Voorsprong Janoekovitsj is schijn

Hoe nu verder in Oekraïne na de verkiezingen van afgelopen zondag. Viktor Janoekovitsj won deze eerste ronde met ruim 35 procent van de stemmen. Nummer twee werd Joelia Timosjenko met 25 procent. De andere presidentskandidaten zijn uitgeschakeld. Het gaat erom wie 50 procent van de stemmen in de wacht sleept. De tweede ronde is op 7 februai.
De voorsprong van Janoekovitsj is 10 procent. Dat is leuk, maar hiermee is hij er niet. Timosjenko kan deze achterstand overbruggen.
Beide kandidaten moeten zorgen dat ze de steun krijgen van de verliezers uit de eerste ronde. De populistische Timosjenko, die voor iedereen een boodschap heeft, kan rekenen op de steun van de Oekraïense kiezer die graag bij Europa wil horen. Dit zij de kiezers van verliezend president Viktor Joesjtsjenko. Timosjenko wil haar land lid maken van de EU. Janoekovitsj zal moeite hebben kiezers te vinden buiten zijn Russisch sprekende machtsbasis in het oosten. Hij weet zich in ieder geval gesteund door de communisten.
Het gaat er bij beiden om de steun te krijgen van de nummer drie, Sergej Tigipko, en de nummer 4, Arsenij Jatsenjoek, uit de eerste ronde. Timosjenko en Janoekovitsj zullen hen in de vorm van beloftes tegemoet moeten komen om deze twee heren en hun kiezers achter zich te krijgen. Tigipko en Jatsenjoek hebben hun achterban aangeraden zelf een keuze te maken.
Dan is er nog een andere groep, die doorslaggevend kan zijn. Dat zijn de kiezers die zondag wegbleven. Het opkomstpercentage lag rond de 67 procent. Timosjenko, de betere campagnevoerder, en Janoekovitsj moeten deze groep zien te mobiliseren.
Door deze factoren beloven verschillen op 7 februari klein te worden.

