Toela: heden en verleden

Twee keer deze zomer Toela bezocht. Een stad met ruim een half miljoen inwoners en tweehonderd kilometer ten zuiden van Moskou. Toela is een provinciestad zoals er meerdere van zijn in Rusland. Met een been in het verleden en een been in de toekomst.
De eerste keer was als toerist. Want Toela, en omgeving, biedt genoeg om twee dagen rond te dolen.
Zo direct met de trein is het verschil met Moskou weer eens duidelijk voelbaar. Aan de voorkant van het station rijden piepende trolleybussen, afdankertjes van vroeger, af en aan. Met trolleybus nummer 5 naar het hotel. Nog altijd beschikt in Toela elke (trolley)bus, tram over twee personeelsleden: een chauffeur en een conducteur (meestal 40+ en vrouw) die bij elke reiziger persoonlijk langskomt om de kosten van het ritje op te halen. Meteen al valt de vriendelijkheid van de bewoners op. Zonder dat ze het gevraagd worden, helpen ze je met het vinden van de juiste bushalte om uit te stappen.
Herinneringen aan het Sovjetverleden zijn er meer dan genoeg in Toela. Het Leninstandbeeld met op de achtergrond het Kremlin, de kilometerslange Leninboulevard, door het centrum, de 1 meistraat en de Rode Legerboulevard, die loopt vanaf het station.
Toela dankt zijn faam, naast de wapenindustrie en de productie van samovars (de typische Russische metalen waterkoker), ook aan Lev Tolstoj, een van Ruslands beroemdste schrijvers. Op een halfuur rijden met de auto ligt zijn landgoed Jasnaja Poljana. Tolstojs huis staat er nog en verderop in het bos bevindt zijn graf. Maar het bijbehorende, glooiende, ongerepte landgoed steelt de show: bossen, heide, een kronkelend riviertje, bruggetjes eroverheen, vlinders en landbouwgrond, waarop vroeger de boeren van Tolstoj werkten. Hoe dieper je het immense landgoed inloopt hoe meer je het gevoel hebt dat je de enige op deze wereld bent.
Toela gaat mee in de tijd. Een winkelcentrum met een filiaal van een Westers elektronicaconcern en een Westerse supermarkt is op de weg naar Jasnaja Poljana verrezen. Westerse automerken vullen de Leninboulevard. Tegenover het monument van de Tweede Wereldoorlog opende op de laatste zondag van juli de eerste McDonalds van de stad. Met net als in de rest van Rusland lange rijen voor de toonbank.




Mijn tweede bezoek was naar aanleiding van een verhaal over de Russische identiteit sinds de val van de Sovjet-Unie. De ouderen koesteren uit nostalgie nog altijd hun identiteit van de nieuwe Sovjetmens en de jongeren zetten hun zoektocht voort bij gebrek aan een duidelijke richting van het nieuwe Rusland.
Dus een gesprek met de 54-jarige kunstenaar Aleksandr Kartasjov, die woont in een oud complex, waar vroeger de productie van samovars plaatsvond. Het personeel woonde en werkte hier. Vanaf de binnenplaats maakt het complex een vervallen indruk met de afgebladerde en vale verf. De voorkant is keurig opgeknapt in wit en zachtroze kleuren. Het huis van Kartasjov is niet-Russisch met zijn hoge plafonds en houten deuren. De goedlachse Kartasjov - zijn haar verward - was op het moment van de augustuscoup toevallig in Moskou. Hij lacht om zijn herinneringen: de tranen van de ongeruste achterblijvers, de straten met tanks en de menigte bij het Witte Huis. Als kunstenaar voelt hij zich een man van de wereld en niet gebonden aan wat voor een identiteit. Zijn dichtbundels Absent en Schaduw van een engel meegekregen.
Journaliste Jelena Viktorovna neemt me mee naar de redactie van Sloboda, aan de rand van Toela, waar zich tevens een villawijk bevindt. De huizen liggen achter hoge muren en de toegangswegen van de wijk zijn afgesloten met een hefboom.
Sloboda, in handen van een Duitse uitgeverij, is een regionaal mediaimperium met niet alleen een krant (ook voor de iPad), maar ook een gelikte internet-portal met nieuws, uitgaan en mode en een glossy tijdschrift. De journalisten zijn overwegend jongeren (20-35) met Viktorovna als grande dame van de redactie. In haar kantoor zegt directeur Vera Kirjoenina dat haar mensen geheel vrij te werk gaan kunnen gaan. ,,We kunnen schrijven over alles wat wij willen." Natuurlijk, zoals me al eerder is overkomen, wil de regionale pers graag een verhaal over die Hollandse journalist in Toela.

'Mijn gevoel voor Rusland wordt minder en minder'

,,Ik zat in Moskou in het het leger tijdens de putsch van 19 augustus 1991. Op dat moment stond de Sovjetmaatschappij voor een knelpunt. De perestrojka van Michail Gorbatsjov ging niet zo snel als sommige mensen wilden. Er werd veel over gesproken, maar de uitvoering verliep traag. De samenleving was toen in tweeen gespleten. Je had de groep die de veranderingen steunde de beweging die tegen was. Progressief tegenover conservatief. Ik behoorde bij de eerste groep.
Toen al worstelde iedereen met zijn identiteit (tijdens de Sovjet-Unie riepen de machthebbers de nieuwe Sovjetmens uit. De benaming voor alle inwoners van de vijftien Sovjetrepublieken als Rusland, Georgie en Oezbekistan. De nationaliteit, cultuur en taal stonden op de tweede plaats. Voorop kwam dat iedereen zich ondergeschikt maakte aan de overheid, aan het communisme, FA). De politieke ideologie veranderde. Niemand wist: 'Wie zijn we, wat is onze plaats.' Niemand wist hoe de perestrojka afliep.
De conservatieve leiders van de communistische partij en hun mislukte augustuscoup versnelde het proces. De Sovjet-Unie viel uiteen. Er kwam een ban op de communistische partij. We kregen democratische vrijheden. We voelden dat we getuigen waren van een historische ontwikkeling.
Dat had gevolgen voor je identiteit. Voor mij verliep dat proces soepel. Ik koos voor een ander leven. Ik verliet het leger en ging het zakenleven in. Je kreeg een paspoort van het land, waar je op dat moment woonde. Ik ontving een Russisch paspoort en zag Rusland als mijn moederland. Voor anderen, met een vaste baan, was het zwaar. Zij verloren hun zekerheden. Ze raakten getroffen door vrijhandel, kapitalisme en hyperinflatie.
Voor velen was de Sovjet-Unie een onderdeel van hun identiteit. Maar opeens was het afgelopen met de Sovjet-Unie (officieel kwam die op 25 december 1991 ten einde). Er liepen grenzen tussen de landen. Dat nam tijd in beslag om dat te erkennen. Zo zaten mijn ouders in Wit-Rusland, mijn vrienden in Oekraine en ik in Moskou.
Nu na twintig jaar voelen logischerwijs zich meer mensen verbonden met Rusland. Dat gaat stap voor stap. Het helpt natuurlijk als iedereen een Russisch paspoort krijgt. Volgens onderzoek voelt eenderde van de bevolking zich verbonden met Rusland, eenderde wil het land verlaten en de rest is op zoek naar zijn identiteit.
De maatschappij moet serieus gaan nadenken over welke maatregelen genomen moeten worden in de politiek, economie en sociaal-maatschappelijk. Dus meer democratie en zo ook meer zorg voor bijvoorbeeld de ouderen. Zo creeer je een identiteit. Zodat de bevolking trots is op Rusland en zich vol overgave voor het land inzet."

Andrej (50), manager bij een Westers bedrijf.

