Alsof De Russen graag willen benadrukken van wie het gas afkomstig is. Wie met de auto de Nord Streamgaspijplijn op Russisch grondgebied bij de Finse Golf nadert, rijdt eerst lang het terrein van het Russische gasbedrijf Gazprom. Overweldigend doemen de rook en de glimmende pijpleidingen van het concern op. Bewakers kijken nors voor zich uit.
Een paar minuten rijden verderop ligt in een serene rust de Nord Streampijplijn, die het Russische gas naar Europa transporteert. ,,Gazprom bepaalt hoeveel gas Europa krijgt”, zegt bouwopzichter Artjom Kasjirov (31) in het kantoor van de Nord Streampijpleiding, dat niet meer is dan een vergrote bouwkeet. ,,Europa heeft gas nodig en Gazprom kan dat leveren.”
Bij de kustlijn zelf verraden in de sneeuw alleen palen met gele borden en daarop in het zwart ‘gas’ het enorme belang van wat zich hier afspeelt. Verder is het stil. Onder de grond verlaat het gas geruisloos door twee leidingen het Russische vasteland bij Vyborg en bereikt via de Baltische Zee 1224 kilometer verderop de Noord-Duitse kust bij Lubmin. Daarvandaan gaat het Russische gas verder Europa in op weg naar 26 miljoen huishoudens in onder andere Nederland, Frankrijk en Tsjechië. Met een pijpleiding door zee is Europa niet afhankelijk van de grillen van doorvoerlanden. ,,Vier tot zes dagen doet het gas erover om Duitsland te bereiken. Bij afsluiting door Rusland hebben Europese huishoudens voor ongeveer vier dagen gas”, zegt Kasjirov.
Niet iedereen is enthousiast over Nord Stream. Europa, luidt de kritiek, is te veel afhankelijk van Rusland in haar energievoorziening. Een kwart hiervan komt uit Rusland. Met een draai kan Moskou de gaskraan dichtdoen, Europa in de kou zetten en gas als politiek drukmiddel gebruiken. Oekraïne kan erover meepraten. Daar komt de pijpleiding South Stream vanuit Rusland nog bij.
Landen als Nederland, de Gasunie zit voor negen procent in Nord Stream en Gazprom voor 51 procent, doen graag mee. Het gasveld bij Slochteren raakt immers op en Nederland ziet zichzelf graag als spil om gas door Europa te transporteren.
Maar even dichtdraaien, zo simpel ligt dat niet. Het zou zelfmoord betekenen voor Gazprom, dat voor iets meer dan 50 procent in handen is van de staat, want gas vormt de ruggengraat van de Russische economie. Meer dan twintig landen in Midden-en West-Europa zijn goed voor ruim 65 procent van de totale gasexport door Gazprom. Alsof Apple zou besluiten niet meer te leveren aan Europa.
Volgens Jevgeni Mesjtsjankin (50), de Nord Streambaas ter plekke, draait het om wederzijdse afhankelijkheid. Dik ingepakt controleert hij buiten bij -20 de barometers. Zijn snor is bevroren. ,,Het is gedaan met de reputatie van Rusland als Gazprom geen gas levert. Ik heb gewerkt bij Gazprom. Europa is afhankelijk van Russisch gas, maar Gazprom ook van Europa. Het is altijd het doel geweest van Gazprom om gas te leveren. Zo kan Rusland geld verdienen.”
Afhankelijkheid is niet de enige reden waarom Rusland niet de energiemacht is, zoals ze wordt omschreven. Ruslands grootste klant kan tegenwoordig winkelen. Naarstig zoekt Europa naar mogelijkheden om niet afhankelijk te zijn van Rusland. Vloeibaar gas uit Qatar, de Nabucco-pijpleiding vanuit Azië buiten Rusland om en de komst van schaliegas, het beloofde wonder. De economische crisis doet de vraag naar Russisch gas afnemen.
