Moskou druk met voorjaarsschoonmaak

Bladeren vegen, papier opruimen en takken weghalen. Tussendoor met elkaar even een praatje maken of samen op de foto met de hark. Na ruim twee uur werk is de tuin van een ziekenhuis aan de Leninboulevard, buiten het centrum van Moskou, schoon. Tevreden gaan de vijftig Moskovieten naar huis. Afgelopen zaterdag was het soebbotnik, dat verwijst naar vrijwilligerswerk op een zaterdag (soebbota). Met als doel om Moskou, maar maar ook andere, Russische steden op te knappen. Dit jaar valt soebbotnik op 21 en 28 april. Een communistisch initiatief, want Sovjetleider Vladimir Lenin kwam in 1919 op het idee om soebbotnik in te voeren ter reparatie van het spoor. Een jaar later was de dag uitgegroeid tot algemeen vrijwilligerswerk. Zaterdag deden meer dan 1,2 miljoen Moskovieten eraan mee. Voor Russen is het een traditie. Kinderen helpen hun school. Studenten voeren klusjes uit. Fabrieken en ziekenhuizen organiseren onder hun personeel vrijwilligers. De 27-jarige Aleksej Jakimov, student logistiek, veegt de bladeren weg in de tuin van het ziekenhuis. Op zijn honkbalpetje staat 'I hate drugs'.

,,We hebben een zware winter. Alles wordt vies en de sneeuw laat veel rotzooi achter. Als we met zijn allen schoonmaken, is het zo gebeurd. Beter dan dat je in je eentje werkt." Jakimov ziet zelfs een heilzame werking van soebbotnik uitgaan. ,,Er is geen verschil tussen de mensen. Iedereen is gelijk. Chefs vegen samen met het personeel." Soebbotnik vormt het hoogtepunt van de Moskouse nijverheid in april, die in het teken staat van de grote voorjaarsschoonmaak. Als de sneeuw is verdwenen en de temperatuur boven nul komt, wordt de stad klaargestoomd voor de feestdagen in mei,

zoals de viering van de overwinning op nazi-Duitsland op 9 mei. Een leger aan Tadzjieken in oranje hesjes schildert de hekjes langs de weg in groene en gele kleuren. De sterke geur van de verf hangt in de straten. Slechte stukken wegdek worden vervangen. Speeltuinen krijgen een nieuwe laag rode, gele en blauwe verf. Parken ondergaan een opknapbeurt. Bomen en bloemen worden geplant. De hele operatie kent ook een economische kant. Ze biedt werk aan de immigranten uit Centraal-Azië die de onaantrekkelijke klussen uitvoeren. Voor hen maakt het niet uit of Moskou er netjes bijligt. Geld verdienen, daar draait het om, zegt een Tadzjiek die een hek verft en een zakdoek om zijn gezicht heeft gebonden ter bescherming tegen de verflucht. Hij wenst anoniem te blijven. ,,We hebben geld nodig. Als de baas aan het einde van de dag komt kijken en zegt dat hij tevreden is, dan is het goed." En wat verder te doen tegen de verflucht? ,,Die is inderdaad niet gezond, maar als je een of twee glazen melk drinkt, is er niks aan de hand."

De 41-jarige Oksana zit op een bankje in de tuin van het ziekenhuis. De vrijwilligers zijn vertrokken. Ze is ziek en meer wil ze er niet over kwijt. Ze geniet van de schone tuin. Lachend zegt ze over soebbotnik: ,,Moskou is in ieder geval twee dagen per jaar schoon, maar we zouden dit elke zaterdag moeten doen." Zelf help ik een handje in de tuin van het ziekenhuis. Voor het ultieme Russische gevoel en goed voor de inburgering ,,Je bent nu een echte Moskoviet", zegt een vrijwilliger tegen me.

