Sint-Petersburg bij -15 en kouder

10.30 uur: een bevroren Neva, kruiend ijs en de Petrus-en-Paulusvesting, hier begon in 1703 Sint-Petersburg en onder de tsarentijd berucht vanwege de gevangenis. Eind januari is het op dit tijdstip in Sint-Petersburg nog altijd schemerig. Met dank aan president Dmitri Medvedev die de wintertijd afschafte met als gevolg lange, donkere ochtenden. De avonden zijn wel langer.

Dappere Centraal-Aziaten maken het dak van het Winterpaleis, met daarin het beroemde museum de Hermitage, ijs- en sneeuwvrij. Gevaarlijk werk, want er wil weleens iemand van het dak afdonderen. Gelukkig zijn deze mannen gezekerd. De Rus zie je niet op de daken. Vallende ijspegels, -blokken zorgen elk jaar voor doden in Rusland.

'Burgers! Deze kant van de straat is het gevaarlijkst tijdens artilleriebeschietingen', staat op het bord aan de Nevski Prospekt. 27-1-1944, het einde van het beleg van Leningrad. De Russen noemen het de blokkade. Nog altijd gevierd en herdacht met bloemen en vlaggen in de stad die nu Sint-Petersburg heet. Negenhonderd dagen duurde het Duitse beleg, maar Leningrad boog niet. Officieel vielen er ruim 600.000 burgerdoden, maar waarschijnlijk meer, als gevolg van de beschietingen, hongersnood en ziekten. Het Blokkademuseum in Sint-Petersburg en de indrukwekkende, bekroonde documentaire 900 dagen van Jessica Gorter geven het beleg weer. De overledenen liggen op Piskarovskoje begraafplaats.

Terug in de jaren van de Blokkade. Gratis thee op de Nevski Prospekt. Ter viering van het einde van het beleg. Vijf meter naar links is het buiten tijd voor karaoke.

Twintig meter naar rechts staan communisten Stalin te eren als de man die nazi-Duitsland heeft verslagen.

In club Akakao meehossen en -zingen op Kino's Videli Notsj.

Huizen aan de rivier de Mojka. Energiecentrales draaien op volle kracht om de woningen, met 24-uurs en zeven dagen per week stadsverwarming, warm te houden.

12.30 uur, de zon, ongeveer op de hoogste stand, schijnt door de bomen van Michailovskituin, achter bij het Russisch museum.

-15 graden, de verkoop van nootjes in de Michalovskituin gaat door.

De bevroren Mojka. Temperaturen van -15 of kouder, zon en een strakblauwe hemel, het zijn samen met zonnige herfstdagen, wanneer de bladeren rood en goud kleuren, de mooiste dagen van het jaar.

Het Marsveld in het centrum van de stad. Ooit een moeras, maar na de drooglegging het terrein voor militaire parades en oefeningen. Iets verderop staan de vroegere paardenstallen. Tegenwoordig staan ze leeg en wordt er niets meegedaan. Tijdens het Beleg van Leningrad werd het Marsveld omgetoverd tot een moestuin om de hongerige monden te voeden.

De Eeuwige Vlam op het Marsveld. Ter nagedachtenis van de slachtoffers van de Februarirevolutie in 1917 toen de laatste tsaar, Nicolaas de Tweede, afstand nam van de troon. Bij de Oktoberrevolutie in hetzelfde jaar veroverden de communisten de macht.

De Opstandingskerk, ook wel Verlosserskerk op het Bloed of de Snoepjeskerk (vanwege de kleuren) uit begin vorige eeuw. Op deze plek werd Alexander de Tweede vermoord. Een hervormingsgezinde tsaar die het lijfeigenschap in 1861 afschafte. Voor revolutionairen was dit niet genoeg en ze doodden hem in 1881.

18.30 uur op het het Paleisplein dat voor het Winterpaleis ligt. Op de achtergrond de Isaäkskathedraal uit 1858. Het Paleisplein is beroemd vanwege Bloedige Zondag toen troepen van tsaar Nicolaas de Tweede in 1905 het vuur openden op het gewone volk, vreedzame demonstranten. Zij wilden de tsaar een petitie voor meer vrijheden aanbieden. Bloedige Zondag betekende het begin van het einde van de Romanov-dynastie. Vorig jaar vreesde het Kremlin dat het volk opnieuw richting het Paleisplein zou gaan marcheren. Op de dag van de protesten stonden busjes van de beruchte OMON-politie aan de zijkant opgesteld. Afgelopen weekend waren ze er niet.

