De lach van Kiev

Ze voelde zich niet betrapt, toen ik een foto nam. Ze lachte en zwaaide. Met haar andere hand hield ze gele herfstbladeren vast. Ze stond te zoenen met haar vriend, neem ik aan, op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev, midden in de stad.

Kiev, met haar Onafhankelijkheidsplein. Zijn aantrekkingskracht. Het hart van de stad, het hart van het land. Plek van de revolutie van 2004. Een oranjezee was het toen. Elke dag komen de Oekraïeners hier uit alle hoeken van het land. Op het plein staan ze wodka of cognac te drinken. Te praten en te roddelen als in de kroeg.

Kiev, waar de belangrijkste weg door het centrum in het weekend afgesloten is voor de Lada's en de SUV's. Dan lopen stelletjes hand in hand over het asfalt langs Stalinarchitectuur. Dan flirten pubers met elkaar. Dan treden muziekbandjes op met hun gitaren. Dan overheerst het gevoel van vrijheid.

Kiev, waar de inwoners buiten leven als in Zuid-Europa. Oekraïeners houden van praten, al wandelend of zittend bij een fontein. Dus wordt de cappuccino of latte verkocht op straat. Langs de weg of op pleinen staan de stalletjes of bestelwagens met hun koffiemachine. Zo'n echte Italiaanse. Als in de hipste koffiebars.

Kiev, stad van slenteren. Omhoog richting de Sint-Sofiakathedraal met haar groene en gouden daken. Naar beneden over de keien van de schilderachtige Andrijivski Oezviz met zijn koopmanshuizen en de heilige Andreaskerk als een machtig vorst boven alles uittorend. 's Avonds eenzaam bij het zachtgouden licht van de straatlantaarns.
Tegenover mijn hotel zit een prodoekti, een minisupermarkt. De worsten liggen in een vitrine. Een meter doorlopen zit je bij de melk-, kaas- en boterafdeling. In een hoek verkopen ze brood. Sloffend pakt de verkoopster een pak appelsap. Ze kijkt me aan en lacht haar gouden tanden bloot.

Heerlijk, zo'n zuurstofcocktail

Voor me staat een blauwe kunststofkom met daarin een schuimende, luchtige witte massa. Het is de zuurstofcocktail. Met een lepel eet ik het op. Daarna lig ik op een bed met een opening in het midden, waarin wielen als van een winkelwagen zitten. Ze rijden licht drukkend over me heen. Van iets onder mijn nek tot en met mijn onderrug. Een kwartier later lig ik op een stoel met een geblindeerde duikbril op. Aan de binnenkant verschijnen lichtpuntjes van verschillende kleuren. Ik moet ze volgen. Om me heen hoor ik panfluitmuziek.

Het luchtige van de zuurstofcocktail moet het immuunsysteem bevorderen, zegt hoofdzuster Olga Janoesjkina (50) van het sanatorium Michailovskoje, 35 kilometer ten zuidwesten van Moskou. ,,Elke dag eentje. Sommigen gasten vinden het zelfs zo lekker dat ze een tweede nemen." De wielen moeten natuurlijk zorgen voor losse spieren en de lichtjes in de duikbril moeten de hersenen stimuleren.

Eigenlijk doe ik het niet goed. Voor het gewenste effect moet ik twee weken op dit sanatorium verblijven. Dan komt de behandeling tot haar recht. Maar ik blijf maar een nacht hier in de bossen. De verpleegsters en de gasten horen het hoofdschuddend aan. Je ziet hen denken: ,,Die buitenlander heeft het niet begrepen."

Sanatoria staan door heel Rusland. Aan de kust bij de Zwarte Zee of Kaliningrad, in de Oeral, tot in het noorden van Jakoetië. Een initiatief van de Sovjet-Unie legt sanatoriumdirecteur Viktor Dobronozjenko (56) van Michailovskoje uit in zijn kamer, waar het stinkt naar rook. ,,Die kwam in de jaren twintig met een decreet voor de komst van sanatoria ter voorkoming van ziektes voor de arbeider. Hier konden ze medisch worden behandeld en uitrusten. Michailovskoje was een van de eerste sanatoria.”

