Joeri Gagarin en André Kuipers

Met dank aan Jaap van Willigen.

De beelden van Joeri Gagarin zijn uit de film First Orbit, een verslag van wat Gagarin toen deed en zag:

Glorietijden Bajkonoer voorbij

Het is historische grond en dat is terug te zien in het straatbeeld van Bajkonoer in Kazachstan. Groots is het standbeeld van Joeri Gagarin, in 1961 de eerste mens in de ruimte, met zijn armen in de lucht. Een blok verderop een standbeeld van een Russische ruimtevaartpionier. Het ruimtevaartuig de Sojoez, met een soortgelijk model vliegt André Kuipers momenteel naar het internationale ruimtestation ISS, staat in zijn volledigheid op een plein. Twee schoonmaaksters vegen de sneeuw op de grond eromheen weg.

Bajkonoer is de stad van de Russische ruimtevaart. Vanaf hier ging de eerste satelliet de lucht in. Hier vond de lancering van Gagarin plaats. Hier verlaat Kuipers de aarde. De Sovjet-Unie stichtte in 1955 de stad en de gelijknamige lanceerbasis. Op het gezicht van de 30-jarige Irlan, die werkt als ingenieur voor de Russische ruimtevaartorganisatie Roskosmos, verschijnt een glimlach bij het horen van de begindagen van Bajkonoer en de ruimtevaart. ,,Dat zijn de eerste mensen die zich hier hebben gevestigd en voorop liepen", zegt hij in een pizzeria in het centrum van de stad. ,,Zij hebben geschiedenis geschreven."
Roskosmos is de levensader van Bajkonoer. Zesduizend werknemers werken hier voor de organisatie. Elke ochtend vertrekt een trein naar de ruimtevaartbasis. Op straat, bij de bushalte en in de auto's overal zijn de blauwe jassen van Roskosmos te zien. De werknemers zorgen voor werk in de stad met scholen voor hun kinderen, ziekenhuizen en winkels.

Maar de hoogtijdagen van Bajkonoer zijn voorbij. De neerwaartse spiraal begon in 1991. Toen woonden 300.000 tot 400.000 mensen in de stad. Aan het eind van dat jaar viel de Sovjet-Unie uiteen en liep het inwoneraantal terug. Tot het huidige aantal van zestigduizend, zegt de 22-jarige gids Madina Moeratova van het plaatselijke stadsmuseum. ,,Rusland investeerde minder in de ruimtevaartindustrie. De mensen verlieten Bajkonoer", vertelt ze naast een maquette van de stad.
Sinds de val van Sovjet-Unie leeft Bajkonoer in twee werelden. De voormalige Sovjetrepubliek Kazachstan won zijn eigen onafhankelijk. Bajkonoer met alle ruimtevaartfaciliteiten lag opeens op Kazachs grondgebied. Moskou besloot het gebied te huren. Voor een bedrag van 115 miljoen dollar (10,9 miljoen euro) per jaar en het contract loopt tot 2050, zegt Moeratova. Met als gevolg dat op straat Russische agenten lopen, op de markt wordt betaald met Russische roebels en Russisch de voertaal is.

Moskou wil van deze constructie af en dat lijkt het lot van Bajkonoer verder te bezegelen. Rusland wil een eigen ruimtevaartbasis bouwen en niet meer afhankelijk zijn van Kazachstan. De Russische premier Vladimir Poetin heeft zijn oog laten vallen op een gebied in het oosten van Rusland. Daar komt een geheel nieuw ruimtevaartbasis die vanaf 2015 in gebruik moet zijn.

Moeratova vreest de gevolgen van een nieuwe Russische basis. Al heeft Kazachstan plannen om zelf een ruimtevaartindustrie op te zetten. Rusland zorgt voor bedrijvigheid, zegt ze. Even daarvoor heeft ze trots de expositie over Gagarin laten zien. ,,Zonder Rusland komt hier geen geld binnen. Rusland zorgt voor ons."

'Protest oppositie was provocatie'

De organisatie doet haar best om de menigte te enthousiasmeren. ,,Poetin, Rusland, Poetin, Rusland, Poetin, Rusland", roept de spreker op het podium met de bedoeling dat het publiek de leuze overneemt. Sommige deelnemers - jong en oud - pikken het op. Maar de meesten kletsen rustig verder. Alsof het een theekransje is. Het ontbreekt de deelnemers aan de passie van de betogers van zaterdag.

