Moskou, zoals het ooit was

Onlangs een prachtig fotoboek gekregen met afbeeldingen uit het Moskou van de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. De beginjaren van de Sovjet-Unie.

1935 (voorkant van boek): sportgroep Dinamo tijdens een parade van sportgroepen op het Rode Plein.

Jaren twintig: uitrusten op de Grote Stenen Brug met het Kremlin op de achtergrond.

1939: soldaten tijdens een zwemoefening in de wateren bij Chimki.

1927: speelsters van het tennisdubbel. Wedstrijd tussen Moskou en Leningrad (tegenwoordig Sint-Petersburg) in het stadion Dinamo.

1938: deelnemers van een wandeling tijdens een oefening bij een gasaanval.

1939: de bibliotheek van de Academie van de arbeiders en boeren van het Rode Leger.

1938: verkeer op het Sverdlovplein. Tegenwoordig het Theaterplein.

1938: auto's staan in de fabriek klaar voor gebruik. Lenin ziet dat het goed is.

Eind jaren dertig: nieuwbouw op de Leningradstraatweg. Tegenwoordig een van de drukste wegen van Moskou met verkeer dat 24 uur raast.

1 mei 1935: militaire parade op het Rode Plein.

1935: verkeer op het Rode Plein. Tegenwoordig het domein van voetgangers.

1936: Leden van de communistische jeugdbeweging Komsomol, en deel uitmakend van het Rode Leger, in het Bolsjojtheater.

1926: pioniers tijdens een demonstratie op het Rode Plein.

'Een artiest van wereldklasse'

Ze genoot van het uitzicht vanaf haar podium. Op een heuvel met bomen aan de zijkant hadden zich op een strook tienduizenden toeschouwers verzameld om te kijken naar de rockartieste van Rusland: Zemfira. Afgelopen zaterdag sloot ze het Piknikfestival af in het idyllische Moskouse landgoed Kolomenskoje.

Zemfira behoeft geen introductie in Rusland. Het uitgaanstijdschrift Afisja omschrijft haar als een artiest van wereldklasse en haar concerten bezorgen de toeschouwers volgens datzelfde blad een 'life changing experience'.
Of de bezoekers van het festival zo'n ervaring hebben beleefd, was niet duidelijk. Maar vrijwel elke tekst werd hartstochtelijk meegezongen en elk nummer werd met luid applaus en gejuich begroet door het jonge publiek (20-35 jaar).

Ze zijn opgegroeid met Zemfira. In 1999 bracht ze haar debuutalbum Земфира (Zemfira) uit. Een jaar later kwam ze met Прости Меня Моя Любовь (Vergeef me mijn liefde) en veroverde ze Rusland en andere landen uit de voormalige Sovjet-Unie.
Vanachter haar synthesizer, en soms een gitaar, stond zaterdag de tengere zangeres met het zwarte, korte haar op het podium. Afwisselend met wilde armgebaren of zittend. Oud werk en nieuw werk kwamen voorbij. In de laatste categorie valt Без шансов (Zonder kansen):

De 34-jarige Zemfira, geboren in het zuiden van het Oeralgebergte in de stad Oefa, is een opvallende verschijning in de Russische muziekwereld. Zeker als vrouwelijke rockartiest. Russische zangeressen komen vooral met zoetsappige popliedjes in gelikt uitziende videoclips, waarin ze willen laten zien hoe sexy en mooi ze zijn. Gekneed door de Russische muziekbazen.
Zemfira, zaterdag gestoken in het zwart en tatoeages op haar arm, vormt wat dat betreft een uitzondering. Ze zingt over thema's die botsen met de Russische politiek-maatschappelijke gedachten. Ze zinspeelt in haar nummers op haar lesbisch zijn. In een land dat weinig moet hebben van homoseksualiteit. Ze liet Russen meezingen met het nummer СПИД (AIDS en van het album Земфира). Een ziekte die op grote schaal in Rusland voorkomt. Maar dat probleem wordt verzwegen.
In de speciaal voor Piknik uitgebrachte uitgave van Afisja houdt ze zich in een interview afzijdig over het Rusland van nu en dan met name over Moskou. Over het verschil tussen het Moskou van 2008 en 2011, waarbinnen van alles gebeurt. Van Aleksej Navalny die corruptie aan de kaak stelt, de komst van het hippe Strelka (instituut voor media, design en architectuur) tot de groeiende consumptiemaatschappij. ,,Ik ben er niet vies van om te speculeren. Maar de klimaatverandering, de verandering van de politieke regimes, de eindeloze aanslagen en rampen. Dat is wat er elke dag gebeurt en niet alleen in Moskou. Ik houd meer van het huidige Moskou dan dat van drie jaar geleden. Want ik ben een optimist (...) en de toekomst zal beter en interessanter zijn."