De dag bestaat uit twee delen. 's Ochtends is het tijd voor de behandelingen. Elke patiënt/gast heeft een groen, persoonlijk boekje, het sanatoriumboekje, bij zich, waarin staat welke behandeling hij/zij moet volgen. De arts vinkt het af. 's Middags zijn de behandelkamers verlaten en zitten de gasten bij de psycholoog.

Maar het draait niet alleen om behandelen. Een sanatorium straalt niet de sterielheid uit van een ziekenhuis. Ontspanning is net zo belangrijk. Dus wordt er gewandeld in het omringende bos, tafeltennis gespeeld in de hal en uit de bibliotheek een boek geleend. In het weekend staat karaoke of een dansavond op het programma. Op een maandagavond draait een komische Sovjetfilm uit de jaren zestig. Dit sanatorium kent vrijwel alleen maar films uit die tijd, want de meeste gasten zijn opgegroeid tijdens de Sovjet-Unie.

Op een bankje geniet de 67-jarige Valentina Smolina van een zonnige herfstdag. Negen dagen laat ze zich in het sanatorium in de watten leggen. ,,Ik woon alleen. Hier kan ik praten met het vriendelijke personeel. Een sanatorium is er om te ontkomen aan de drukte van de stad, aan de autogassen. Ik kan rustig nadenken, een boek lezen, hoef niet na te denken over boodschappen en niet te koken.”

's Avonds is de bar open. De muziek staat zo hard dat praten onmogelijk is. Een paar discolampen proberen sfeer te brengen. De barvrouw tikt het ene na het andere glas cognac weg. Uiteindelijk wordt ze weggedragen naar haar kamer. Een oudere vrouw aan de bar vraagt aan haar buurman of hij haar naar haar kamer kan brengen. ,,Met genoegen", antwoordt hij. Samen lopen ze weg.

Minstens even zo belangrijk is het eten. Drie keer per dag. Op elke tafel in de eetzaal ligt een lijst, waar je op kan aangeven wat je wil eten. Het is een keuzemenu en stevige Sovjetkost. 's Ochtends bijvoorbeeld: worst, rundvleessoufflé, boekweit en pap. 's Middags groentesoep en kip met aardappelpuree en 's avonds vis, macaroni en het rijstgerecht plov.

Twee koks werken hier. De een 25, de ander 40 jaar. ,,Nee", beaamt Olja Domogatskaja (55) met haar koksmuts op. ,,Er is niks veranderd aan het eten sinds ik hier 25 jaar geleden kwam werken. Misschien iets meer vis. Het is stevig eten. Daar houden Russen van. Russen houden van stevige mensen. Dat is een teken dat je het goed hebt. Maar het menu kan worden aangepast aan je dieet, als je bijvoorbeeld suikerpatiënt bent."

Iedereen eet steevast samen met dezelfde mensen aan tafel. Ik zit tegenover de kwieke Sergej, een zakenman uit Moskou en een jonkie in vergelijking met de anderen, ergens in de vijftig. Hij verblijft twee weken in het sanatorium dat beschikt over draadloos internet. Overdag volgt hij de behandeling en ’s avonds werkt hij. Zo ontsnapt hij aan de files in Moskou. ,,Als het moet, ga ik terug naar mijn kantoor.” Hij is in Michailovskoje, waar zijn moeder verbleef, ook uit sociologische overwegingen. ,,Ik wilde naar dit sanatorium, omdat alles komt uit de Sovjettijd. Dit hoort bij mijn land. Dat is ook waarom hier ouderen zitten. Ze weten dat niets is veranderd.”

Angelika Negajeva (47), ze zorgt voor de reserveringen, leidt me rond door de kamers. Die zien er keurig uit. Niet te veel poespas. Schoon, een televisie en een alarmknop. Een nacht kost 1650 roebel (40,86 euro) per persoon op een tweepersoonskamer, inclusief eten en behandelingen. Dat lukt in Moskou nooit.

Ik vraag aan haar waarom ze rookt midden in een omgeving waar alles draait om gezondheid. Ze lacht: ,,Eerst moet je slecht leven dan kan je behandeld worden."

Op de top hangt de geur van sjasjliek

De Olympische skiafdaling levert behoorlijke spierpijn in de bovenbenen op. Maar dat wordt vergeten tijdens dansen met Russen bij de après-ski. Skiën in het hart van de Olympische Spelen van 2014 in het Russische Sotsji voelt als een sprong in het onbekende.