Op de Dag van de Grondwet komt het Kremlin twee dagen later met haar reactie op de landelijke betogingen voor eerlijke verkiezingen van de oppositie. De Russische regering wil maar al te graag aantonen dat ze steun heeft in het land. Dat er Russen zijn die geloven dat de parlementsverkiezingen eerlijk zijn verlopen.
Dus verzamelen zich maandag op het Moskouse Manegeplein, pal naast het Kremlin, aanhangers van premier Vladimir Poetin en president Dmitri Medvedev. De organisatie ligt in handen van partijen die zich onvoorwaardelijk achter de twee leiders hebben geschaard. Maar de protesten van de oppositie waren in het hele land. Maandag is er alleen een betoging op het Manegeplein. De organisatie roept vanaf het podium dat er tienduizend deelnemers zijn. De politie meldt achteraf dat er 25.000 mensen op de bijeenkomst zijn afgekomen. Maar het werkelijke aantal moet lager liggen dan de tienduizend mensen.

De deelnemers van maandag zijn niet de mensen uit de middenklasse, maar oud en jong. Jonge leden van de pro-Poetinbewegingen als de Jonge Garde en de Onzen. Ze zwaaien vooraan met hun vlaggen. De ouderen staan achteraan. De mannen met hun zwarte petjes en de vrouwen met hun korte haarcoupes. Ze lijken rechtstreeks uit de Sovjet-Unie te zijn weggelopen.
De deelnemers weten waarom ze hier staan. Het is niet alleen de Dag van de Grondwet, maar ook moeten ze de oppositie weerwoord geven. ,,Ik weet dat heel veel mensen hebben gestemd op Verenigd Rusland", zegt de 56-jarige boekhoudster Jelena Jelisejeva. Ze woont buiten Moskou. ,,Natuurlijk zijn er schendingen geweest. Dat gebeurt overal. Ik ben zelf verkiezingswaarneemster geweest dus ik weet hoe het werkt. Maar die schendingen waren niet zo groot dat ze daadwerkelijk de uitslag hebben beïnvloed. Het protest van de oppositie was een provocatie. Haar leuze dat Verenigd Rusland de partij van oplichters en dieven is, klopt helemaal niet. Wij zijn correct en zij niet."

De aanwezige jongeren blijken lang niet altijd uit Moskou te komen, maar worden uit de omgeving geplukt en naar de hoofdstad gebracht. Een meisje loopt achter in een groepje van de Jonge Garde. Eerlijk zegt ze dat ze hier niet wil staan. ,,Ik heb hier naartoe moeten gaan om Poetin te steunen. Maar ik heb helemaal niet op hem gestemd. Ik kom uit een dorpje buiten Moskou, in de buurt van de stad Vladimir. De wet werkt daar helemaal niet", verwijst ze naar de Dag van de Grondwet. Voordat ze verder kan praten, wordt ze weggetrokken door andere leden van de Jonge Garde.

Het Kremlin gebruikt de Dag van de Grondwet om een eenheid te kweken van Rusland. De 22-jarige studente Albina Maisjeva gelooft in deze feestdag. ,,Achttien jaar geleden ontstond onze grondwet. Sindsdien is Rusland sterker en volwassener geworden. Het is een belangrijke dag." Nadrukkelijk laat ze erop volgen: ,,Poetin en Medvedev zijn gekozen om Rusland sterker te maken."
Na 45 minuten is de betoging afgelopen. Snel verdwijnt iedereen van het Manegeplein. Naar huis of de stad in.

Hieronder een video over dat de betogers betaald krijgen voor hun deelname op het Manegeplein:

'Het Kremlin krijgt acht dagen'

Door heel Rusland vonden zaterdag protesten voor eerlijke verkiezingen plaats. In Sint-Petersburg verzamelden de ontevreden Russen zich op het Pioniersplein. 'Dit protest zorgt ervoor dat de regering ons hoort.'