Borsten en het Al-Russische Volksfront

De dames van Poetins leger laten van zich horen. Toon je borsten en daarmee je sympathie voor Poetin, is hun boodschap.

Maar zij zijn niet het enige wapen om Poetin te helpen aan zijn terugkeer naar het presidentschap.
Poetin lanceerde in mei op het congres van zijn partij Verenigd Rusland zijn nieuwe idee: de oprichting van het Al-Russische Volksfront. Een overkoepelende beweging waar organisaties, vakbonden en maatschappelijke organisaties zich kunnen aansluiten. Alles en iedereen in Rusland onder dezelfde paraplu.
Het Volksfront dient vooral om Verenigd Rusland, die aan populariteit verliest en door de bevolking wordt geassocieerd met bureaucratie, nieuw leven in te blazen. Daarom moeten de leden van Poetins beweging ideeën aandragen en krijgen 150 aanhangers van het Al-Russische Volksfront een plaats in de Doema, het Russische parlement, waarvoor in december verkiezingen worden gehouden. Deze zetels vallen onder de vlag van Verenigd Rusland, terwijl het Volksfront niet deelneemt aan de verkiezingen.
Poetins beweging groeide direct. Natuurlijk sloot Verenigd Rusland zich erbij aan. Evenals onder andere de transportbond, de componistenbond, de architectenbond, boerenorganisaties en vrouwenbewegingen. De Russische Post, met 400.000 werknemers, heeft ook besloten zich aan te melden.
Maar twee maanden na de oprichting duiken de schandalen op. Terwijl de beweging de Russische machthebbers juist nieuw elan moet geven. Sommige aanmeldingen bleken vals of niet vrijwillig. De architectenbond had zich niet zelf ingeschreven en bestuurslid Jevgeni Ass liet in een brief weten niets met het Al-Russische Volksfront te maken willen hebben. Hij kreeg steun van ruim honderd leden.
Twee leden van de componistenbond, Ljoedmilla Korabelnikova en Michail Arkadjev, schreven in een open brief dat niemand aan had gevraagd of ze lid wilden worden. Ze keurden Poetins idee af. ,,De methode van inschrijven gaat verder dan de manier van manipuleren die ieder van ons heeft ervaren tijdens de Sovjet-Unie", schreef Korabelnikova. Arkadjev verklaarde dat het Volksfront staat voor het simuleren en het ontheiligen van het democratische proces in Rusland. Poetin zei zich te ergeren aan de onvrijwillige toetredingen. ,,Dit beschadigt het idee."
Naast de weigeringen geloven meer mensen niet in het Volksfront. De Russische krant Kommersant meldde dat verschillende maatschappelijke organisaties uit Russische regio's niet toetreden tot Poetins beweging. Ze menen dat ze het Volksfront niet nodig hebben.
Niet meedoen, is vragen om problemen, verwacht Valeria Kasamara, politicologe aan de Moskouse Hoge School van Economie. ,,Weigerende organisaties krijgen te maken met barrières." Voor Arkadjev is het al zover. Tegenover radiostation Echo Moskvi vertelde hij dat hij is ontslagen vanwege zijn kritiek op het Volksfront.
De schandalen schaden de beweging niet, zegt Kasamara. ,,Het gaat om de steun die Poetin hiermee verkrijgt. Hij is nu niet alleen leider van Verenigd Rusland. Met het Volksfront werpt hij zich ook op als nationaal leider. Iedereen schaart zich onder hem."
Want Poetin legt met het Volksfront de basis voor een terugkeer naar het presidentschap, meent Kasamara. Volgend jaar maart houdt Rusland presidentsverkiezingen. De premier en huidig president Dmitri Medvedev, die volgens Poetin achter het Al-Russische Volksfront staat, hebben afgesproken dat ze onderling beslissen wie van de twee zich kandidaat stelt. Kasamara: ,,Poetin voert al campagne. Medvedev heeft helemaal niets."