Lviv waakt over vrijheid

Lviv hoopt vandaag tegen beter weten in. Haar held van de Oranjerevolutie in 2004, Viktor Joesjtsjenko, lijkt weinig kans te maken tijdens de eerste ronde van de Oekraïense presidentsverkiezingen. Viktor Janoekovitsj, de verliezer van toen, en Joelia Timosjenko, toen de rechterhand van Joesjtsjenjko, zijn de grote favorieten. Misschien is er nog een rol weggelegd voor Sergej Tigipko, de outsider.
De frontmannen van toen hebben zich neergelegd bij de nederlaag van Joesjtsjenko. Ze willen vooral dat hun bevochten vrijheden van 2004 niet in gevaar komen. De Oekraïners kunnen sinds de revolutie ongestraft hun eigen mening geven. Onderdrukking van de overheid hoeven ze niet meer te vrezen.
Tot vreugde van de 42-jarige Markijan Ivasjtsjisjin. Zijn café is nu een rustige plek waar kerstliedjes klinken en papieren engeltjes aan het plafond hangen. In november 2004 was dat heel anders, herinnert Ivasjtsjisjin zich achter een kop koffie en een glas bier. Toen was in Lviv zijn Dziga het centrum van revolutionaire activiteiten. Op de eettafels stonden computers en studenten verzamelden zich hier om naar de Oekraïense hoofdstad Kiev af te reizen.
Ivasjtsjisjin – volle baard en zijn haar in een staart - is niet alleen de baas van Dziga, maar ook een van de leiders van PORA. Deze jongerenbeweging was een van de krachten achter de Oranjerevolutie in 2004. Ivasjtsjisjin maakt zich niet druk om wie de volgende president wordt. Rustig zegt hij: ,,Janoekovitsj snapt dat Oekraïne is veranderd. Er zijn burgerbewegingen ontstaan. Hij begrijpt dat hij niet meer met een druk op de knop bepaalt wat er gebeurt, zoals in het communisme. En als Janoekovitsj eindelijk president is, zal hij zich echt niet laten dicteren door Moskou. Dit geldt ook voor Timosjenko.” PORA wacht af wat er gaat gebeuren. ,,Wij zijn een protestbeweging.”
De gevoelens van vrijheid en onafhankelijkheid zijn in Lviv dieper geworteld dan elders. Hier wordt op straat Oekraiens gesproken. Lviv, op zeventig kilometer van EU-lid Polen, is de hoofdstad van de pro-Oekraïense regio Galicië en in tegenstelling tot het oosten van Oekraïne gericht op Europa. De stad groeide en bloeide onder het Poolse en daarna het Habsburgse Rijk. Dat is terug te zien aan de versierde panden, pleinen en straatjes met kinderkopjes. Na de Tweede wereldoorlog lijfde de Sovjet-Unie het westen van Oekraïne in. Het oosten zuchtte onder het juk van het Russische tsarenrijk en daarna, vanaf het begin, van de Sovjet-Unie. Russisch is hier de hoofdtaal. Op die gevoelens van vrijheid speelt Joesjtsjenjko meer dan elke andere politicus op in. Dat werkt het meest in Lviv. Hij propageert de Oekraïense taal en cultuur, zet zich af tegen Rusland en zoekt toenadering tot de EU en de NAVO. In overige delen heeft Joesjtsjenko afgedaan. Juist vanwege de verslechterde relatie met Moskou, de toenemende corruptie, ruzies met het parlement en de economische crisis.
Op de Vrijheidstraat kwamen de inwoners in 2004 bijeen. Nu is het het de plek voor het openbare de debat. Oudere mannen praten met hun halflange zwarte jassen, zwarte petjes en bontmutsen over politiek. Met wilde gebaren en verheffende stemmen. Met Timosjenko komen we in handen van de Russen, zegt de een. Joesjtsjenko denkt aan Oekraïne, zegt de ander.
Maar stafmedewerker Alexander Starovojt van Ons Oekraïne, de partij van Joesjtsjenko, vreest de komst van Janoekovitsj of Timosjenko niet, zegt hij in een koffiehuis met uitzicht op de Vrijheidsstraat. ,,Dit land is veranderd”, legt Starovojt uit. ,,We zijn vrij. We mogen zeggen wat we willen. We hoeven niet meer bang te zijn voor de overheid. Timosjenko en Janoekovitsj begrijpen dat. Ze kunnen de knop niet terugdraaien.”
Want als die bevochten vrijheden in gevaar komen, dan is Lviv opnieuw het terrein van protesten. Daar zijn Ivasjtsjisjin en Starovojt van overtuigd. ,,Absoluut”, zegt die laatste vastberaden. ,,Kerken, politieke partijen, intellectuelen, burgerbewegingen en democratische organisaties zijn daartoe bereid.”

De slag om de Majdan

Het gaat Viktor Janoekovitsj niet nog een keer overkomen. Eind 2004 was de Majdan Nezalezjnosti (Onafhankelijkheidsplein) in Kiev een zee van oranje. De kleur van Janoekovitsj' rivaal Viktor Joesjtsjenko, met aan zijn zijde de andere hoofdrolspeler van die Oranjerevolutie: Joelia Timosjenko. Het blauw van Janoekovitsj kwam er niet aan te pas.
Dat moet dit keer anders, heeft de leider van de Partij van de Regio's bedacht. In de aanloop naar de presidentsverkiezingen op 17 januari heeft hij zijn aanhangers opgeroepen om de Majdan blauw te kleuren als dat nodig is. Het is ook ons plein, benadrukte hij ,,We hoeven de Majdan niet te vrezen." Een minister, het andere kamp, heeft al gezegd dat de Partij van de Regio's klaar staat met bussen en tenten om het plein te veroveren.
Ook de twee andere kopstukken van die tijd, net als Janoekovitsj nu presidentskandidaten, proberen de Majdan naar zich toe te trekken. De huidige president Joesjtsjenko was vorig jaar november op het plein ter viering van de Oranjerevolutie. Zijn premier Timosjenko, haar baas en zij kunnen tegenwoordig nauwelijks door een deur, stond er tijdens het feest met Oud en Nieuw.
Tot nu toe is er geen blauw of oranje te vinden op de Majdan. Het plein ligt er wit bij van de vers gevallen sneeuw van gisteravond. Ook geen Janoekovitsj. Maar talloze Vader Vorsten met hun Sneeuwmeisjes, die over elkaar struikelen om met Oekraïners op te foto te gaan. Tegen betaling natuurlijk. De Oekraïners vieren vandaag de Orthodoxe Kerst. Een Zwitserse chocoladefabrikant (kleur paars) heeft het plein ook ontdekt en sponsort een speeltuin, waar kinderen gerust in de sneeuw kunnen spelen.
De Majdan leent zich uitstekend voor een revolutie. De belangrijke wegen vanuit alle kanten van de stad komen erop uit. Ideaal voor mensenmassa's. De Kresjatik loopt er langs. Met zijn Stalinistische gebouwen is het dé straat van Kiev. In het weekend autovrij en vandaag ook. De wegen die de linkeroever verbindt met het centrum komen uit op het plein. Achter het plein klimmen twee straten omhoog. En dan is er de weg vanuit Podil, de populaire wijk van Kiev.
Ook buiten revolutietijden is de Majdan een levendig plein dat is omringd door Stalin-architectuur. 's Zomers komen de inwoners van Kiev hier bij elkaar om tot laat bier te drinken. Oudjes speuren de grond af op zoek lege blikjes. Verliefde stelletjes zitten aan de rand van de fontein. De ijsverkoop doet goede zaken. Er worden concerten gegeven. Er lopen zoveel mensen rond dat je er gerust een uur kan vermaken met de altijd goede hobby: mensen kijken.
Een groepje staat op de Majdan vodka te drinken. De fles staat in de sneeuw. Twee repen chocolade liggen op een muurtje. ,,Kiev is de hoofdstad van Oekraïne. Majdan is de hoofdstad van Kiev", zegt de 27-jarige Joeri Klemmenko. Daar mag Jankoekovitsj niet ontbreken.

Het huis van een bouwvakker in Moskou

Twee bedden en twee losse matrassen bevinden zich aan de zijkant. Om ruimte in het midden te creëren is het derde matras opgerold. Aan haken aan de muur hangen de enige kleren: wat broeken, truien en jassen. Een televisie staat in een hoek op een kast. De benauwde lucht die er hangt, slaat meteen op de keel.
Dit is de slaapplaats van de bouwvakkers Rachimo Noesratoello, Karimo Djoemachon, Kachramoe Goelnazaova, Farchod Radjaboev en Savarali Oesmono. Hun verblijf is niet meer dan een container van vier bij vier. Ze zijn niet de enigen die in dit soort ruimtes wonen. Zulke containers staan bij elke bouwplaats in Moskou. Soms als dozen op elkaar gestapeld. Ze worden bewoond door Tadzjieken, Turkmenen, Kirgiziërs, Moldaviërs en Turken. Ver weg van hun eigen land. Aangetrokken door de hogere salarissen.
Van de vijf genoemde bouwvakkers is de oudste 29 jaar en de jongste 22. Ze komen uit Tadzjikistan. Ze werken 's nachts aan een nieuw kantoor, twintig meter verderop. Koud hebben ze het niet in hun verblijf. Ook niet bij temperaturen ver onder nul. De verwarmingsbuizen in de container gloeien. De matrassen krijgen ze van hun werk. Voor een bed moeten ze zelf zorgen. Er is geen keuken. Het enige wat de vijf mannen hebben, is een waterkoker, waarmee ze gedroogd voedsel, zoals noedels, klaarmaken.
Samen met hun 75 collega's wonen ze op een terrein zo groot als een half voetbalveld. In elke container verblijven vijf personen. Er zijn in totaal vier wc's en vijf douches. Die staan in twee aparte containers. Te bereiken over een modderige grond met plassen waar planken overheen liggen.
Hoe anders zijn de omstandigheden bij het zakencentrum Moskou City. Hier werken tweeduizend bouwvakkers aan wolkenkrabbers van internationale allure. Joesoev Ismetov (23) uit Turkmenistan geeft een korte rondleiding. Ook hier zijn de ruimtes niet groter dan op andere plekken. Maar dat is de enige overeenkomst. Ze zijn gemaakt van kunststof in plaats van de, soms wat verroeste, metalen bakken elders. In elke ruimte wonen twee bouwvakkers. Ieder heeft een eigen bed met matras en een kledingkast. Samen hebben ze een bureau en een televisie. Allemaal afkomstig van hun baas. De wc en een douche bevinden zich ernaast in een apart hok. Zij worden gedeeld met twee andere bouwvakkers. Het salaris ligt hier hoger dan bij de vijf Tadzjieken. En het ontbijt, de lunch en het avondeten in de stolovaja, de kantine, is gratis.
Dit verklaart misschien waarom in de container van de vijf Tadzjieken een poster hangt van Moskou City.