Uit de duizenden kelen op het Pioniersplein in Sint-Petersburg klinkt een volmondig en verlangend 'jaaaaaa'. Elke keer als reactie op de eisen van Olga Koernosova van de oppositiebeweging Solidarnost, die vanaf het podium de menigte toespreekt. 'We zullen ervoor zorgen dat de uitslag van de verkiezingen onwettig wordt verklaard, we willen een wijziging van de kieswet, we willen dat alle politieke partijen registreerd worden.'
Als een golf trekken zaterdag de protesten tegen de in de ogen van de oppositie frauduleuze verkiezingen over Rusland. Van tijdzone naar tijdzone. Van Vladivostok in het Russische Verre Oosten tot aan het uiterste westen in de exclave Kaliningrad. Een unicum, want de demonstraties zijn de grootste sinds Vladimir Poetin vanaf 2000 over Rusland heerst. In Sint-Petersburg, met 4,8 miljoen inwoners de tweede stad van het land, komen zaterdag zevenduizend tot tienduizend mensen naar de bijeenkomst, die vreedzaam verloopt. In de thuisstad van premier Poetin en president Dmitri Medvedev kijkt de politie rustig toe.

Op het Pioniersplein verenigt het ontevreden deel van Sint-Petersburg zich. De nationalisten zwaaien met hun zwart-geel-witte vlaggen. De communisten met hun rode vlaggen. De liberalen met de witte van hun partij Jabloko. Op het podium spreken naast de politieke partijen een vakbondsleider, studentenleider, een monarchist en de advocaat van de gevangen oligarch Michail Chodorkovski. De demonstranten juichen elke toespraak toe. Ze hebben elkaar gevonden in een gezamenlijk doel: eerlijke verkiezingen en de vrijlating van politieke gevangenen.
Van een revolutionaire gedachte is geen sprake op het plein. De 27-jarige Tatjana Dimidova moet er niet aan denken. 'Geen revolutie', zegt ze beslist. Ze verwoordt het algemene gevoel van de demonstranten. 'Niemand wil dat. Een revolutie zorgt voor bloed en slachtoffers. Een revolutie splijt het land in tweeën, vernietigt Rusland en dan moeten we alles opnieuw opbouwen. Het moet stap voor stap. Dit protest zorgt ervoor dat de regering ons hoort.'

De oppositie ruikt haar kans. Ze merkt dat Poetin een ander Rusland tegenover zich heeft. De middenklasse ontwaakt. Een generatie jongeren die zich altijd had afgekeerd van de politiek, heeft zich aangesloten bij de protesten en staan op het Pioniersplein. Ze mobiliseren zich via de sociale netwerksites Facebook, Twitter en het Russische Vkontakte. Ze maken zich zorgen dat ze niet in een vrij land kunnen leven. Voor het eerst onder Poetin negeert de staatstelevisie zaterdag in de journaals niet de oppositie, maar zendt ze de werkelijkheid van de protesten uit. Voor de Russen een openbaring.
Eerlijke verkiezingen zorgen voor balans in de Russische samenleving, meent de oppositie. Ze moeten een einde maken aan de monopoliepositie van Verenigd Rusland, de partij van de macht. De regerende partij van Poetin en Medvedev veroverde vorige week zondag 238 van de 450 zetels in de Doema, het Russische parlement. Een verlies van 77 plekken, maar ze behoudt de meerderheid. Volgens de oppositie haalt Verenigd Rusland zonder verkiezingsfraude niet meer dan dertig procent. Oppositiepartijen scoren hoger dan de officiële uitslag. Bij eerlijke verkiezingen zien de Russen hun belangen vertegenwoordigd in de Doema.

Nu wacht de oppositie op een concreet antwoord van de regering. Ze verleende toestemming aan de protesten. Maar Poetin is niet iemand die de macht uit handen geeft. Het Kremlin kan de demonstraties ook gebruiken om de oppositie de kans te geven stoom af te blazen en op de oude voet verder te gaan. Medvedev scheef zondag op zijn Facebookpagina dat hij opdracht heeft gegeven om onderzoek te laten doen naar verkiezingsfraude. Over de protesten schreef hij: 'De burgers van Rusland hebben de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van vergadering. Mensen hebben het recht om de mening die zij hebben uit te drukken. Alles vond zaterdag plaats binnen het kader van de wet.'

Wellicht gokt het Kremlin erop dat ze van de oppositiepartijen niets heeft te vrezen. De leiders zijn verdeeld. Ze vechten ieder voor hun eigen plek en houden vast aan hun eigen standpunten. Dit kwam tot uiting in zowel Sint-Petersburg als Moskou waar de oppositie ruziede over de lokatie van de protesten. Daarbij heeft zich voor de presidentsverkiezingen in maart tegenover Poetin nog geen sterke kandidaat gemeld.
De oppositie in Sint-Petersburg wil de druk op de ketel houden. Op het Pioniersplein stelt Andrej Dmitrijev van een Ander Rusland een ultimatum aan de autoriteiten. 'We geven ze acht dagen om de verkiezingsuitslag te annuleren. Als dat niet gebeurt, komen we volgende week zondag niet met tienduizend, maar met honderdduizend mensen protesteren.'

