'Oekraïne is geen dictatuur'

Het beeld over Oekraïne, samen met Polen gastheer bij het Europees Kampioenschap voetbal dat vrijdag begint, is niet positief. Dat doet pijn in Charkiv, waar Nederland de poulewedstrijden speelt. 'Europese politici moeten naar Oekraïne komen, voordat ze van een afstand oordelen.'

Aan de toeloop van mensen komt geen einde. Een voor een druppelen inwoners van Charkiv het centrale stadspark de Sjevtsjenkotuin, vernoemd naar de beroemde Oekraïense dichter, binnen. Om te wandelen met een biertje in de hand, naar het dolfinarium te gaan of uit te rusten op een van de terrassen. Het park is de ideale ontmoetingsplek tijdens het EK voetbal tussen de bevolking van Charkiv en de voetbalsupporters. Want ernaast ligt het Vrijheidsplein, dat plaats biedt aan 45.000 fans die geen kaartje hebben bemachtigd en hier de wedstrijden op beeldschermen kunnen bekijken.
'We staan open voor Europa', zegt de 25-jarige Vladimir Tsjizjev opgewonden op een bankje in het park tegenover een schiettent. 'Wij wachten op jullie. We willen andere mensen ontmoeten. Van hen leren en we willen laten zien wat Charkiv te bieden heeft.'

Hij zegt het als reactie op de negatieve berichten over Oekraïne die over zich heen krijgt gespuugd. Corruptie, prostitutie en criminaliteit bepalen het imago van de voormalige Sovjetrepubliek. Michel Platini, voorzitter van de Europese voetbalbond UEFA, sprak woedend over 'bandieten en oplichters' die zorgen voor exorbitante hotelprijzen. Homohaters hadden het in mei voorzien op deelnemers aan de Gay Pride in de hoofdstad Kiev. Dertien van de zestien EK-teams vermijden Oekraïne als verblijfplaats.

Daar komt de zaak rond oppositieleider Joelia Timosjenko bij. De oud-premier werd vorig jaar veroordeeld tot zeven jaar gevangenis wegens machtsmisbruik. Het was een politiek proces, zeggen haar medestanders. Zodat president Viktor Janoekovitsj is verlost van zijn grootste tegenstander. Uitgerekend in Charkiv ligt Timosjenko in het ziekenhuis. Wegens rugklachten en om aan te sterken na een hongerstaking. Haar bewakers mishandelden haar, beweerde ze. Uit protest hebben de Europese leiders Angela Merkel, die Oekraïne een dictatuur als Wit-Rusland vindt, José Manuel Barroso en François Hollande besloten geen enkele wedstrijd in Oekraïne te bezoeken. 'Zulke berichten schaden ons', zegt Tsjizjev teleurgesteld. 'Het volk kan er niks aan doen. Het is de politiek. Het is hier niet gevaarlijk. De politie beschermt de teams.'

Verheugd vertelt Aleksandr Netsjiporenko (53) in zijn werkkamer dat hij naar het Duitse München gaat voor de voetbalfinale van de Champions League, die vorige maand plaatsvond. Netsjiporenko organiseert namens de gemeente Charkiv het EK. Zijn vrolijkheid verdwijnt als Merkel en Platini ter sprake komen. Geïrriteerd zegt hij: 'Drie maanden geleden was ik ook in München en betaalde ik voor een hotelkamer 110 euro. Nu ga ik naar hetzelfde hotel en heb ik dezelfde kamer voor 700 euro. Dit is de werking van de markt.' Hij vervolgt: 'Politiek en sport moet gescheiden blijven. Europese politici moeten zelf naar Oekraïne komen, voordat ze van een afstand oordelen. Het EK wordt een feest. Dan kunnen wij onze goede kanten tonen aan de wereld.'
Het beeld over Oekraïne is slecht, vertelt Anton Avksentjev (21), vicedirecteur van de Politieke Studio Charkiv. Het Westen omarmde het land na de Oranjerevolutie in 2004. Toenmalig president Viktor Joesjtsjenko had zijn blik westwaarts gericht. In zijn tijd kreeg Oekraïne het EK toegewezen. Met Janoekovitsj als president vanaf 2010 bekoelde de relatie met de EU. 'Sinds de onafhankelijkheid van Oekraïne in 1991 hebben we, behalve na de Oranjerevolutie, nooit democratie gekend. Nu zit er politieke druk op de media, op het zakenleven en op de rechtspraak.' Een boycot noemt Avksentjev overdreven. Oekraïne is geen Noord-Korea, zegt hij. 'Het is geen dictatuur, waar mensen verdwijnen in kampen, maar een autoritair regime.'

Nu de EU zich afwendt van Janoekovitsj drijft hem dat wellicht in de armen van buurland Rusland. Janoekovitsj toont sinds zijn aantreden weinig liefde voor Moskou. Hij ruziet met het Kremlin over de gasprijs die Kiev moet betalen aan de Russen. Hij sluit zich niet aan bij de unie tussen Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan, waarin Moskou de dominante gastheer speelt. 'Janoekovitsj wil Oekraïne niet als Russische provincie', legt Avksentjev uit. 'Dan is hij de onderdaan van president Vladimir Poetin. Daarbij moet Janoekovitsj de economische belangen van de Oekraïense oligarchen, die hem steunen, beschermen tegen de Russen. Maar als een kant afgesloten raakt, moet Janoekovitsj naar Rusland kijken.'
In Charkiv is het Russische gevoel nadrukkelijk aanwezig. De stad ligt op veertig kilometer van de grens met het buurland. De voertaal is Russisch. De herinnering aan het gezamenlijke verleden is zichtbaar op het Vrijheidsplein met het standbeeld van oud-Sovjetleider Vladimir Lenin.

Maar de EU toont ook haar gezicht. De naast het Vrijheidsplein gelegen Sjevtsjenkotuin wordt gebruikt voor evenementen, zoals de jaarlijkse Dag van Europa. Aan twee kanten paviljoens die elk een EU-land vertegenwoordigen. De Oekraïense en buitenlandse deelnemers luisteren samen naar het EU-volkslied Ode aan de vreugde.
Tussen de paviljoens heeft de bibliotheek een plekje veroverd. Een boek draagt de titel De weg naar Europa. Bibliothecaresse Svetlana Batsamoet koestert de Oekraïense waarden. Een vrouw naar haar leeftijd vragen, vindt ze ongepast. 'Dat kan in Europa, maar in Oekraïne hoort dat niet.'
Oekraïne balanceert, volgens haar, tussen Rusland en de Europese Unie in. Op praktische wijze toont ze de tactiek van Janoekovitsj. Ze pakt twee stoelen. Zet ze bijna tegen elkaar aan en gaat tussen beide inzitten. Haar linkerbil op de ene stoel, de rechter op de andere. 'Zo speelt Janoekovitsj het. Onafhankelijk blijven, maar van beide kanten profiteren.'