout gemaakt.'

Zo pleeg je verkiezingsfraude, deel 2

Een beruchte truc tijdens de presidentsverkiezingen van zondag. De zogeheten carrousel. Op internet circuleren talloze filmpjes van dit fenomeen in Poetins Rusland.

Wat is de carrousel? Per bus rijden tientallen kiezers van stembureau naar stembureau, waar ze staan ingeschreven en hun stem uitbrengen. Natuurlijk op Vladimir Poetin of in december bij de parlementsverkiezingen op zijn Verenigd Rusland, die toen ook op deze manier stemmen binnenhaalde.
Kenmerken: De bus zelf. De plotselinge lange rij bij de stembureaus. De kiezers: afkomstig buiten Moskou, de mannen met zwarte jassen en petten en mutsen, de zwijgzame arbeidersklasse. Ze krijgen er een leuk zakcentje voor terug. In Rusland is alles te koop.

Voor de overwinning had Poetin de fraude niet nodig. De Liga van Kiezers, een overkoepelende club van anti-Poetinbewegingen, gaf toe dat de toekomstige president zonder fraude ook de verkiezingen had gewonnen. Met 53 procent van de stemmen. Maar zo'n uitslag komt natuurlijk een stuk minder overtuigend over dan de officiële 63,3 procent voor Poetin.

Moskou, een dag na de verkiezingen

'Er moet verkiezingsfraude zijn gepleegd'

Vladimir Poetin claimt de overwinning bij de Russische presidentsverkiezingen. De oppositie rept van grootschalige fraude. In Moskou gingen mobiele brigades op jacht naar verkiezingsovertredingen. 'Kunnen we nog wat doen?'

MOSKOU - Ongeduldig zit Nikolaj Jakoesjov (27) achter het stuur van zijn grijze sportwagen. Het is 08.20 uur en de stembureaus in Moskou zijn twintig minuten open. 'Nog steeds geen melding van een verkiezingsovertreding?', vraagt Jakoesjov. 'Dat komt', antwoordt Dimitri Ptskialadze (40) geruststellend.
Jakoesjov en Ptskialadze vormen op de dag van de Russische presidentsverkiezingen een van de mobiele brigades. Samen met Ilja Ivanov (30). De hele dag doorkruisen ze het zuiden van Moskou. Vanuit het hoofdkwartier van de organisatie Burgerwaarnemers horen ze waar fraude heeft plaatsgevonden. Alsof ze de brandweer zijn, gaan ze er na een melding op af. Jakoesjov is de ongedurige chauffeur. Ptskialadze de verstandige jurist die moet controleren of de klacht terecht is. De rustige Ivanov maakt foto's als bewijs.

Ze zijn erop gebrand om fraude op te sporen. In december bij de parlementsverkiezingen vonden massale schendingen plaats. Verenigd Rusland, de partij van Vladimir Poetin, profiteerde ervan. Protesten tegen de fraude golven sindsdien door Rusland. Vladimir Poetin eist de overwinning op nu hij volgens voorlopige uitslagen bijna 64 procent van de stemmen heeft. 'We hebben gewonnen in een open en eerlijk gevecht', zei hij gisteren op zijn overwinningsfeest naast het Kremlin. Verkiezingswaarnemers en de oppositie melden grootschalige verkiezingsfraude. De oppositie had bij voorbaat geen vertrouwen in eerlijke verkiezingen. Vanavond protesteert ze opnieuw in Moskou.
Bij Ptskialadze gaat de telefoon maar niet over. Om Jakoesjov te temmen besluit Ptskialadze naar een school te gaan die fungeert als kiesbureau nummer 2279. De stembureaus hebben een nieuw gezicht gekregen. Binnen hangen twee webcamera's. Net als op andere stembureaus in Rusland. Ze staan gericht op de stembussen en de kiescommissie. De gleuf van de bussen is verkleind tot een spleet, zodat niet tientallen biljetten tegelijk in de bus kunnen worden gegooid. Waarnemers kunnen controlen of de nieuwe, doorzichtige stembussen leeg zijn, voordat de kiesbureaus hun deuren openen.

Stembureau 2279 heeft geen klachten. Net als nummer 2283. Na vruchteloos rond de stembureaus te hebben gehangen, zitten Jakoesjov, Ptskialadze en Ivanov opnieuw in de auto. 'Doet je telefoon het wel?', vraagt Jakoesjov gefrustreerd. 'Er moet een overtreding zijn.' Ptskialadze belt naar het hoofdkwartier. 'Kunnen we nog wat doen?' Niets, luidt het antwoord.
Dan hebben de drie om 12.00 uur beet. Bij stembureau 2385. Een man blijkt daar zijn stem te hebben uitgebracht, terwijl hij oorspronkelijk staat ingeschreven bij een ander bureau. Dat kan. Ptskialadze begrijpt van de waarnemer dat de man toestemming en een document had gekregen om ergens anders te stemmen. Dat gebeurt als iemand wil stemmen op een geheel andere plek dan waar hij woont. Maar dit is een vreemd geval, legt Ptskialadze uit. 'Deze man heeft gestemd op bureau nummer 2385. Dat zit in hetzelfde schoolgebouw als nummer 2383, waar hij oorspronkelijk stond ingeschreven. Waarom gaat iemand stemmen bij een ander bureau in hetzelfde gebouw? Dit kan betekenen dat hij meerdere documenten heeft om ergens anders te mogen stemmen. Zo kan hij van stembureau naar stembureau rijden om opnieuw te kiezen.' Maar het is moeilijk te bewijzen. 'Je moet de lijsten met kiezers die gestemd hebben controleren op alle stembureaus.'

Deze truc is een variant op de carrousel, weet Ptskialadze. Tientallen kiezers rijden in een bus van stembureau naar stembureau om telkens opnieuw te stemmen. Volgens de oppositie is dit een van de wapens, die het Kremlin gisteren heeft gebruikt om op grote schaal de uitslag te beïnvloeden.
Na deze melding valt het stil. Een contrast met de verkiezingen van december, vertelt Ptskialadze. Toen stond zijn telefoon roodgloeiend en stroomden de klachten binnen. De drie zoeken naar een verklaring. 'De fraude gebeurt minder zichtbaar', legt Ptskialadze uit. Jakoesjov en Ivanov komen met een eensgezinde uitleg. 'Poetin is populairder dan zijn partij. Daarom heeft hij minder fraude nodig om te winnen. Daarbij waren de grootste protesten in Moskou. De stad staat onder spanning. De druk moet ervan af. Dus vermindert de overheid de fraude.'