Zo pleeg je verkiezingsfraude

Tijdens de demonstratie van de oppositie en de Poetinjeugd dinsdag op het Triomfplein in het centrum van Moskou belde Vasili me op. Hij kondigde aan dat hij over twintig minuten ook op het plein zou zijn.
Vasili had een document bij zich met de officiële uitslag van de verkiezingen van stembureau nummer 139, waar hij zondag had gestemd. In de kopie van het document dat hij mij liet zien, staan de dertien handtekeningen van de commissieleden van het stembureau, de benodigde stempels en het tijdstip van de ondertekening van het document 5 december 2011, 0.08 uur.
Dan de uitslag van stembureau 139 volgens het document. Oppositiepartij partij Jabloko wint 227 stemmen. De regerende Verenigd Rusland komt uit op 323. De Communistische Partij is de grootste: 389 stemmen.
Dan de officiële uitslag van stembureau 139 op de site van de Centrale Kiescommissie. Wat blijkt: officieel heeft Jabloko 27 stemmen ontvangen en Verenigd Rusland staat opeens op 573. Tweehonderd stemmen minder voor Jabloko en tweehonderdveertig erbij voor Verenigd Rusland. Waar Verenigd Rusland de extra veertig stemmen heeft vandaan gehaald is een raadsel.
Vasili had gestemd op Jabloko. Hij toont mij een zelfgemaakte sticker: ,,Oplichters en dieven hebben mijn stem gestolen bij de verkiezingen."
Ik heb de Centrale Kiescommissie gebeld voor een reactie. Twee keer werd mij verzocht om later terug te bellen. De derde keer stelde de voorlichtster voor om een e-mail te sturen. Dat weigerde ik, omdat ik bij een ander onderwerp twee keer, halverwege en eind november, een e-mail heb gestuurd naar de Centrale Kiescommissie en ik wacht nog altijd op een antwoord. Toen ik aangaf toch echt iemand te willen spreken die mij per telefoon antwoord kon geven, werd de hoorn erop gegooid. Direct daarna belde ik weer. Geen reactie.

