Speurtocht in Kaliningrad

Snel kan ik nog met de laatste treuzelende Duitsers mee. Een minuut later sta ik in de volle Kathedraal naar het Duitse volkslied te luisteren. Uit volle borst zingen ze. In hartje Kaliningrad. Na het volkslied roemt een oudere Russische man de Duitsers voor de wederopbouw van de kerk, dankt Vladimir Poetin voor het schenken van het orgel en verklaart dat het Britse bombardement in april 1944, dat het hele centrum van de stad verwoeste, geen enkel strategisch doel had en puur was gericht op de burger. ,,Nu is het tijd voor muziek", rondt hij zijn praatje af.
Na Poetins orgel te hebben beluisterd is het mooi geweest. Bij het verlaten van de kerk vraag ik aan de cassière wat de aanleiding is van het Duitse bezoek. Bussen vol zijn deze kant gekomen. Het concert is in het kader van een jaarlijkse culturele uitwisseling tussen Rusland en Duitsland, antwoordt ze. ,,Maar heb je niet betaald voor het concert?", vraagt ze bozig. Nee, antwoord ik. Bij het binnengaan van de kerk liep ik langs de kassa, waar niemand zat en ach een Duitser of een Nederlander, de Rus zal het verschil toch niet zien, dacht ik op dat moment.



De Britten hebben flink uitgehaald in Kaliningrad, toen Königsberg, een stad van ridders en handel, dat behoorde tot nazi-Duitsland. Oude foto's tonen huizen zonder daken, slechts muren staan overeind. Kerktorens die het gezicht bepaalden van de stad zijn verdwenen of hebben gaten zitten. Sovjetsoldaten lopen in april 1945 tussen puin, stenen en kapotgeschoten bruggen. De Sovjets op hun beurt verbrandden bij de inname van Königsberg de wijken Hufen en Haberberg.
De Sovjet-Unie heeft zich nooit om de Pruisische historie bekommerd. Het Duitse volk werd afgevoerd en het veroverde gebied moest eigen gemaakt worden. Russische inwoners trokken binnen. In het centrum kwamen brede straten als de Leninski Prospekt en de Moskovski Prospekt met langs de kant geestdodende Sovjetflats. De overblijfselen van het Pruisische kasteel, dat door de Britten was gebombardeerd tot een ruïne, werd met tanks vernietigd en daarvoor in de plaats kwam het Huis van de Sovjets, dat het nieuwe gezicht van Kaliningrad moest worden. Michail Kalinin, een van Stalins handlangers, kreeg de eer dat deze stad naar hem werd vernoemd.


Het centrum van Königsberg moet in de eerste jaren van de twintigste eeuw prachtig zijn geweest. Elegante, statige panden met torentjes en versierde ramen. Uithangborden 'Cigaretten', kapsalon 'Friseur'. Op een pand aan het water Ad. Kempka Bier&Wein Grosshandlung of op een winkelpui 'Buchdruckerei Wilhelm Teleman'. Kerken als kastelen met hun tinnen daken, torens en vaandels. Standbeelden van Duitse leiders. Het is allemaal weg.
Bijna, want wie zoekt, vindt wel degelijk herinneringen aan de Pruisische tijd. Met een beetje fantasie waan je je in die tijd. In de wijken Amalienau en Maraunenhof staan Duitse villa's. Sommige vervallen met scheuren, afgebladerde verf en kapotte ramen, die je als donkere ogen aankijken. Andere opgeknapt met ronde torentjes, dakkapellen. Ze hebben van de typische Duitse, bruine balken en latten als versiesels in de nok van het huis. De wegen bestaan uit keien en een gammele tram schuifelt piepend door de straat. Het is tram 1. Met aan de zijkant de exclave Kaliningrad afgebeeld en verbonden aan het grote Rusland met de leuze: 'Wij zijn Russen', want de band van Kaliningrad, gelegen als een sandwich tussen Polen en Litouwen, geen directe grens met Rusland en met haar eigen historie, met het moederland mag niet worden vergeten.



Dan opeens zie je tussen de grijze Sovjetflats een rood bakstenen gebouw, waarop met grote cijfers staat 1821 of 1899. Zoals een Duits ziekenhuis uit 1867 dat tegenwoordig hiv- en tbc-patiënten opvangt. Of het gebouw van de Pruisische aandelenbeurs met twee leeuwen bij de ingang. Het wordt nu gebruikt als cultuurpaleis. Terug in de tijd ga je ook met de kerk ter herinnering aan koningin Louise, waar nu het poppentheater zit. Of de Kerk van de Heilige Familie, nu een concertzaal en waar op een zondagochtend het toneelstuk Pinokkio wordt gespeeld.

Poetin kwam met het briljante idee om het kasteel en enkele historische straten te herbouwen. Daar is nog niks van gekomen. Op een plek hebben de Russen een poging gedaan om het Pruisische verleden te doen herleven, het Visdorp. Het is niet meer dan een slap aftreksel, namaak, Disneyachtig. Maar wel met een hip café dat Königsbergbier schenkt.