,,Als kind zag ik de rijen voor de winkels staan. Voor brood, boter, worst. Maar thuis had ik het goed. Als kind raakte ik niet bewust van de problemen en mijn ouders hadden een stabiele baan en een goed salaris.
Na de val van de Sovjet-Unie veranderde dit. Mijn zag in het leger en moest vechten in Tsjetsjenië. Fabrieken gingen dicht en mensen raakten werkloos. Anderen verloren hun huis, doordat ze meededen aan gokspellen. Zakenmensen losten hun ruzies met geweld op. Dit zag je niet elke dag, maar je kreeg er genoeg van mee.
Desondanks voelde ik me snel verbonden met Rusland. Mijn vader werkte voor de overheid. Eerst voor de Sovjet-Unie. Daarna namens Rusland. De keus was dus makkelijk. Daarbij ben ik geboren en getogen in Rusland. Ik hou van mijn land. Maar ik zie genoeg vrienden van mijn leeftijd die geen vaderlandsliefde kennen. Juist, omdat ze opgroeiden in het nieuwe Rusland.
De ouderen hier in Toela houden vast aan hun Sovjetidentiteit. Dat komt voort uit pure nostalgie. In hun ogen was vroeger alles beter. Ze hebben de verandering van straatnamen, zoals de Leninboulevard en de 1 meistraat verhinderd. Van mij mogen de straatnamen blijven bestaan. Ze herinneren aan onze geschiedenis. Maar ik wil niet terug naar de Sovjet-Unie. Dat was een tijd van repressie.
Mijn gevoel voor Rusland wordt minder en minder. Steeds meer goedkope immigranten nemen onze banen over. De overheid doet daar te weinig tegen. De regering zegt dat ze met maatregelen komt, maar ze praat alleen maar. Een paar jaar geleden wilde ik vertrekken naar het buitenland, want het leven is daar beter. Nu heb ik in Toela een baan in de reclame. Maar als de kans zich voordoet, ga ik erover nadenken Rusland te verlaten."

Dmitri Isakov (27).

Liefdesrelatie komt Maksim Galkin goed uit

Triomfantelijk meldden media afgelopen week het grote nieuws. Ze hadden het ontdekt: een van Ruslands beroemdste tv-presentatoren Maksim Galkin (35) was eindelijk getrouwd met diva Alla Poegatsjova (62). Het stel kent elkaar tien jaar en wordt haast niet los van elkaar gezien.
Sinds 2001 gieren de geruchten rond of ze wel of niet met elkaar het huwelijksbootje zijn gestapt. Niemand die dat kan bevestigen. Roddelbladen en -sites schrijven elk teken op dat erop wijst dat ze zijn getrouwd. Dit keer was het een anonieme bron, die beweerde dat in april van dit jaar de grote dag had plaatsgevonden. De Russische bevolking kijkt er vertwijfeld naar. Een niet-representatieve steekproef onder vijf Russen maakt duidelijk dat drie van mening zijn dat ze getrouwd zijn en de twee anderen niet.
Het is een spel, menen degenen die zeggen dat ze niet getrouwd zijn. Bedoeld voor de pr van met name Galkin. Hij profiteert van de grootsheid van Poegatsjova. Zij is al tientallen jaren een beroemdheid in Rusland. Vanaf de jaren zestig scoort ze de ene hit na de andere, acteert ze in films en is ze niet weg te slaan uit de roddelbladen. Dat pakt niet verkeerd uit voor Galkins carrière. Zij aan zij presenteren ze amusementsprogramma's, waarin beroemde Russen hun zangkunsten vertonen. De primadonna, zoals de Russische pers Poegatsjova noemt, kreeg Galkin zover om samen te zingen in een videoclip. Maar Galkin - soms met zijn bril suf overkomend en de andere keer hip gekleed - kan het ook alleen. Met het spelprogramma Wie wil Maksim Galkin worden? of de late night show Goedenavond met Maksim toont hij zijn diversiteit.