Poetinjeugd ingezet tegen oppositie

Vanuit een menigte roept een jongeman: ,,Poetin is een dief." Vijf leden van de oproerpolitie met hun helmen op trekken hem eruit en sleuren de jongeman in het arrestatiebusje dat staat opgesteld bij het Triomfplein in het centrum van Moskou. Een boe-geroep van de omstanders klinkt vanuit de kelen. ,,Schande, Schande", reageren de demonstranten op de arrestatie. Ze drukken zich tegen de winkels aan als andere agenten dreigend voorbijlopen.
Zo gaat het dinsdagavond zo'n twee uur lang door. Een voor een worden demonstranten opgepakt. Ze protesteren tegen fraude bij de parlementsverkiezingen van zondag. De regerende partij Verenigd Rusland van premier Vladimir Poetin en president Dmitri Medvedev behaalde zondag bijna 50 procent van de stemmen. Maar de oppositie gelooft niet dat deze uitslag op een eerlijke manier is verkregen. De overheid heeft geen toestemming gegeven voor de demonstratie van dinsdag. Uiteindelijk worden volgens de politie 569 mensen opgepakt.
De politie drijft de menigte weg van het Triomfplein, waar de oppositie heeft aangekondigd te demonstreren. Ze hoeft maar even iets negatiefs te zeggen, ,,Rusland zonder Poetin" of ,,Rusland is niet te koop", of de demonstranten krijgen de politie achter zich aan. Een jonge vrouw roept: ,,We zijn het zat om bang te zijn. Democratie." De agenten horen haar niet.
De 54-jarige boekhoudster Sonja staat angstvallig aan de zijkant. ,,Iedereen heeft recht op zijn eigen mening", zegt ze. ,,Je moet kunnen zeggen wat je wilt, maar in Rusland kan dat niet." Ze wijst erop dat vooral jongeren aan de demonstratie meedoen. ,,Zij maken zich zorgen over het Rusland van morgen. Ze willen eerlijke verkiezingen. Ze willen opgroeien in vrijheid."
Het is de dag na de protesten van maandag, waar vijfduizend tot tienduizend mensen op afkomen. Na dit protest heeft de Russische overheid maatregelen genomen. Twee kopstukken van de oppositie, Ruslands bekendste blogger Aleksej Navalny (coverfoto) en Ilja Jasjin van de beweging Solidariteit, worden veroordeeld tot vijftien dagen cel, nadat ze maandag net als vijfhonderd anderen zijn opgepakt bij het protest. Rond het Kremlin en het Rode Plein staan overal dranghekken, politiebusjes, legervoertuigen en detectiepoortjes. Agenten patrouilleren langs de toeristen.
Terwijl bij het Triomfplein een nieuwe lading arrestanten wordt afgevoerd, klinkt een paar meter verderop de Poetinjeugd. De tweeduizend jongeren van de pro-Kremlinbewegingen de Onzen en de Jonge Garde zingen: ,,Rusland, Rusland, Rusland", ,,Medvedev, overwinning" en ,,Poetin, Rusland". De leden zijn vooral oudere tieners en jonge twintigers. Ze komen van buiten de stad en zijn in bussen naar Moskou gereden. Ongehinderd zwaaien ze met hun vlaggen, slaan op hun trommels en roepen hun leuzen. Terwijl de overheid ook deze bijeenkomst niet heeft gesanctioneerd.
De pro-Kremlinbewegingen dienen als tegenhangers van de oppositie. Het Kremlin heeft ze opgericht na de revoluties in Oekraïne en Georgië. Geen van de jongeren heeft zin om te praten. De meesten draaien hun gezicht af als journalisten een foto willen nemen of ze hebben hun capuchon over hun hoofd getrokken. De goedlachse 22-jarige Anja is wel bereid wat te zeggen. Al houdt ze zich op de vlakte. Ze geeft toe dat ze niet uit Moskou komt, maar ze weigert te vertellen waar vandaan dan wel. Ook zwijgt ze over van welke jeugdbeweging ze precies lid is. ,,We beschermen Rusland. We houden van Poetin", is vrijwel het enige wat er haast geïndoctrineerd uitkomt. ,,De verkiezingen zijn eerlijk verlopen", stampt ze er netjes uit. Haar mening over de oppositie? ,,Je hebt nou eenmaal mensen die voor en tegen zijn. Wij zijn voor."
Aan de kant van de oppositie hoopt Sonja dat de demonstratie van dinsdag een vervolg krijgt. ,,We moeten doorgaan", zegt ze. De oppositie heeft voor zaterdag een nieuw protest tegen de verkiezingsfraude aangekondigd. De overheid staat deze demonstratie wel toe. Maar Sonja twijfelt of ze een succes wordt. ,,Veel mensen zijn bang om wat te zeggen", legt ze uit en ze knikt naar het arrestatiebusje dat volloopt.

'Zo'n overtreding gebeurt in heel Rusland'