De (on)zin van een keuring bij zwemmen

Is zo'n medische keuring voor het zwemmen wel nodig?
,,Ja, zegt de arts, die de keuring afneemt. ,,Als de bloeddruk te hoog is, mag je niet zwemmen." En wat betreft de voetencontrole op schimmels, bacteriën en ander beestjes, zegt ze: ,,In ons water zit minder chloor. Chloor doodt de bacteriën. Maar te veel chloor is schadelijk voor de mens. Daarom moeten we deze controle uitvoeren." Na afloop zijn mijn ogen inderdaad minder geïrriteerd dan na een bezoek aan een Nederlands zwembad en hangt om mijn lichaam geen walm van chloor.
De 65-jarige Galina Ivanova staat volledig achter de voetentest. Ze trekt drie keer per week haar baantjes in het buitenbad van Tsjaika. Ze ziet er gezond en fit uit en kijkt vanachter een raam uit over het zwembad. ,,Die test is uit bescherming tegen bacteriën die kinderen met zich meedragen." De hart -en bloeddruktesten vindt ze overbodig. ,,Die zijn alleen voor de show."
Arts Ilona Denisenko (41) moet lachen bij het zien van mijn gezondheidsverklaring. ,,Het is waanzin. Met zo'n bloeddruktest kun je niet bewijzen dat je ziek bent." Ze is als dokter verbonden aan de kliniek van de Duitse ambassade in Moskou, waar ze zowel Russen als inwonenden van de Europese Unie behandelt.
Onzinnig dus, maar volgens haar zal de test altijd blijven bestaan. ,,Er moet een slim persoon opstaan die zegt: 'Stop hiermee'." Ze verwacht niet dat dat gebeurt. ,,Zo'n test geeft mensen werk. Zulke veranderingen zijn gelijk aan een revolutie en ze vertrouwen er niet op dat het zwembad goed wordt schoongemaakt."
Denisenko vraagt zich om nog een reden af wat de waarde is van de gezondheidsverklaring: ,,Elk document is in Rusland te koop."