Maar of ze echt officieel getrouwd zijn? Poegatsjova ging op haar website in op het laatste gerucht. Van het instituut trouwen moet ze niets hebben, schreef ze. In een interview begin deze maand met het roddeltijdschrift Geheimen van de sterren zei Galkin over hun relatie: ,,Ik kan niet doen alsof we getrouwd zijn. We hebben het goed samen. Maar ik denk niet dat dat ik moet zeggen: wij zijn man en vrouw. Wat maakt het uit hoe je liefde noemt. Man en vrouw, geliefden. We hebben geen stempel in ons paspoort. Dat wil ik niet en Alla niet."
Poegatsjova is niet slecht voor hem. Dat geeft Galkin toe ,,Na mijn ontmoeting met Alla ben ik niet minder populair geworden", zegt hij tegenover de Litouwse internetsite DELFI. Maar benadrukt hij: ,,Al voordat ik haar leerde kennen, presenteerde ik Wie wil miljonair worden."
Daar heeft hij een punt. Voor zijn Poegatsjova-jaren was Galkin al een beroemdheid. Voornamelijk door Russische politici in parodieën op de hak te nemen. Ook nog op de televisie ten overstaan van het Russische volk. Zijn slachtoffers zijn niet de minsten. Oud-president en huidig premier Vladimir Poetin is er een van en dat is niet iemand die het waardeert als hij in de maling wordt genomen. Een satirisch programma sneuvelde onder hem. Galkin komt ermee weg. Zijn grappen blijven binnen de spelregels. Een van Poetins vicepremiers was in juni zelfs aanwezig op de 35e verjaardag van Galkin.
Maar tegenwoordig is het beeld van Galkin vooral dat hij aan de hand van Poegatsjova loopt. Het levert hem een bijnaam op: Maksim Alkin. Met de achternaam verwijzend naar Poegatsjova's voornaam Alla.

Gekleed alsof het -25 graden is

De Russische medische regels rond het zwemmen staan niet op zichzelf. Met arts Ilona Denisenko sprak ik over de typische Russische gewoonten in de gezondheidszorg. Want Russen en hun gezondheid, het is een aparte wereld. Zeker als het om de gezondheid gaat van de jongste Russen.
Zo ook als de winter is afgelopen, de zon voor het eerst warm aanvoelt en de temperatuur voorbij de tien graden boven nul schiet. Zelfs dan lopen jonge kinderen er nog altijd bij alsof het -25 graden is. Een dikke winterjas en -broek aan, waardoor ze amper hun armen en benen kunnen bewegen en eruit zien als Michelinmannetjes. Hun muts strak over hun hoofd en de sjaal en handschoenen mogen natuurlijk niet ontbreken. Pas als dat in orde is, krijgen ze toestemming van hun ouders om naar buiten te gaan. Nog eentje. Zodra het griepseizoen begint, hangt in de metro reclame van pilletjes en schoonmaakmiddelen die de bacteriën op afstand moeten houden. Want oh wee, als het kroost toch een keer verkouden raakt.
Denisenko knikt bij de voorbeelden bevestigend en moet erom lachen. ,,Over al die typische gewoonten kan ik wel meer dan een boek over schrijven." Ze voegt er eentje toe. ,,Wist je dat ouders bij de McDonald's vragen of ze geen ijs in de cola willen doen. Ze zijn bang dat hun kinderen keelpijn krijgen.
,,Ook als kinderen een beetje koorts, al is het maar 37,5 graden, hebben, dan hebben ouders meteen het idee dat ze iets moeten doen. Meteen komen ze met medicijnen. Maar je moet hen laten uitzieken. Het is onzekerheid en ze staan onder invloed van oma. Daar durven jonge ouders niet tegen in te gaan. Sommigen wel, maar de meesten niet. Thuis is de gezondheid gebaseerd op tradities. Die gaan honderd jaren terug. Ik heb ouders langs gehad met kinderen met koorts. Ik raadde hen aan om geen medicijnen te nemen. De kinderen moesten uitzieken, adviseerde ik. De ouders heb ik nooit meer terug gezien. Ze moeten vertrouwen krijgen in de artsen. Via informatie op scholen, televisie, de schooldokter. Maar voordat dat veranderd is, zijn we een paar generaties verder.