Jurist Dmitri Ptskialadze ziet het voor zijn ogen gebeuren. De voorzitter van het Moskouse stembureau 1434, Ljoedmila Chatjoesjina, geeft een kalender, iets groter dan een bankpas, aan een oudere vrouw, die zojuist is binnengekomen om te stemmen. Met de kalender in haar tas en met geknepen ogen kijkt ze geconcentreerd welke kant ze op moet.
Het cadeau van Chatjoesjina kent een voorgeschiedenis. Op de ene kant staat de kalender van 2012. De andere kant ziet hetzelfde uit als de poster van de Centrale Kiescommissie die in Moskou hing met de oproep te gaan stemmen op 4 december. Een vrijwel identieke poster van de regerende partij Verenigd Rusland, met dezelfde symbolen, kleuren en lettertype, viel ook te bewonderen in de Russische hoofdstad.
Het cadeau van Chatjoesjina is een overtreding van de kieswet, vindt Ptskialadze, die namens de organisatie Burgerwaarnemer de hele dag van stembureau naar stembureau trekt om klachten over schendingen van de kieswet te oordelen. Na een melding van een overtreding gaat hij naar het desbetreffende stembureau. ,,Mensen die niet goed kunnen zien, kijken naar het plaatje en denken: 'Ah, dat ken ik. Dat is Verenigd Rusland. Ik stem daarop.' De voorzitter voert campagne."
Ptskialadze stapt direct op Chatjoesjina af en vertelt haar dat het uitdelen van de kalender onwettig is. ,,De kalenders moet je niet vooraf geven. Achteraf kan wel," Chatjoesjina kijkt afwezig. Dan zegt ze: ,,Je hebt gelijk." Ze verzamelt de kalenders en legt ze bij de uitgang.
Ptskialadze is 's ochtends vertrokken vanaf het kantoor van Burgerwaarnemer. Twee waarnemers hadden gebeld en meldden een eerdere klacht over Chatjoesjina. ,,Ze weigerde de stembus te openen, voordat het stembureau open ging", vertelt Oksana Moeminova, waarneemster namens de Communistische Partij, bij aankomst van Ptskialadze. Binnen een mum van tijd staan vijf agenten om Ptskialadze heen. ,,We wilden kijken of er illegale stembiljetten in zaten, voordat de verkiezingen begonnen", besluit Moeminova.
Chatjoesjina heeft een andere versie. ,,Voorafgaand aan de verkiezingen hebben we vergaderd met de waarnemers. Iedereen was het erover eens om de stembus niet te openen. Later wilde ik het best doen, maar toen wilden de waarnemers niet. Daarna kon het niet meer, want de eerste kiezers kwamen binnen", besluit Chatjoesjina. Haar verhaal klopt niet, zegt Andrej Krivosjejev, waarnemer van de politieke partij Jabloko. ,,Dat zegt ze, omdat er een jurist en journalist aanwezig zijn." Ptskialadze oordeelt dat het om een schending gaat, want zegt hij: ,,Volgens de wet is de voorzitter verplicht voor de verkiezingen de stembus te openen. Of daar wel of niet iemand om vraagt."
Terug in de auto krijgt Ptskialadze een nieuwe melding. Op naar stembureau 2652. ,,We rijden als de Eerste Hulp door de stad", lacht hij.
Op stembureau 2652 wacht Vladimir Koezmin op Ptskialadze. Koezmin is lid van de commissie bij dit stembureau. Hij heeft gezien hoe een oorlogsveteraan zonder paspoort zijn stem uitbrengt. Het is verplicht om hiermee te stemmen. Zonder valt niet goed te achterhalen wie de man is. ,,Je weet niet of hij vandaag al heeft gestemd bij een ander bureau", vertelt Ptskialadze. ,,Zo'n overtreding vindt door heel Rusland plaats."

Geld voor stem op Verenigd Rusland

De waarnemingsorganisatie Golos vecht voor de belangen van de Russische kiezer bij de parlementsverkiezingen op 4 december. Vandaag verschijnt Golos voor de rechter. ,,De groep burgers die eerlijke verkiezingen wil, wordt groter."

Ljoedmila Esjanoe neemt de stapel verkiezingsposters, -brochures en -kranten door die op haar bureau ligt. Een paar minuten eerder heeft een vrouw het pakket binnengebracht. Met haar vingers gaat Esjanoe het materiaal van de politieke partijen af. ,,Ah, de Patriotten van Rusland. Die had ik nog niet", zegt ze alsof ze aan een kaartspelletje kwartet meedoet.
De 55-jarige Esjanoe, in het dagelijks leven journaliste, houdt alles rond de Russische parlementsverkiezingen in de gaten. Als verkiezingswaarneemster van Golos (Stem) meldt ze vanuit de stad Vladimir, op 178 kilometer ten oosten van de hoofdstad Moskou, schendingen van de kieswet in de gelijknamige regio. Ze haalt een voorbeeld van een overtreding erbij. Esjanoe toont een brochure van de regerende partij Verenigd Rusland met de gezichten van haar leiders premier Vladimir Poetin en president Dmitri Medvedev. ,,Op deze folder staat niet vermeld waar het geld voor het maken van de brochure vandaan komt. Dat is tegen de kieswet. Er moet duidelijkheid bestaan over de financiering. Niemand weet nu welke geldschieters achter de brochure zitten en hoeveel geld hiermee is gemoeid. Andere partijen vermelden deze informatie wel."