Het prikkelt mijn gedachte alleen nog maar meer om het juist te doen. 'Waarschuwing! De Olympische mannenpiste is een piste met groot risico', staat te lezen in het Engels en Russisch op het hokje bij de eitjeslift. Die zoeft vervolgens omhoog naar de hoogste top van het skigebied Roza Choetor, decor van de Olympische Winterspelen in het Russische Sotsji in 2014.
Op de Kaukasische top ruikt het vanuit het restaurant naar sjasjliek. Bij helder weer zijn de Zwarte Zee en Abchazië te zien. De laatste is het gebied waarover Rusland in 2008 een oorlog uitvocht met Georgië. Via de blauwe Tritonpiste ski ik naar het begin van de Olympische afdaling, die er verlaten bij ligt. De Russen kiezen voor de rode piste Kaskad. Maar skiën op de Olympische afdaling, met een lengte van 3,4 kilometer, doe ik niet elke dag. Het eerste stuk is steil, tussen twee bergwanden in en vol met losse sneeuwblokken. Het maakt goed skiën lastig, maar eenmaal voorbij dit gedeelte ligt de piste er deze ochtend prachtig geprepareerd bij. Breed waaiert ze uit. Met scherpe bochten en sprongen. Voortdurend voel ik de druk op mijn bovenbenen.

Zo eenzaam bovenaan de Olympische mannenafdaling zegt genoeg. De sport staat in Rusland nog in de kinderschoenen. Waar ik in de Alpenlanden elke dag meerdere malen kan genieten van skiërs die wedelend de berg afgaan, zie ik in drie dagen in nog niet eens een handje van deze klasse. Gek is dat niet. Tot voor kort hadden de Russen rond het dorp Krasnaja Poljana, waar een deel van de Olympische Spelen plaatsvindt, slechts één skigebied met enkele pistes, Alpika. Maar sinds Rusland de Olympische Spelen kreeg toegewezen wordt gestaag gewerkt aan nieuwe en uitbreiding van skigebieden. In het seizoen 2010/2011 ging het skigebied Roza Choetor open. Roza Choetor, een van de vier skigebieden rond Krasnaja Poljana, telde vorig jaar 38 kilometer aan pistes. Elk jaar komen er pistes bij. Uiteindelijk moet dat eindigen op tachtig kilometer, maar pas na de Spelen. Ook zal dit skigebied worden verbonden met het oude Alpika, dat een modern stempel krijgt.
Het laatste stuk van mijn Olympische afdaling komt me bekend voor van televisie. Daar beneden komen de tribunes voor de toeschouwers. In gedachten zie ik hen op het laatste stuk voor me met hun koebellen, vlaggen en gejuich. Een paar minuten later ski ik nuchter langs een eetpaviljoen naar een stoeltjeslift die me brengt naar de Olympische vrouwenafdaling van ruim 2,7 kilometer.

Wie anders dan president Vladimir Poetin krijgt Rusland aan het skiën? Houdt de president in Rusland van tennis dan gaat het volk tennissen. Houdt de president van skiën dan vindt dat navolging. Poetin is elke winter te vinden op zijn ski's rond Krasnaja Poljana. Toen Rusland de Spelen mocht organiseren, werd Roza Choetor aangewezen als locatie voor het skiën. De ontwikkeling verliep niet al te denderend. Pas nadat Poetin aan oligarch Vladimir Potanin, rijk geworden in de nikkelindustrie, de opdracht gaf om wat van zijn fortuin in Roza Choetor te steken ging het hard. De Russen moeten skiën in de Kaukasus verkiezen boven de gebieden in het buitenland. Dat levert geld en werk op, is Poetins gedachte.
In Roza Choetor wordt alles aangekocht uit het buitenland. Alles even modern. De Fransen, die leiding geven aan de grote gebieden in hun eigen land, doen dat ook in Roza Choetor. Ik zit in Oostenrijkse liften. De stoeltjesliften kennen verwarming voor bij het zitten. Ik ski langs Italiaanse sneeuwmachines en ik kan ervan uit gaan dat er altijd sneeuw ligt in Roza Choetor. Kunstmeren werden aangelegd waaruit het water uiteindelijk als sneeuw door vierhonderd sneeuwkanonnen op de pistes wordt gebombardeerd. Kostenplaatje: tot vorig seizoen had Potanin 1,1 miljard euro uitgegeven.