Hier in Rusland worden medicijnen gemaakt die het immuunsysteem verbeteren. Ze zijn ongelooflijk populair. Dat zijn medicijnen die je alleen gebruikt bij HIV-patiënten of met hepatitus C. Als je kijkt naar landen als Finland, Noorwegen en Zweden, daar gebruiken ze het minst medicijnen en zijn de mensen het meest gezond.
Met de Russische artsen is niks mis. Ze zijn goed opgeleid. Maar bij de ziekenhuizen ligt het probleem. Die zijn niet goed uitgerust. Daarom vreest Gennadi Onisjenko, de man die in Rusland alles bepaalt op het gebied van gezondheid, de uitbraak van epidemieën, zoals met de varkensgriep en de EHEC-bacterie. Hij is alleen bezig met voorkomen, want hij is bang dat als er in Rusland een epidemie uitbreekt de ziekenhuizen daar niet op voorbereid zijn. Wel in Moskou, maar niet daarbuiten. Daarom verbood hij de import van Europese groenten, terwijl als je die wast en schilt er niets aan de hand is. Hij wilde tijdens de uitbraak van de varkensgriep in 2009 het liefst de grenzen sluiten, maar dat kon niet. Dus bedacht hij dat kinderen niet meer in groepen mochten reizen.

Ik heb besloten om bij de kliniek van de Duitse ambassade te werken. In de Russische medische wereld stammen veel regels van voor 1985. De gezondheidszorg stagneert door de bureaucratie. De top van de academici is gesloten. Ze spreken geen Engels en staan niet open voor invloeden van buitenaf. Er gaan maanden, jaren voorbij, voordat de resultaten van een medisch onderzoek die in het buitenland al bekend zijn, arriveren in Rusland. In zo'n wereld kon ik me als arts niet ontwikkelen."

De stoeptegels zijn op

De trottoirs van Moskou liggen open. Burgemeester Sergej Sobjanin is sinds juni druk bezig met het vervangen van het asfalt door stoeptegels.

Het is natuurlijk een verbetering. De stoeptegels ogen niet alleen mooier, maar ze houden ook minder de warmte vast dan asfalt. Dat in de zomer smelt. Volgens milieuorganisaties komen daarbij schadelijke stoffen vrij, dus die stoeptegels zijn ook nog eens goed voor de gezondheid.

Nu worden de stoeptegels niet zomaar gelegd, beweren boze tongen. De vrouw van Sobjanin zou erachter zitten. Zij zit in de stoeptegelhandel. In de oblast Tjoemen, waar zij en haar man vandaan komen, vergaarden zij miljoenen roebels door, inderdaad, stoeptegels aan te leggen. Blijkbaar een lucratieve business.

Het doet denken aan de vorige burgemeester van Moskou, Joeri Loezjkov. Zijn vrouw verdiende haar centjes door het ene na het andere bouwproject binnen te halen. Met dank aan de contacten van haar man. Het maakt voor veel Moskovieten dat Sobjanin geen haar beter is dan zijn voorganger.

Maar de huidige burgemeester wijst elke connectie tussen de stoeptegels en zijn vrouw af. Volgens zijn woordvoerder houdt mevrouw Sobjanin zich niet bezig met commerciele activiteiten. ,,Onder de aannemers van de stoeptegels zit er geen bedrijf dat gevestigd is of zijn oorsprong kent uit de regio Tjoemen."

Inmiddels zit Sobjanin met een ander probleem. Het werk moest voor de verjaardag van Moskou, het eerste weekend van september, afgerond zijn. Maar sinds een paar dagen zijn de fabrieken door hun voorraad stoeptegels. Ze kunnen de vraag niet aan. Volgens de loco-burgemeester, Pjotr Birjoekov, kunnen daarom tot 25 augustus nog tegels worden gelegd. Daarna is het beter om voorlopig te stoppen met deze klus en voorkomen dat de trottoirs openliggen, zei hij volgens de staatskrant Rossiskaja Gazeta: ,,Kinderen komen terug van vakantie en het is beter om geen ongemak te creëren."