Demonstreren op oudjaarsavond

Het was een bizar tafereel oudjaarsavond op het Triomfplein in Moskou. Binnen een met hekken afgezet terrein stonden ongeveer twintig jongeren bij een kerstboom op krakerige muziek te dansen. Vader Vorst, het Russische equivalent van de Kerstman, deed enthousiast mee. Achter hen pakten agenten betogers op en stopten hen in een arrestantenbusje.
De Russische oppositie dacht de laatste dag van het jaar te kunnen gebruiken om te protesteren tegen de regering. Ze grijpt vaker de 31e van de maand aan om in actie te komen. In de Russische grondwet luidt Artikel 31 dat burgers van Rusland het recht hebben om in het openbaar bij elkaar te komen, een van de weinige mogelijkheden van de oppositie om zich te uiten. Plaats van handeling moest het Triomfplein, in het centrum van de stad, worden.
De Moskouse gemeente had andere bedoelingen met deze locatie. Ze antwoordde door te verkondigen dat op diezelfde plek een oudejaarsfeest stond gepland. Ze verleende daarom geen toestemming voor de betoging van de oppositie en liet het terrein afzetten met dranghekken en honderden agenten.
Toch waren de betogers op komen dagen. Het gebied buiten de omheining was hun strijdtoneel. De een droeg een ketting met het getal 31. Anderen riepen ‘Vrijheid, Vrijheid’. Steeds doken ongeveer zeven agenten af op die ene protestant die zich op dat moment het meest luidruchtig gedroeg en kon rekenen op de aandacht van de persfotografen. Was deze afgevoerd dan herhaalde korte tijd later dit tafereel zich bij een ander.
Pro-Kremlin jongeren nestelden zich tussen de politie, demonstranten en de pers. Ze gooiden pamfletten in de lucht. ‘Slechte Santa ga naar huis!!’, viel erop te lezen. Doelend op Westerse invloeden in Rusland en Westerse steun aan de oppositie
Voorbijgangers foeterden op het politie-optreden. Vier Franstalige toeristen, die net uit metrohalte Majakovskaja kwamen, stonden met hun koffers in de hand zich verbaasd af te vragen waar ze terecht waren gekomen. Snel leidde een agent hen de andere kant op.
Toen de arrestantenbusjes, die in rijen naast de dranghekken stonden opgesteld, vol begonnen te raken, verplaatste het protest zich ook naar deze plek. In de bussen maakten de arrestanten het vredesteken of openden het raam en riepen: ,,Rusland zonder Poetin.”
Uiteindelijk arresteerde de politie donderdagavond dertig tot vijftig oppositieleden. Onder hen de de linkse extremist Edoeard Limonov en de bekende 82-jarige mensenrechtenactiviste Ljoedmilla Aleksejeva.
Oorspronkelijk was de betoging van zes tot zeven uur. Tot die tijd duurde ook het oudejaarsfeestje van de gemeente Moskou. Daarna waren de dansende jongeren en Vader Vorst in geen velden of wegen te bekennen.