Moskou heeft de illegale taxi nodig

Elke nacht speurt chauffeur Izaak (42) de Moskouse straten af. Op zoek naar mensen langs de weg, die een illegale taxi willen aanhouden. Een bekend fenomeen in de Russische hoofdstad. Deze avond stopt hij op de Tuinring op het moment dat een potentiële klant zijn hand heeft uitgestoken. Het gebaar om een zogeheten 'bombila' aan te houden. Na een korte onderhandeling brengt Izaak zijn passagier voor 350 roebel (8,64 euro) in een half uur naar huis.
Terwijl Izaak onderhandelt, wachten twee illegale taxi's achter hem. In de hoop dat de klant de prijs te hoog vindt. Izaak en zijn metgezellen zorgen voor ergernis bij het gemeentebestuur en de officiële taxi's. Ze kennen de verkeersregels slecht, veroorzaken ongelukken en rijden in slechte auto's, luidt de kritiek. De overheid probeert een legale markt te creëren. Sinds september moeten taxi's een licentie hebben en vanaf 1 januari krijgt de illegale chauffeur een boete van 5000 roebel (123 euro).
Maar het gevecht verloopt moeizaam. Volgens de Moskouse Transport Unie rijden in de hoofdstad 9000 officiële taxi's, tegenover 40.000 illegale. Izaak is goedkoper en de bombila staat op elke hoek van de straat. Volgens Izaak schuilt in elke automobilist een bombila. ,,Je hebt twee categorieën. De één neemt mensen mee op weg naar zijn werk om de benzinekosten te dekken, de ander doet het om van te leven.''

Izaak behoort tot de laatste groep. Hij moet wel gek zijn om zijn werk op te geven. Hij kwam twintig jaar geleden uit de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe naar Moskou voor een baan. Hij werd marktkoopman - kleren en schoenen. Dat leverde te weinig op. Nu rijdt hij elke nacht rond. Per dienst verdient hij 3000 tot 4000 roebel; per maand 90.000 tot 120.000 roebel. Het gemiddelde maandsalaris in ligt op 24.000 roebel (592 euro). En Izaak betaalt geen belasting.
Rond het Wit-Ruslandtreinstation is de strijd om de passagier het meest zichtbaar. Hier komen de treinen uit het westen van Rusland aan. De officiële taxi's wachten op hun klanten. Daaromheen loeren illegale chauffeurs als een roofdier op een prooi. Regelmatig winnen ze de strijd van de officiële chauffeur. De klant kiest voor de laagste prijs.
Het is een moeilijk gevecht, beseft Joeri Famisj (54), officieel taxichauffeur. Op het autodak staat 'taxi'. Op de zijkant het reserveringsnummer. Voor hem valt het nog mee. ,,Ik rijd alleen op bestelling." Famisj pleit voor een harde aanpak. ,,Overal in Moskou moeten speciale agenten staan die de illegale taxi's aanhouden. Bij de eerste aanhouding een boete van 30.000 roebel, bij de tweede keer 60.000 roebel en bij de derde keer moet de auto in beslag genomen worden.''
Izaak heeft nog niets gemerkt van de nieuwe regels. De politie heeft aangekondigd zich voor te doen als passagiers. Aanhoudingen komen niet voor. ,,Als ik gepakt word, betaal ik of zeg ik dat ik een vriend een lift geef.'' Hij verwacht niet dat er echt iets verandert. ,,Iedereen in Moskou heeft extra geld nodig. Leraren, artsen, mijn vrienden. Ze moeten brood betalen, hun familie onderhouden. Ze hebben een probleem als deze inkomsten wegvallen. Dan verliest de overheid steun. Moskovieten hebben de bombila nodig.''