Kaart van schendingen
Het is geen toeval dat ze Verenigd Rusland als voorbeeld neemt. ,,Deze partij maakt zich het meest schuldig aan overtredingen." Deze verkiezingen doet de door Poetin geïntroduceerde verticale macht, waarin alles van boven naar beneden wordt opgedragen, haar werk. Een regeringsfunctionaris van Verenigd Rusland, de partij van de macht, onthulde dat de bestuursregio's op 4 december gemiddeld 65 procent van de stemmen moeten binnenhalen. Ambtenaren, schoolhoofden en ziekenhuisdirecteuren zetten zich in voor de partij. ,,Ze maken onder werktijd reclame voor Verenigd Rusland", weet Esjanoe op de redactie van haar krant. ,,In Vladimir vertelde een wijkhoofd in het het bijzijn van ouders dat Verenigd Rusland heeft gezorgd voor de komst van een speeltuin. De ouders belden de politie voor deze overtreding. Maar het wijkhoofd ontkende dat hij de naam van Verenigd Rusland had genoemd."
Esjanoe krijgt steeds meer steun van burgers. ,,Ze willen eerlijke verkiezingen." Die moeten een einde maken aan de monopoliepositie van Verenigd Rusland, vindt ze. Verenigd Rusland bezet momenteel 315 van de 450 zetels van de Doema, het Russische parlement. Met tweederde van de meerderheid kan Verenigd Rusland de grondwet wijzigen. Volgens politieke experts haalt de partij bij eerlijke verkiezingen maximaal 40 procent. Dan ontstaat er een heel andere dynamiek in de Russische politiek, meent Esjanoe. ,,Nu hebben andere partijen niets te vertellen. Verlopen de verkiezingen eerlijk dan krijgen andere partijen meer invloed en ontstaat er consensus."
Op het Moskouse hoofdkantoor van Golos hangt een landkaart van Rusland. Daarop staat: 'Kaart van schendingen.' Het is een verwijzing naar een internetsite, waar Russische burgers overtredingen van de kieswet kunnen melden. Drie dagen voor de verkiezingen kent Vladimir 52 meldingen en Moskou 223. Over heel Rusland gaat het om 4651 schendingen. Deze kaart is nu onderdeel van een rechtszaak, die vandaag plaatsvindt. Openbare aanklagers openden gisteren een onderzoek tegen Golos, omdat de kaart een ,,negatief beeld geeft van de partijen". De meldingen aan schendingen gaan vooral over Verenigd Rusland. Vandaag verschijnt Golos voor de rechter.

Onmogelijk taak
De kaart geeft de overtredingen weer voor de verkiezingsdag. Uit ervaring weet Golos-directrice Lilija Sjibanova (58) wat ze op 4 december kan verwachten. Russen die geld krijgen voor het uitbrengen van hun stem op Verenigd Rusland of met behulp van valse stembiljetten meerdere malen op Poetins partij stemmen. ,,Ze stappen met zijn allen de bus in en rijden door naar het volgende stembureau."
Tijdens de verkiezingsdag staat Golos, die wordt gefinancierd door onder andere het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en de Europese Commissie, voor een onmogelijke taak. Rusland telt 96.000 stembureaus. Golos heeft drieduizend waarnemers. Hulp komt van buitenaf. In totaal komen 649 buitenlandse verkiezingswaarnemers naar Rusland. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa stuurt 293 waarnemers en de Raad van Europa 34 mensen. Rusland is van beide organisaties lid. De overige waarnemers komen onder andere uit de Gemenebest van Onafhankelijke Staten, dat zijn de landen uit de voormalige Sovjet-Unie, en de Shanghai Cooperation Organisation, een regionaal samenwerkingsverband van Rusland, China, Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan en Oezbekistan. Sjibanova verwelkomt de komst van de buitenlandse waarnemers. ,,Maar ook zij komen niet overal."
De aanklacht van gisteren bewijst dat de relatie met de overheid slecht verloopt. Sjibanova kan weinig uitrichten tegen schendingen. Tegenover de autoriteiten staat ze machteloos, zegt de directrice. Golos kan naar de pers stappen, maar die is grotendeels in handen van de overheid. Het contact tussen Golos en de Centrale Kiescommisie ligt stil. ,,Twee jaar geleden was dat er nog wel. Maar ze vinden ons te scherp en te negatief in onze beoordelingen. We kunnen naar de rechter stappen. Maar de verkiezingsovertredingen zijn moeilijk te bewijzen en de procedures zijn ingewikkeld. Daarbij behoort de rechter ook tot de verticale macht en zal die ons geen gelijk geven."
Verandering moet komen vanuit de bevolking, meent Sjibanova. ,,De groep burgers die eerlijke verkiezingen wil, wordt groter. De weg hiernaartoe verloopt stap voor stap."