Meerdere keren de Olympische afdaling, zowel de mannen als de vrouwen, op een dag skiën, levert behoorlijke spierpijn op in de bovenbenen. Waar Roza Choetor geldt als het skigebied voor de diehards, is skigebied Gazprom, in handen van het gelijknamige staatsgasbedrijf, geschikt voor ontspanning, want de pistes zijn eenvoudiger. Het ligt op vijf minuten rijden met de auto of bus 105 van Roza Choetor. Voordat ik instap in de eitjeslift de Gazpromberg op, gaat eerst mijn rugzak door een scanapparaat en ikzelf door een detectiepoort. De ski's en stokken moet ik apart aan de zijkant zetten. Het blijft de Kaukasus, een altijd onrustig gebied met geweld in de deelrepublieken Tsjetsjenië en Dagestan. Bij de skiliften lachen behulpzame mannen in zwarte kleding. Op hun rug staat 'Bewaking'. Voor aanslagen hoef je niet bang te zijn, zegt de Russische organisatie. Tsjetsjenië en Dagestan liggen te ver weg.
Op de Gazpromberg hangt er meer een gemoedelijke skisfeer dan bij het gloednieuwe, steriele Roza Choetor. Gazprom is ouder en meer geleefder. Al wordt er nog steeds gewerkt aan uitbreiding van het skigebied dat vorig jaar vijftien kilometer aan pistes omvatte. De blauwe pistes liggen direct op me te wachten vanuit de eitjeslift. Maar blauw begint snel te vervelen. Tien minuten later zwier ik afwisselen over rode en zwarte pistes die door elkaar heen zijn gevlochten. Uit de luidsprekers klinkt de waarschuwing dat de liften om 16.30 uur dicht gaan. De pistes worden klaargemaakt voor het avondskiën van 18.00 uur tot 23.00 uur.

Dan is de après-ski al aan de gang. In het houten café Trikoni verzamelen de lokake skihelden. Het ligt in het oude deel van Krasnaja Poljana met uitzicht op typische houten Russische huizen en onverharde wegen. Zwart-wit skifoto's hangen aan de muur net als houten ski's boven de open haard. Het eten is een mix van de Europese, Russische en Kaukasische keuken. Schalen met mosselen uit de Zwarte Zee, de stranden liggen een uur rijden hiervandan, blijken het populairst. Iedereen kent elkaar. De band begint deze avond rustig met Frank Sinatra, maar later gaat het publiek los op klassiekers van de beroemde Russische punkgroep Kino. Niet veel later sta ik met de Dmitri's en Vladimirs van Krasnaja Poljana te dansen en te proosten.
Want de beroemde Kaukasische gastvrijheid is ook hier aanwezig. In een namaakmolen, een van de laatste gebouwen voor Roza Choetor, verhuurt de 65-jarige Jevgeni Serakov skimateriaal. Goedkoper dan bij de skiverhuur onder aan de berg en met een persoonlijke behandeling. In een hoek van zijn winkel laat hij me zijn wodka en zalm proberen. Weigeren heeft geen zin en ze smaken nog goed ook. Jevgeni laat me niet gaan voordat ik een tweede glas wodka achterover heb geslagen.

Natuurlijk, Rusland wint het niet van de Alpenlanden met hun honderden kilometers aan skipistes en makkelijk vanuit Nederland te bereizen. Het is het onbekende dat Krasnaja Poljana te bieden heeft. Met nog een extra troefkaart: heliskiën. Hier geïntroduceerd door een Fransman, omdat Europa te veel regels kent die het heliskiën verbieden. Pak de helikoper en hij zet je af op een willekeurige plek voor een maagdelijke afdaling in het Kaukasische gebergte.

'Gorkipark was een slecht gekleed meisje'

Het Moskouse Gorkipark kende tot een jaar geleden een treurig bestaan. Maar nu is het park volledig opgeleefd en omarmd door de hippe middenklasse. 'De overheid heeft dit keer de juiste mensen geraadpleegd.'