Met ski's de Moskouse metro in

Bij een vuurkorf trekken bezoekers van het Moskouse Sokolnikipark hun schaatsen aan. Op de ijsbaan schaatsen stelletjes hand in hand of spelen ijshockeyers een wedstrijd. Aan de zijkant verkoopt een vrouw warme wijn. Schuin achter haar binden langlaufers hun gehuurde ski's onder om het park in te skiën.
Moskou is een wintersportstad pur sang. Sneeuw en temperaturen onder nul vrijwel verzekerd. Dat betekent voor ieder wat wils: sleeën, schaatsen, langlaufen en snowboarden. Gedurende de winter is het heel normaal dat iemand met ski's of met een snowboard in de metro stapt op weg naar een park. Langlaufen kan ook over de rivier de Moskou wanneer die bevroren is.
Zelfs aan de après-ski wordt gedacht. In Sokolnikipark, dat in het noorden van de stad ligt, staan schaatsers buiten in de rij bij een barbecue voor sjasliek. In de cafés rond de schaatsbaan klinkt discomuziek. Bij mooi weer genieten de Moskovieten buiten van de zon als op een Oostenrijkse berg.
Bij de skiverhuur in het Sokolnikipark zijn de bankjes constant bezet met sportievelingen die hun skischoenen aantrekken. Duur is de verhuur niet. Voor 150 roebel (3,60 euro) krijg je een set ski's, stokken en schoenen en mag je twee uur langlaufen.
De 38-jarige Sergej Demoesjin komt de gehuurde spullen terugbrengen. Hij draagt een knalblauwe skibroek. ,,Moskou, Rusland, het is een winterland. Het is heerlijk om in de sneeuw te sporten. Als het kan, langlauf ik elk weekend. Daarna de banja (Russische sauna, FA) in met een biertje", lacht hij.
Deze winter valt tegen. De temperaturen liggen rond het vriespunt en er valt voor Russische begrippen weinig sneeuw. ,,Het is te warm", klaagt Demoesjin, terwijl hij het zweet van zijn voorhoofd wist. ,,Tien graden onder nul is perfect." Hij kijkt naar de weersvoorspelling op zijn telefoon. ,,Dat doe ik elke dag. Ah, volgende week wordt het kouder", zegt hij opgelucht.
Manja Sokolova (24) heeft haar muts tot ver over haar oren getrokken. Ze gaat voor het eerst langlaufen en huurt daarom een set. ,,Het is heerlijk om gezond bezig te zijn en onder de mensen te zijn." Ze complimenteert de overheid. ,,Ze doet veel voor jongeren om hen aan het sporten te krijgen. Dat is beter dan dat ze aan de drugs of alcohol gaan."
De gemeente Moskou beheert de parken en onder burgemeester Sergej Sobjanin staan ze vol in de schijnwerpers. ,,De vorige burgemeester vergat de parken", zegt Valeri Minenkov, vicedirecteur van het Sokolnikipark. ,,Sobjanin kijkt naar wat de mensen willen. Ze willen buiten hun betonnen flats kunnen ontspannen. Volgend jaar krijgen we een stadion, waar 's zomers gevoetbald kan worden en 's winters ijshockey kan worden gespeeld."
De hand van Sobjanin is het meest zichtbaar in het Gorkipark, iets buiten het centrum van Moskou. Grote trots deze winter is de nieuwe kunstijsbaan met vertakkingen het park in. Discolichten weerkaatsen in het ijs. Kinderen schaatsen voor het eerst met hun moeder als begeleider naast zich. Schaatsen op de ijsbaan kost afhankelijk van de dag en het tijdstip minimaal 3,60 euro en maximaal 9,70 euro voor vijf uur tot zes uur.
Aleksandr Kravtsjenko (46) staat in het Gorkipark naast de rij wachtenden bij de kassa. ,,Er is veel reclame gemaakt voor deze baan. Mijn kinderen staan in de rij. Ze willen graag iets nieuws proberen. Maar liever schaats ik op de natuurbaan bij ons huis."
Hij beaamt dat hij een man van de natuur is. ,,Vanavond gaan we naar onze datsja (buitenhuisje, FA) buiten Moskou. Daar kan ik heerlijk in het bos schaatsen en langlaufen."

Een kind vuurt een atoomraket af

Moskou is – twintig jaar na het einde van de Sovjet-Unie – een speeltuin voor Sovjetnostalgici. Een kernraket afvuren vanuit een ondergrondse bunker of plonzen in een kitscherige Sovjetfontein. Het kan er allemaal.

De raketlancering verloopt niet helemaal zoals het hoort. Er wordt in eerste instantie op het verkeerde knopje gedrukt. Dan stijgt de atoomraket alsnog op. In een Amerikaanse ogende stad met wolkenkrabbers, brede straten en taxi's rent de bevolking uit paniek weg. De inslag volgt. De aarde verschroeit. Van een auto blijft niet meer dan een geraamte over. De Sovjet-Unie heeft zojuist revanche genomen met een nucleaire aanval. Een atoombom heeft eerder Moskou volledig verwoest.
Een kind heeft de raket afgevuurd vanuit Bunker-42, 65 meter onder de grond in hartje Moskou. Met behulp van een gids. In de bunker wordt een nucleaire aanval nagespeeld en valt op een beeldscherm de lancering en de explosie te volgen.