Eerst medische keuring dan zwemmen

Even een Moskous zwembad binnenstappen en een duik nemen, dat gaat niet.
Voor het bemachtigen van een entreekaartje moet je als zwemmer eerst een medische keuring ondergaan. Dat kan bij je eigen polikliniek, maar ook bij het zwembad zelf. Dit geval bij het zwembad Tsjaika, in het centrum van de stad. Zwemmen in het buitenbad kan hier niet alleen 's zomers, maar ook 's winters bij -40.
Bij de kassa moet je eerst betalen voor de medische keuring. Kosten 250 roebel (6,30 euro). Dan gaat het naar een kamer, waar het ruikt als in een ziekenhuis. Een vrouw stelt een contract samen, waar ik word omschreven als patiënt. In een kamer daarnaast volgt de keuring. Schoenen en sokken moeten uit om aan te tonen dat ik geen infecties heb. Daarna worden mijn bloeddruk en hartslag gemeten. De bloeddruk moet opnieuw, zegt de arts geïrriteerd, want ik praat teveel. ,,Stil zitten en mond houden." Ze verklaart mij gezond en ze zet twee stempels op de gezondheidsverklaring, die voor een maand geldig is. Hiermee terug naar de kassa voor het kopen van een kaartje, 600 roebel (15,10 euro).
Met mijn kaartje en de verklaring krampachtig vasthoudend in mijn hand loop ik naar de kleedkamer. Maar zo makkelijk gaat dat niet. Eerst moet ik bij het toegangspoortje de gezondheidsverklaring aan het zwembadpersoneel laten zien. Of ik een badmuts heb. Nee? Die moet op. Vanwege hygiëne mag je niet zwemmen zonder badmuts. ,,Wel teruggeven", krijg ik streng te horen. Alle zwemmers lopen op slippers.
Een duik nemen in het zwembad is ook geen optie. Iedereen zwemt keurig alleen een baantje en stapt in en uit bij het trappetje. Vier banen voor de vrouwen en vier voor de mannen. In de buitenste baan van de vrouwen ligt het tempo op zijn elfendertigste. Vanwege mijn gebrekkige zwemkwaliteiten, mijn zwemjuf riep ooit: ,,Hij zwemt als een ui", voeg ik me in de buitenste baan bij de oudere vrouwen. Als enige man zwem ik hier. Inhalen is haast uit den boze en achter me wordt geklaagd dat er een file ontstaat. Deze baan is meer een sociaal gebeuren. De dames keuvelen erop los. Verderop bij de mannen gaat het er serieuzer aan toe. Vrijwel elke man doet de borstcrawl.
Na vier keer baantjes te hebben getrokken houd ik het hier voor gezien. Ik promoveer mezelf naar een baan hoger. Het snellere werk, maar nog altijd tussen de vrouwen.

Alles in het Chimki-bos staat op video

Een dag op stap met de actievoerders van het Chimki-bos. Zij strijden voor het behoud van een eeuwenoud bos, dat Moskou van zuurstof voorziet, maar moet wijken voor een snelweg tussen de Russische hoofdstad en Sint-Petersburg.
De komst van de snelweg kent een langdurig conflict tussen de overheid en de Russische burger, die afkomstig is uit politieke partijen, anticorruptieorganisaties, milieubewegingen, cultuurverenigingen of van helemaal niets lid is. De eerste tekenen van een serieuze burgermaatschappij in Rusland, die zich heeft verenigd en zich keert tegen de overheid. Hun verzet van protesten en acties had vorig jaar succes. Op bevel van president Dmitri Medvedev werden de werkzaamheden neergelegd. Tijdelijk, want na drie maanden, in december, werd het werk hervat.
Via onder andere twitter probeert Jaroslav Nikitenko zoveel mogelijk deelnemers en journalisten te verzamelen voor de actie van gisteren. Doel is dat de bouwvakkers de vergunningen voor de aanleg van de snelweg konden aantonen.

Verzamelen is om 10.20 uur op het perron van metrohalte Rivierstation. In totaal komen dertig man opdagen. Daarna gaat het met twee minibusjes, marsjroetki, naar het bos op twintig minuten rijden en ten noordwesten van Moskou. De actievoerders hebben daar hun kamp opgeslagen. Dat inhoudt: negen koepeltentjes, potten, pannen, twee gaspitten, een barbecue, boomstammen als bank, een tafel met borden, bekers en waterflessen. Een pan wordt nog snel even leeggegeten, voordat het richting de bouwvakkers gaat.
Lopend vanuit het kamp wordt meteen duidelijk wat de schade van de toekomstige weg is. Naast een brede zanderige strook van zeker zes banen, bezaaid met takken en boomstronken, liggen gekapte bomen langs de kant. Daarachter de eerste rij bomen die het hebben overleefd. De zoete geur van de dennenbomen verspreidt zich over het bouwterrein. Tot waar het oog reikt, loopt de zandstrook met daarachter bomen door. Het geronk van de bulldozers klinkt over het terrein.
De actie zelf dan. Bij bulldozer één stopt de bouwvakker meteen met werken en zakt geroutineerd achterover in zijn stoel. Het is niet de eerste keer dat een menige voor zijn bulldozer staat. Hij kan niks van papieren overhandigen. Bij bulldozer twee gebeurt hetzelfde. Net zoals bij een graafmachine. Als antwoord gaan de actievoerders voor de machines zitten. De rest van de dag wordt het werk niet hervat. Alleen de chauffeur van een vrachtwagen stribbelt tegen. Hij gaat in discussie met een aantal actievoerders. Zeggend dat hij er niks aan kan doen en slechts zijn werk doet.
Bewaking is er ook. Ter bescherming van de bouwvakkers. In burger, in zwarte kleding of camouflagepakken. Overal waar de actievoerders naar toe gaan, lopen zij mee. Twee constant met hun zwarte honkbalpet tot ver over hun hoofd getrokken, zodat ze niet herkenbaar zijn voor op de foto's. Een ander filmt elke beweging, elke actievoerder en elke journalist. ,,Ga je dat thuis lekker op de bank bekijken", roept iemand hem toe. Een bewaker neemt de tegenstribbelende chauffeur apart. Even later klimt de bestuurder in de cabine van zijn vrachtwagen, doet de ramen dicht en gaat liggen op de voorstoelen. Hij leert snel.
De sfeer blijft gemoedelijk. Tussen de bewakers en de actievoerders wordt soms over een weer gelachen en zo nu een dan een praatje gemaakt. Ze kennen elkaar, dat is duidelijk.
Het kan ook anders. Vorig jaar kwam het nog tot gevechten tussen actievoerders en opgetrommelde hooligans. Een aantal journalisten zijn gemolesteerd na het schrijven van kritische verhalen over de weg, waar politici tot en met premier Vladimir Poetin en bedrijven bij betrokken zijn. Vriendjespolitiek, corruptie en machtsspelletjes zouden hierbij door elkaar heen lopen.

‘We kunnen niet schieten, we zijn een krant’

Zes collega’s van Dmitri Moeratov, hoofdredacteur van de Russische krant Novaja Gazeta, zijn gedood. Even overwoog hij de handdoek in de ring te gooien, maar zijn journalisten hielden hem tegen. ‘Niemand wil terug naar de tijd van censuur.’

Zes zwart-wit portretten van de omgekomen journalisten en medewerkers van Ruslands meest kritische krant Novaja Gazeta (Nieuwe Krant). De foto’s hangen in een open, ronde ruimte waar buitenlandse journalisten die middag uitleg krijgen over het Rusland van president Dmitri Medvedev en premier Vladimir Poetin. Een blik op de foto’s moet heel wat duidelijk maken.
Het is donderdag 13.00 uur. Novaja Gazeta werkt aan haar derde en laatste editie van de week. De deadline nadert. Een persvoorlichter, over het algemeen beschouwd als de grootste ergernis van een journalist, haalt Dmitri Moeratov (48) uit een overleg. Het duurt even voordat de hoofdredacteur arriveert en plaatsneemt in zijn eigen kamer.

Onderdrukking

Achter hem in een vitrinekast staan twee boeken van Anna Politkovskaja, de bekendste omgekomen journalist van de krant. Ondanks de druk van de deadline oogt Moeratov rustig. Hij heeft een goeiige uitstraling met zijn grijze haren en dito baard. Hij verheft zijn stem alleen als hij zich opwindt. Drie jaar geleden was er een andere Moeratov te zien. Hij ontving een persvrijheidsprijs in de Verenigde Staten. In zijn dankwoord klonk zijn stem gebroken en stonden zijn ogen droevig. Zijn gedachten gingen op dat moment uit naar zijn vermoorde collega’s. Het was niet normaal dat hij daar stond in zijn smoking, sprak hij tot zijn gehoor. Vreugde voelde hij niet en zou hij ook nooit meer voelen.

Moeratov vormt met zijn Novaja Gazeta een eiland in het Russische medialandschap. Kritische televisiekanalen zijn er niet, kritische kranten nauwelijks. Enkele – maar daarvan is Novaja Gazeta vrijwel de enige die onderzoeksjournalistiek bedrijft naar corruptie binnen de overheid en bedrijfsleven, en de enige die niet bang is namen te noemen. De krant zat met haar verslaggevers Politkovskaja en Natalja Estemirova in Tsjetsjenië, waar ze verhalen schreven over burgers die door de overheidstroepen uit hun huizen werden gehaald, mishandeld, gemarteld en vermoord. Beiden hebben hun beroep moeten bekopen met de dood.
Moeratov richtte in 1993 samen met andere journalisten Novaja Gazeta op. De toen net ingestelde persvrijheid gold toen nog. Na jaren van onderdrukking onder het communisme liet de eerste Russische president Boris Jeltsin de teugels los. De groep wilde een krant maken die eerlijk, onafhankelijk, dagelijks en invloedrijk is. Die overal in Rusland is te verkrijgen en een oplage heeft van een miljoen kranten per jaar.

Angst
Moeratov bladert door de uitgave van 24 maart. Op de voorpagina staat een artikel aangekondigd over de vraag waar het geld van oliebedrijf Joekos, ooit eigendom van de gevangen Michail Chodorkovski, is gebleven na de overname door staatsbedrijf Rosneft. ‘Toen Poetin president was, heeft hij gezegd dat het geld van Joekos bestemd is voor hervormingen. Dat was 240 miljard roebel. Maar waar is dat geld?’ Bij het verhaal staat een foto van een vervallen huis. Moeratov – zichtbaar boos – wijst: ‘Kijk maar, er is niets met dat geld gebeurd. De bureaucratie steekt het in eigen zak. Ondertussen stijgen de prijzen van gas, water en elektriciteit en worden huizen niet opgeknapt.’
Artikelen zoals over het geld van Joekos vormen het uithangbord van Novaja Gazeta. ‘Onderzoeksjournalistiek is ons doel. Wij stellen vragen. We hebben ons altijd gericht op corruptiezaken. Als niemand de macht controleert, zal er altijd corruptie zijn. Er is geen politiek systeem. Er is geen concurrentie tussen politieke partijen. Er is geen parlement dat de premier controleert. De pers kan die taken wel vervullen.’

Dat onderzoek kent zijn prijs: zes dode medewerkers. Overleven is een hele opgave voor Novaja Gazeta, geeft Moeratov toe. Hij moet zijn mensen zien te beschermen. Na de dood van Estemirova in juli vorig jaar zette hij het journalistieke werk in Tsjetsjenië op een lager pitje. Hij vindt het werk daar niet nog meer mensenlevens waard.
Zijn journalisten laten zich niet tegenhouden. Hun drijfveer om de waarheid naar boven te halen wint het van de angst. ‘Na de dood van Politkovskaja (foto hierboven) wilde ik de krant sluiten. Maar de redactie verzette zich daar tegen. Ze wilden niet terug naar de tijd van censuur. Iemand moet de waarheid naar buiten brengen, want de televisie doet het niet.’

Censuur
Bij zijn aantreden begreep toenmalig president Poetin maar al te goed dat televisiezenders in overheidshanden moesten komen. De gewone Rus haalt zijn informatie immers vooral van dat medium. Hij legde kanalen aan banden en verving kritische journalisten door brave Kremlingezinde.
Toch wil Moeratov niet spreken over een volledig gebrek aan persvrijheid in Rusland. ‘Televisie is pure staatspropaganda en de overheid bezit de grootste kranten. Dat klopt. Maar wij kunnen informatie ontvangen via radiostation Echo Moskvi, het Russischtalige tijdschrift The New Times, onze Novaja Gazeta en internet. Wie echt wil weten wat er speelt, komt wel aan informatie. Die mensen weten ons te vinden.’ Maar die groep is niet groot, geeft hij toe: ‘Het is een minderheid: 5 à 10 procent. Het is de intelligentsia: artsen, kunstenaars, regisseurs, de top van het bedrijfsleven.’
Novaja Gazeta bestaat zeventien jaar na de oprichting nog steeds, ondanks alles. De krant bereikt per dag een miljoen mensen en brengt in verschillende steden aangepaste edities uit. Dat had anders kunnen verlopen. Als het Kremlin echt kwaad had willen doen, dan waren de deuren gesloten. Dat beseft Moeratov maar al te goed. Maar dat is (nog) niet gebeurd. ‘Voor een antwoord op de vraag waarom we bestaan, moet je niet bij mij zijn. Die moet je stellen aan de mensen die de macht in handen hebben.’ Novaja Gazeta is onderdeel van het spel van het Kremlin, geeft Moeratov toe zonder het met zoveel woorden te zeggen. ‘Als iemand beweert dat in Rusland censuur heerst, kan het Kremlin reageren met: maar we hebben toch Novaja Gazeta?’

Schijnwerpers
De krant eert haar verleden. Bij binnenkomst op de redactie, in de entreehal, staat een glazen vitrinekast. Het is een klein museum. Verschillende prijzen staan erin. Verder een foto van de vermoorde journalist Joeri Sjtsjekotsjichin. Bovenop de allereerste computer van Novaja Gazeta, een cadeau van oud-Sovjetleider en mede-eigenaar Michail Gorbatsjov. Daarnaast staat de grijze computer van Politkovskaja. In de kast haar boeken in verschillende talen.
De moord vier jaar geleden op Politkovskaja is niet opgelost. De opdrachtgever loopt vrij rond. Vanaf het begin is Novaja Gazeta bezig met een eigen onderzoek naar de dader. ‘Dat verloopt moeizaam. De Noord-Kaukasus behoort zonder twijfel tot Rusland, maar het is een speciaal, afzonderlijk onderdeel. De lokale machthebbers werken niet mee. De opdrachtgever heeft een nieuw paspoort gekregen en heeft Rusland verlaten. Amnesty International is een goede steun voor ons, dat houdt de zaak in de schijnwerpers zodat niemand vergeet wat er met Politkovskaja is gebeurd.’
De invloed van Novaja Gazeta is klein. Het Kremlin en bedrijven trekken zich niets aan van wat de krant brengt. Zo anders dan in Westerse landen wanneer politici en bedrijven zich dienen te verantwoorden als via de media naar buiten komt dat ze een misstap hebben gemaakt.


‘Het Kremlin leest onze verhalen. Maar er verandert weinig. Wij schrijven erover. Dat is onze manier. Wij zijn geen geheime dienst, geen politie. We kunnen niet schieten. We zijn een krant. Wij moeten laten zien hoe slecht de overheid werkt. Ons succes is dat onze lezers dit weten. Zij zien het. Ze weten waar de regering mee bezig is. Het belangrijkste is dat ons publiek zich een mening kan vormen op basis van onze artikelen.’
Soms valt er een lichtpuntje te noteren. De gemeente Moskou wilde dit jaar rond de viering van 9 mei (de overwinning op nazi-Duitsland) posters van Stalin in de stad ophangen. Opdat zijn rol tijdens de Tweede Wereldoorlog niet vergeten zou worden. Een discussie in maart dit jaar barstte los tussen voor- en tegenstanders, met de Novaja Gazeta in de laatste groep. De krant publiceerde posters van Stalin met vermelding van zijn gruweldaden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Moskou bezweek onder de druk en besloot de posters niet te verspreiden. Een opgetogen Moeratov: ‘Onze missie is geslaagd.’

Dit artikel verscheen in het mei-nummer 2010 van Wordt Vervolgd, het tijdschrift van Amnesty International Nederland.