Hoor en wederhoor in Rusland

Als keurig journalist wil je natuurlijk ook weleens de andere kant van het verhaal horen. Niet alleen de oppositie, de verkiezingswaarnemers of de corruptiebestrijders. Dus ga je aan de slag met de overheid of instanties die daar bijhoren.
Voor een verhaal over corruptie in Oefa in de deelrepubliek Basjkirië belde ik met de politievoorlichting voor een aantal kritische vragen en opmerkingen, waarvoor ik graag de mening in Oefa wilde weten. Na de voorlichter te pakken hebben gekregen, stelde ik keurig mijn vragen. ,,Kunt u ze per fax sturen?" Die heb ik niet antwoordde ik. Dat is toch uit de tijd. Welkom in de 21e eeuw, dacht ik bij mijzelf. ,,Kan het daarom niet per mail?'' ,,Nee, dat kan niet. Het moet per fax", kaatste de voorlichter terug. Dus op naar het postkantoor, eerst in de rij sta en vervolgens mijn fax verstuurd. Een bewijs meegekregen dat de fax goed was verstuurd en aangekomen. Nagebeld, nee nog niks ontvangen. Belt u morgen nog maar eens terug. Ook de volgende dag niks ontvangen. Heel vreemd natuurlijk. Kan ik het dat per telefoon nog eens doen. Nee, dat kan niet. Alleen per fax...
In andere gevallen worden ook vragen per mail niet beantwoord. Inmiddels ben ik wijzer geworden. Als ik als reactie krijg, stuurt u de vragen maar op per mail, bluf ik dat ik dat al een keer gedaan, geen reactie heb gekregen en daarom per direct antwoord eis. Er klinkt dan wat gestamel aan de andere kant en vaak word ik doorverbonden en kan ik netjes mijn vragen stellen. Per telefoon.
Maar niet altijd. Vragen aan Verenigd Rusland en de Centrale Kiescommissie over verkiezingsfraude gaat niet werken. Per telefoon. Nee, stuur maar een mail. Even bellen. Nee, niets ontvangen. Kan ik nu niet wat vragen stellen. Nee, alleen per mail. Nee, weer niets ontvangen. Stuurt u nog maar een mail. Maar dan naar mij persoonlijk. Nooit antwoord gekregen.
Vorige maand een nieuwe variant. Ik wil aan de Moskouse metro een paar vragen stellen naar aanleiding van een artikel over zwartrijden in de metro. Ik bel op 19 maart met de voorlichter, die mij keurig te woord staat. Maar hij kan de vragen niet per telefoon beantwoorden. Mail ze maar. Heel snel denk ik na. Bluffen of niet. Maar de jongen klinkt zo vriendelijk dat ik gehoorzaam. ,,Krijg ik vandaag dan antwoord", vraag ik. ,,Ja", klinkt het resoluut. Ik stuur een mail. Geen antwoord, zoals verwacht. Ik heb het opgegeven. Ook omdat ik een deadline heb. Twee dagen later een telefoontje. ,,Wat is uw postadres?", klinkt het aan de andere kant van de lijn. De metro, maar iemand anders dan de voorlichter. ,,U bedoelt mijn mail-adres", reageer ik. ,,Nee, uw postadres. Om de vragen die u heeft gesteld te versturen", klinkt het vastberaden. ,,Maar kan ik de antwoorden niet per mail krijgen." ,,Nee, dat kan niet. Zo werken we niet. Wij zijn een overheidsbedrijf."
Gisteren de brief gekregen. Op keurig briefpapier, het logo van de metro, aanhef en een echte handtekening van de hoogste baas van de metro, de heer Ivan Besedin. Met zijn antwoorden. Ik dank u zeer.
Het kan ook anders. Voor een interview met de vriendelijke en goedlachse Elmira Chajmoerzina, hoofd van het regionale comité van Verenigd Rusland in Kaliningrad, was een telefoontje genoeg voor het maken van een afspraak bij haar op kantoor. Ze nam alle tijd voor mijn vragen.

Speurtocht in Kaliningrad

Snel kan ik nog met de laatste treuzelende Duitsers mee. Een minuut later sta ik in de volle Kathedraal naar het Duitse volkslied te luisteren. Uit volle borst zingen ze. In hartje Kaliningrad. Na het volkslied roemt een oudere Russische man de Duitsers voor de wederopbouw van de kerk, dankt Vladimir Poetin voor het schenken van het orgel en verklaart dat het Britse bombardement in april 1944, dat het hele centrum van de stad verwoeste, geen enkel strategisch doel had en puur was gericht op de burger. ,,Nu is het tijd voor muziek", rondt hij zijn praatje af.
Na Poetins orgel te hebben beluisterd is het mooi geweest. Bij het verlaten van de kerk vraag ik aan de cassière wat de aanleiding is van het Duitse bezoek. Bussen vol zijn deze kant gekomen. Het concert is in het kader van een jaarlijkse culturele uitwisseling tussen Rusland en Duitsland, antwoordt ze. ,,Maar heb je niet betaald voor het concert?", vraagt ze bozig. Nee, antwoord ik. Bij het binnengaan van de kerk liep ik langs de kassa, waar niemand zat en ach een Duitser of een Nederlander, de Rus zal het verschil toch niet zien, dacht ik op dat moment.