Zelfs jeu de boules weten de Russen in het Moskouse Gorkipark, in het centrum van de stad, hip te maken. Elf banen liggen naast elkaar, maar daaromheen gebeurt het. Een dj draait in de witte bar La Boule zijn plaatjes. Voor hem danst een handjevol Russen. Sangria, kir royal en cider staan op de menukaart. Naast de bezette banen vieren Russen aan tafels met rood-wit geblokt zeil verjaardagen.
Ruim een jaar geleden was dit feest onmogelijk. Gorkipark, een Sovjetmonument uit 1928 en vernoemd naar schrijver Maksim Gorki, was een nachtmerrie uit de wilde Russische jaren negentig. Voor de toegang moest worden betaald. Het geratel van achtbanen klonk door het park. Eethuisjes hadden illegaal een plek veroverd, zolang ze maar geld betaalden. Het park was zijn oorspronkelijke functie voor ontspanning en cultuur totaal kwijt.

Nu vervult het deze rol als oase in een hectische stad weer. Op een warme zomeravond niet alleen bij La Boule. Twintig meter verderop kijken bezoekers naar een film in de openluchtbioscoop. Daarnaast picknickt de hippe middenklasse in het gras met een laptop of iPad in het midden. Overal is gratis draadloos internet. Hiphoples wordt gegeven op een podium. Op zandvelden spelen teams strandvolleybal. De achtbanen zijn verdwenen. Net als de illegale eethuizen. De entree is gratis. 'Nu is het Gorkipark voor ontspanning, om elkaar te ontmoeten, te eten en te werken', zegt pr-manager Anastasia Anikejeva (26) van het park op een bankje.
Het wonder van het Gorkipark komt op naam van toenmalig directeur Sergej Kapkov, werkzaam voor Verenigd Rusland, de partij van president Vladimir Poetin. Hij pakte het juist aan, meent professor urbanstudies Sergej Nikitin (33). 'Het Gorkipark was een slecht gekleed meisje, waar de lelijke kleding en de dikke laag make-up van moest worden verwijderd.' Kapkov is inmiddels hoofd van het Culturele departement in Moskou en Olga Zacharova, oud-directeur van de oppositiezender Dozjd, heeft hem opgevolgd.

De metamorfose verliep razensnel. Studente Maria Joegova (19) kijkt er niet van op. Vroeger kwam ze als klein meisje in het Gorkipark voor de pretparkattracties. Later kon het park haar niet meer interesseren. Nu is ze er twee keer per week te vinden. Vanavond op een bankje met haar iPad. 'Dat is het voordeel van ons politieke systeem. De overheid bepaalt alles en trekt zich niets van de burgers aan. Ze heeft dit keer de juiste mensen geraadpleegd.'
Diezelfde overheid speelt samen met een investeerder een sleutelrol bij de veranderingen, zegt Anikejeva. Ze weigert te zeggen wie, maar de naam van oligarch en eigenaar van de Engelse voetbalclub Chelsea Roman Abramovitsj zoemt rond. Kapkov is een bekende van hem en Abramovitsj is de partner van Dasja Zjoekova, directrice van Garage, een centrum voor moderne cultuur, dat is verhuisd naar het Gorkipark. Kapkov meldde vorig jaar dat de renovatie, die drie tot vijf jaar gaat duren, twee tot drie miljard roebel (51 miljoen tot 76 miljoen euro) per jaar kost.

Het Gorkipark, dat voor Moskou is als Central Park voor New York, vormt het symbool van een veranderende, liberale stad onder burgemeester Sergej Sobjanin. Westerse invloeden zijn zichtbaar. Voormalige fabrieken zijn uitgegroeid tot gewilde uitgaansplekken. De overheid neemt stoffige parken onder handen. De Russen ontdekken de fiets. 'Mensen ontwikkelen zich en willen meer', verklaart Nikitin. 'Ze reizen naar Europa en Azië en zien hoe daar wordt geleefd. De overheid en de burger hebben elkaar in dit streven naar verandering gevonden.'

Het zijn imitaties, geeft Joegova toe. Dat gaat veranderen, beweert ze. 'We leren nu van Europa. In de toekomst moeten we onze eigen cultuur combineren met het moderne leven.'