Twintig jaar na de val leeft de Sovjet-Unie nog altijd voort. Bunker-42 was tijdens de Koude Oorlog het ondergrondse commandocentrum voor als de Verenigde Staten de aanval hadden geopend op de Sovjet-Unie en van Moskou slechts een ruïne over was. Nu is Bunker-42 een museum. Vanaf de buitenkant is er niets van te zien. Een geel pand verhult wat eronder zit. Toen in 1956 de bunker werd gebouwd, liepen arbeiders verkleed als metromedewerkers buiten rond. Ze moesten de indruk wekken dat hier een nieuw metrostation kwam. Achter een stalen deur gaat het achttien verdiepingen omlaag. Lange gangen lopen door de bunker. Die kent een oppervlakte van 7000 vierkante meter, ongeveer zo groot als een voetbalveld. Op de achtergrond klinkt het geraas van de Moskouse metro.
Interactieve elementen, zoals de raketlancering en het demonteren van een kalasjnikovgeweer, moeten het museum aantrekkelijk maken voor kinderen. De 30-jarige Anja uit Toela is een weekend in Moskou. 'Dit is onze geschiedenis, maar over deze periode is niet veel bekend. Daarom is het voor kinderen goed dat je zo'n raketaanval kan nabootsen. Dat maakt meer indruk dan een gewoon museum.' De bunker symboliseert voor haar de macht van het Sovjetrijk. 'Net als het Romeinse rijk', zegt ze.
Er zijn bezoekers die de bunker ingaan uit nostalgie, zegt een medewerker van Bunker-42, die ervoor kiest om anoniem te blijven. De bunker kwam voor 1,5 miljoen euro in handen van voormalige KGB'ers en zij zijn niet dol op de pers. 'Zulke bezoekers hebben gewerkt in dit soort bunkers, maar moesten zwijgen over wat ze deden. Nu laten ze trots zien aan hun kleinkinderen hoe de telefoons uit die tijd werkten.'

Bunker-42 biedt ook tegenwicht aan de huidige Russische regering, zegt de medewerker. Het Kremlin weigert af te rekenen met de donkere kant van de Sovjet-Unie en schildert de Verenigde Staten af als de vijand. 'Dit museum herinnert aan een tijd van spanningen. Tegenwoordig bestaan er politici die de geschiedenis verdraaien om de mening van de bevolking te beïnvloeden.'
Boven de grond biedt Moskou meer dan genoeg om een duik te nemen in Sovjet-nostalgie. De kitsch en glorie van de voormalige Tenstoonstelling der Verworvenheden van de Volkseconomie, tegenwoordig het Russische Tentoonstellingscentrum, overweldigen elke bezoeker. Na de immense toegangspoort met het beeld van de tractorchauffeur en de kolchozarbeidster staat een standbeeld van Lenin, de grondlegger van de Sovjet-Unie. Elke Sovjetrepubliek had hier een eigen paviljoen, waar ze liet zien wat ze op economisch, technologisch en wetenschappelijk gebied in huis had. De fontein van de Vriendschap van de Volkeren heeft vijftien gouden vrouwenbeelden, die in een cirkel staan. Elke vrouw draagt de nationale kleding van een van de vijftien Sovjet-republieken.

Het park uit 1939 is op zijn retour. Kermisattracties, de geur van sjasliek en skateboarders hebben de overhand. De paviljoenen hebben na de val van de Sovjet-Unie hun oorspronkelijke functie verloren. In het witte paviljoen van Wit-Rusland worden kleren, schoenen en shampoo verkocht. De 57-jarige Gennadi Kopilevits loopt achter zijn winkelende vrouw aan. 'Ik ben een Sovjetmens', zegt hij even later trots op een bank. 'Geboren in Oekraïne, daarna verhuisd naar Wit-Rusland en toen naar Rusland.'
De grootsheid van de Sovjet-Unie mag niet worden vergeten, vindt hij. 'Er staat in het park een kopie van de raket, waarin Joeri Gagarin als eerste mens in de ruimte vloog. De huidige regering doet alsof het een Russische raket is, maar de Sovjet-Unie heeft het gebouwd. Veel mensen vergeten deze tijd. Daarom is het voor kinderen goed dat hier nog steeds een standbeeld van Lenin staat.'

Uit volle borst

Een klassieker uit de Russische muziekgeschiedenis: A sneg idjot (А снег идёт, En het sneeuwt) van Maja Kristalinskaja (1932-1985). Een nummer uit 1961, maar elke Rus, jong en oud, kent het. Tijdens het nieuwjaarsfeest in club Masterskaja was het het tweede liedje dat na de jaarwisseling werd gedraaid. Iedereen zong uit volle borst mee en de dansvloer was vol met stijldansende stellen. Tien uur later was Moskou veranderd in een witte wereld.


Moderne liedjes over sneeuw, een populair thema, zijn er ook, zoals deze van de zangeres Gljoekoza: Het sneeuwt.