De Britten hebben flink uitgehaald in Kaliningrad, toen Königsberg, een stad van ridders en handel, dat behoorde tot nazi-Duitsland. Oude foto's tonen huizen zonder daken, slechts muren staan overeind. Kerktorens die het gezicht bepaalden van de stad zijn verdwenen of hebben gaten zitten. Sovjetsoldaten lopen in april 1945 tussen puin, stenen en kapotgeschoten bruggen. De Sovjets op hun beurt verbrandden bij de inname van Königsberg de wijken Hufen en Haberberg.
De Sovjet-Unie heeft zich nooit om de Pruisische historie bekommerd. Het Duitse volk werd afgevoerd en het veroverde gebied moest eigen gemaakt worden. Russische inwoners trokken binnen. In het centrum kwamen brede straten als de Leninski Prospekt en de Moskovski Prospekt met langs de kant geestdodende Sovjetflats. De overblijfselen van het Pruisische kasteel, dat door de Britten was gebombardeerd tot een ruïne, werd met tanks vernietigd en daarvoor in de plaats kwam het Huis van de Sovjets, dat het nieuwe gezicht van Kaliningrad moest worden. Michail Kalinin, een van Stalins handlangers, kreeg de eer dat deze stad naar hem werd vernoemd.


Het centrum van Königsberg moet in de eerste jaren van de twintigste eeuw prachtig zijn geweest. Elegante, statige panden met torentjes en versierde ramen. Uithangborden 'Cigaretten', kapsalon 'Friseur'. Op een pand aan het water Ad. Kempka Bier&Wein Grosshandlung of op een winkelpui 'Buchdruckerei Wilhelm Teleman'. Kerken als kastelen met hun tinnen daken, torens en vaandels. Standbeelden van Duitse leiders. Het is allemaal weg.
Bijna, want wie zoekt, vindt wel degelijk herinneringen aan de Pruisische tijd. Met een beetje fantasie waan je je in die tijd. In de wijken Amalienau en Maraunenhof staan Duitse villa's. Sommige vervallen met scheuren, afgebladerde verf en kapotte ramen, die je als donkere ogen aankijken. Andere opgeknapt met ronde torentjes, dakkapellen. Ze hebben van de typische Duitse, bruine balken en latten als versiesels in de nok van het huis. De wegen bestaan uit keien en een gammele tram schuifelt piepend door de straat. Het is tram 1. Met aan de zijkant de exclave Kaliningrad afgebeeld en verbonden aan het grote Rusland met de leuze: 'Wij zijn Russen', want de band van Kaliningrad, gelegen als een sandwich tussen Polen en Litouwen, geen directe grens met Rusland en met haar eigen historie, met het moederland mag niet worden vergeten.



Dan opeens zie je tussen de grijze Sovjetflats een rood bakstenen gebouw, waarop met grote cijfers staat 1821 of 1899. Zoals een Duits ziekenhuis uit 1867 dat tegenwoordig hiv- en tbc-patiënten opvangt. Of het gebouw van de Pruisische aandelenbeurs met twee leeuwen bij de ingang. Het wordt nu gebruikt als cultuurpaleis. Terug in de tijd ga je ook met de kerk ter herinnering aan koningin Louise, waar nu het poppentheater zit. Of de Kerk van de Heilige Familie, nu een concertzaal en waar op een zondagochtend het toneelstuk Pinokkio wordt gespeeld.

Poetin kwam met het briljante idee om het kasteel en enkele historische straten te herbouwen. Daar is nog niks van gekomen. Op een plek hebben de Russen een poging gedaan om het Pruisische verleden te doen herleven, het Visdorp. Het is niet meer dan een slap aftreksel, namaak, Disneyachtig. Maar wel met een hip café dat Königsbergbier schenkt.