Vooral schaliegas zet de wereld op zijn kop en ondermijnt de positie van Gazprom, menen experts. De Verenigde Staten met hun schaliegas halen volgens het Internationaal Energieagentschap in 2015 Rusland in als grootste gasreus. Polen en Oekraïne, afhankelijk van de Russen, azen op eigen schaliegas.
Gazprom laat zich niet van de wijs brengen. Daar bestaat een heilig vertrouwen in het eigen werk. Gazprombaas Aleksej Miller zei twee jaar geleden: ,,Als je valt voor foie gras hoeft dat niet te betekenen dat een steak je niet meer smaakt.” Een uitspraak geheel in stijl van de plaats waar hij zich op dat moment bevond, het Franse Cannes.
Maar sinds vorig jaar maakt president Vladimir Poetin zich wel zorgen over de opmars van vloeibaar gas en schaliegas. Energie geldt als strategische waarde voor het Kremlin. Poetin richtte zich tot Gazprom: ,,We zijn geen nieuwelingen op de gasmarkt en kennen de wetten goed. Daarom moeten we optreden met de grootste voorzichtigheid, maar tegelijkertijd moeten we ook flexibel zijn.”
Wisselt Gazprom van koers nu Poetin de nieuwe ontwikkelingen vreest? Maria Belova (32), verbonden aan het energiecentrum van de managementopleiding Skolkovo iets buiten Moskou, verwacht dat niet. ,,Dit is de strategie van Miller”, zegt ze op een paarse bank in de hal. ,,Hij gelooft hier in. De Verenigde Staten kunnen schaliegas ontwikkelen, maar in Europa gaat dat moeilijker. De grond is minder geschikt en de techniek ontbreekt. Poetin is weliswaar de president, maar geen expert. Wel zie je nu dat Gazprom zich meer richt op Azië.”
Tot die tijd heeft Gazprom de Europese Unie nodig. Maar die biedt meer verzet nu de Russen terrein verliezen. De Europese gasbedrijven klagen over de houding van Gazprom. Duitse, Franse en Poolse gasconcerns zijn ongelukkig met hun rigide contracten. Ze willen zich onder meer verlossen van de koppeling van de gastarieven aan de hoge olieprijzen. De Europese Commissie doet onderzoek naar machtsmisbruik door Gazprom.
Om verlies van Europese klanten te voorkomen raadt Belova de Russen aan flexibeler met de contracten om te springen. ,,De meeste overeenkomsten lopen door tot 2025. Maar er zit een voorwaarde in dat je om de vijf jaar het contract mag bespreken. Gazprom gaat daar niet in mee en slaat hard met de vuist op tafel. Dit is schadelijk. Als die contracten straks aflopen, gaat Europa echt niet nog een keer in zee met Gazprom.”
Ook Oekraïne voelt zich sterker staan tegenover Gazprom, omdat het land zelf op zoek is naar alternatieven. In januari kwamen de Russen met een gasrekening van 5,2 miljard euro voor hun Oekraïense collega’s. Kiev weet niets van een betalingsachterstand en weigert te betalen. ,,Het is duidelijk dat de dominantie van Gazprom in Oekraïne is verbroken”, zei de Oekraïense minister Leonid Kozjara van Buitenlandse Zaken tegenover de krant European Voice.
Vijf jaar geleden leek niets Gazprom in de weg te liggen. De Russen kenden een ijzersterke positie. Maar nu loert het gevaar aan alle kanten. ,,Dit had niemand verwacht”, concludeert Belova. ,,Al is Rusland nooit een energiemacht geweest. Dat speelt vooral op politiek niveau. Je hebt geen macht als je afhankelijk bent van anderen. Europa zal altijd gas nodig hebben en je weet niet wat er in de toekomst gaat gebeuren. Als er onrust ontstaat in de Arabische Wereld klopt iedereen aan bij Gazprom.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten