Hij voelt de hete adem in zijn nek van extremistische
groeperingen in Rusland. Schrijver Viktor Jerofejev, de man met het Europese
hart, wil door zijn ogen het Rusland van de toekomst laten zien. ,,Er is er een
burgeroorlog gaande tegen de mondige samenleving.”
Een toepasselijker locatie voor een schrijver als Viktor Jerofejev (65) bestaat bijna niet. Twee minuten lopen van zijn appartement in de Russische hoofdstad Moskou ligt de beroemde Chamovnikirechtbank. Hier hoorde oligarch Michail Chodorkovski in december 2010 zijn tweede vonnis tegen zich. Hier kregen de drie leden van de vrouwelijke punkband Pussy Riot in 2012 twee jaar strafkamp opgelegd. Binnen kwam de rechter tot een oordeel. Buiten roerde de menigte zich en greep de politie in.
Moskou bevindt zich in het oog van de storm en Jerofejev beziet
het van een afstand. Niet alleen de eerder genoemde processen, maar sinds de
parlementsverkiezingen van 2011 de eerste protesten onder Ruslands grote baas
Vladimir Poetin, het ontstaan van een burgermaatschappij, huiszoekingen en
arrestaties. ,,Ik ben geen mensenrechtenacitivist”, laat hij direct weten in
zijn woonkamer, terwijl hij ontspannen lichtjes onderuitgezakt zit op een blauwe
bank. ,,Ik voel me niet geëngageerd met bijvoorbeeld de positie van de vrouw in
de wereld. Ik ben schrijver. Ik neem waar. Rusland heeft intellectuelen,
schrijvers. Die laten zien hoe Rusland er bijstaat en hoe het land hoort te
zijn. Maar bij de protesten moet je partij kiezen.”
Burgeroorlog
Jerofejev koos voor de oppositie. Pleitend voor democratie
in zijn land naar Westers voorbeeld. Nu en als schrijver tijdens de
Sovjet-Unie. Hij heeft een woning in Parijs. Niet verwonderlijk, want Jerofejev
heeft een Europees hart. Met dank aan zijn vader die als Sovjetdiplomaat de
wereld rondreisde, waardoor Jerofejev nooit het communisme heeft gezien als het
gedroomde paradijs en openstaat voor andere visies op de wereld. ,,Mijn vader toonde
mij andere landen als Nederland en Frankrijk. Landen met verschillende ideeën
en kwaliteit van leven. Als Sovjetdiplomaat zocht hij naar compromissen en
probeerde de wensen van de ander te begrijpen.”
Zijn boeken en zijn rol in de film Russian Libertine maken van hem niet een directe bedreiging voor
het machtige staatsapparaat. Daarvoor speelt hij te veel de rol van observant. Jerofejev
vreest niet dat hem hetzelfde te wachten staat als Anna Politkovskaja, Aleksandr
Litvinenko en Sergej Magnitski, de
journaliste, de oud-KGB’er en jurist. Allen kwamen ze om na een directe confrontatie
met de macht. Ze noemden in het openbaar namen, overtredingen, spitten in geheimen
en stuitten op meedogenloze tegenstanders.
Zaken waar Jerofejev zich niet sterk mee bezighoudt. Hij is
niet alleen de felle criticus die als het even kan, uithaalt naar Poetin. Hij
ziet de gebreken onder diens ,,autoritaire” heerschappij, maar ook de geboekte
winst in vergelijking met de gesloten Sovjet-Unie. ,,Er is hier meer vrijheid
dan het Westen denkt, maar minder vrijheid dan we willen. Er zijn
huiszoekingen, nieuwe wetten die de oppositie belasten en de Pussy Riotzaak. Wat
dat betreft is er een burgeroorlog gaande tegen de mondige samenleving. Maar onder
Poetin kunnen we andere landen bezoeken. Er is vrije pers, zoals het
radiostation Echo Moskvi, de krant Novaja
Gazeta en het internetkanaal Dozjd. We kunnen elkaar zien tijdens de
protesten en discussiëren over het land.”
Scheidsrechter
Hij koestert zijn rol als vrijdenker. Dit geeft hem de
mogelijkheid zijn eigen positie te bepalen. Jerofejev zal zich daarom nooit
binden. Ik ben de meest vrije man van Rusland, zegt hij in de eerste scene van
Russian Libertine, terwijl hij in zijn eentje rokend over straat loopt. ,,Je
zal mij nooit minister van Cultuur zien worden of lid van een politieke
partij”, zegt hij thuis op zijn rode schoenen die fel afsteken tegen zijn
donkere kleding. ,,Ik ben onafhankelijk.”
Maar kunstenaars met hun vrije gedachten liggen onder vuur
in het hedendaagse Rusland. De dreiging voor hen neemt toe vanuit de overheid
nu het land onder Poetin meer en meer op de patriottische toer gaat. Na
veertien jaar het cultuurprogramma Apokrif
op het staatskanaal Koeltoera te hebben gepresenteerd moest Jerofejev daarmee stoppen
op last van de overheid. Dat raakte hem in zijn portemonnee. ,,Ik denk anders
en kan daarmee mensen beïnvloeden. Ik sta symbool voor de Europese waarden.
Mijn dochter zit op een Franse school. Wat ik wil is een normaal land met
Europese waarden. Daarom ben ik een gevaar voor de elite, die opereert in haar
eigen belang en wil het land niet ontwikkelen.”
Zijn denkwijze staat lijnrecht tegenover een andere reële
dreiging, misschien wel gevaarlijker dan de staat: Russische nationalisten en radicale
gelovigen. Zij krijgen de ruimte van het Kremlin en werpen zich op als de ware
hoeder van het echte Rusland vrij van Westerse invloeden. Ze zien zichzelf als
de scheidsrechter die bepaalt wat wel en niet goed is voor hun land. Ze
schromen niet om hun tegenstanders in diskrediet te brengen en te beschadigen.
iPads
Jerofejevs De
encyclopedie van de Russische ziel zette kwaad bloed bij deze groepen. Het werk
bevat volgens hen russofobe elementen. ,,Nationalisten hebben geprobeerd een
rechtszaak tegen me aan te spannen. Maar de procureur-generaal zag er niets in.
Daarnaast hebben negentien professoren van de Moskouse Staatsuniversiteit een
brief geschreven om te voorkomen dat het in de winkel kwam te liggen. Onder hen
orthodoxe docenten.”
Zijn broer Andrej, een bekende curator, zegt in Russian
Libertine dat hij en Viktor op een dodenlijst staan. Andrej botste al eens met
nationalistische en orthodoxe groeperingen naar aanleiding van een
tentoonstelling van hem. ,,Ga maar eens kijken op internet dan kun je de doodsbedreigingen
aan mijn adres lezen”, vertelt Viktor rustig.
Vanuit zijn huis ziet hij Moskou veranderen. Meer
koffiebars, iPads in de metro en gratis wifi in parken. Op de achtergrond
klinkt naast het gefluit van een papegaai uit een kamer de televisie, waar zijn
zevenjarige dochter Maja naar zit te kijken. Het is de nieuwe generatie die eraan
komt en proeft van het Westen.
Zij zijn de hoop van Jerofejev en deze ontwikkeling wil hij vastleggen.
,,Steeds meer Moskouse jongeren zijn geïnteresseerd in het Westen. In films, in
kleding, wat daar gebeurt. Ze vormen een nieuwe generatie. Mijn rol is om hierover
te schrijven. Met Russian Libertine wil ik niet alleen mijn vaste lezers laten
weten wat in Rusland aan de hand is. Ik kan nu in andere landen op de televisie
en in de film vertellen dat buitenlanders Rusland niet alleen moeten associëren
met Poetin, het Kremlin en een wreed en autoritair regime. Maar dat met de
protestbeweging een burgermaatschapppij groeit, die zelf nadenkt en analyseert.
Dat wil ik laten zien via mijn ogen.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten