Op huizenjacht, let op de huisbaas

Een woning zoeken, hoe kan dat gaan?
Door heel Moskou hangen op lantaarnpalen, in bushokjes en bij terminals (zie foto, dat zijn de betaalkastjes overal op straat waar je je tegoed van je mobiele telefoon of internetverbinding kunt opwaarderen of verkeersboetes kunt betalen) briefjes met de beschrijving van een woning en daaronder diverse malen het telefoonnummer dat je van het papier kunt afscheuren.

De eerste keer, na een week verblijf in Moskou, het telefoonnummer afgescheurd en gebeld, maar het huis was al weg. De stem aan de andere kant had al wat anders in de aanbieding. Zo viel ik in de handen van de man achter de advertentie: Sergej. Geschatte leeftijd van deze agent: eind twintig. We moesten die middag langskomen op zijn kantoor. Hij zou me oppikken van de laatste halte van een metrolijn. Met gezonde achterdocht nam ik de metro. Maar Sergej hield zijn woord. In zijn grijze Lada Samara, die stonk naar sigarenrook, stond hij me op te wachten en nam me mee naar zijn kantoor. Sergej kwam via de Russische Funda, Tsijan, met een aantal woningen.
Drie huizen uitgekozen. Allemaal een eenkamerappartement. Dan begint meteen het bellen voor een afspraak om te kijken. Sergej belt naar de agent van de verhuurder. Heeft die de sleutel dan kan meteen de woning worden bekeken. Heeft die niet de sleutel dan is die in het bezit van de huisbaas. Het is dan de vraag of er meteen een afspraak kan worden gemaakt. De huisbaas kan immers ook op zijn/haar datsja zitten ergens op het platteland zo'n tweehonderd kilometer buiten Moskou. Dat bleek niet het geval deze dag.
De drie woningen konden meteen worden bezichtigd. Het ene huis bleek verhuurd op het moment dat we ernaar toe reden, het andere huis kende een donkere kast (kleur bruin of zwart) over de hele breedte van de woonkamer. Russen houden van zo'n kast. Alles wordt erin gestopt: boeken, de televisie, servies, fotolijstjes, een strijkbout en ga zo maar door. Zo'n kast neemt wel de halve woonkamer in beslag en maakt de woning alleen maar donkerder. Uiteindelijk een ander onderkomen gevonden. Je kunt direct 'ja' zeggen tegen een flat en dan wordt meteen de overeenkomst getekend. Mijn contract gold voor een halfjaar. De met haar zonnebril getooide huisbazin en bejaarde baboesjka Kladvdija Aleksandrovna, ook aanwezig, trok in bij haar familie op de datsja.
Ongeveer na vijf maanden belde ik haar op en liet ik weten dat ik langer wilde blijven. Het antwoord was ontkennend nog bevestigd. Bij het ophalen van de huur over november kwamen haar broer en kleinzoon langs. Ze meldden dat ik een week de tijd had om de woning te verlaten. Ik pakte het contract en wees hen erop dat er nog een maand over was. Enigszins verbouwereerd liepen ze weg. Niet verwacht dat een buitenlander zijn recht probeerde te halen door te wijzen op een contract. Dat is on-Russisch. Dezelfde dag belde kleinzoon op en zei: ,,Wel of geen overeenkomst, binnen een week moeten je vertrekken. Oma wil terug. Ze is ziek en wij kunnen niet voor haar zorgen." Ik had de strijd, zoals verwacht verloren, maar ach een woning zoeken binnen een week moest lukken.
De volgende dag, zondagavond. Oma belde op. ,,Ik trek morgen mijn appartement in." Ik: ,,Maar ik heb een week gekregen." Geheel overstuur en met overslaande stem reageerde zij: ,,Het is mijn woning. Mijn stad. Ik ben Moskouse. Ik woon hier al tachtig jaar. Anders haal ik de politie erbij." Ze hing op. Direct gebeld met kleinzoon. Hij reageerde met: ,,Als oma dit wil, dan kunnen we daar niks tegen doen." Of hij dan niet met oma toch kon praten. Dat kon hij wel doen. Een kwartier later belde hij terug en kwam met een compromis: dinsdag eruit. Een dag winst. Toch mooi.
Meteen Sergej gebeld en hij stond maandagochtend met zijn Lada Samara klaar op de stoep. Hij had al wat huizen uitgekozen. Natuurlijk duurder dan was afgesproken en met een voor hem gunstige commissie. Voorbeeld: een woning kost 25.000 roebel (617 euro) per maand. Bij het afsluiten van het contract wordt daar commissie over berekend. Die gaat naar de agent. Dat kan honderd, vijftig of dertig procent zijn. De commissie moet Sergej dan wel delen met de verhurende agent. Ander financieel puntje: je moet op hetzelfde moment ook de borg betalen. Die is evenveel als een maand huur. Dus met een beetje pech ben je in een keer 75.000 roebel kwijt. Met de borg kun je de laatste maand huur betalen. De opzegtermijn is een maand. Ben je te laat met opzeggen dan kun je de borg vergeten.
Bij het nieuwe huis gold een belangrijke eis: geen baboesjka als huisbaas.
Het eerste huis bezocht. Net na iemand anders. Zij was vijf minuten eerder en had direct besloten de woning te huren. Het tweede huis leek te kloppen. Volgens de beschrijving lag het tien minuten lopen van het metrostation. Met de kennis van vijf maanden Moskou leek die afstand onjuist. Sergej meende dat de loopafstand wel juist was. Toch samen met hem gewandeld naar het metrostation. In het begin sprak hij honderduit over hoe goed de buurt was en schroefde het tempo omhoog. Naarmate de tien minuten naderde en het metrostation nog niet in zicht was, werd hij stiller. Toen na twintig minuten het metrostation bereikt was, was het duidelijk. Op de terugweg liepen we langzaam en zei Sergej helemaal niets. Restte nog een kvartira, van Katja, eind dertig. Een Chroetsjovflat met een gouden plafond in de woonkamer, een zwarte brede kast, op de vijfde en bovenste verdieping en een balkon dat onder de duivenpoep zat. Met de korte termijn in het achterhoofd werd het contract getekend en dinsdag werd verhuisd.
Bleef nog een punt over: de borg van oma. Met nog ruim een maand te gaan was ik voor de opzegtermijn eruit gegooid. Zelf was het niet gelukt om de borg terug te krijgen. Dan moest Sergej het maar proberen. Hij belde naar Kladvdija Aleksandrovna. Maar die gaf geen krimp. Met verheffende stem sprak Sergej tot haar. Totaal geen succes. Toen belde Sergej haar broer. Daar viel mee te praten. De broer bezorgde me uiteindelijk de borg.
Na anderhalf jaar Moskou toe aan iets nieuws. Dat lag niet aan Katja. Ze was super. Eisen: geen baboesjka en geen Sovjetrotzooi (brede kast, smoezelige badkamer, trappenhuis met etensresten van Kirgiziërs die vis eten en bij de ingang van het gebouw bordjes met kattenvoer). De zoektocht duurde even. Zonder Sergej. De Russische Funda werd afgestruind. Met een paar onoverkoombare hobbels. Bij het horen van een buitenlander werd de prijs soms met 10.000 roebel (247 euro) omhoog geschroefd, of werd er weleens gezegd: ,,Alleen voor Russen." Uiteindelijk het appartement gevonden dat klopte en is geworden: gerenoveerd, twee kamers, geen donkere kast, een schoon trappenhuis en een jonge huisbazin. Al blijft de achterdocht aanwezig sinds Kladvdija Aleksandrovna.

Paasdienst in de buurtkerk

De meester en Margarita

Afgelopen week naar de film geweest: De meester en Margarita naar het meesterlijke boek van Michail Boelgakov, die honderdtwintig jaar geleden op 15 mei werd geboren. De film werd gemaakt in 1994, maar draait sinds begin april in de bioscoop nadat geruzie over de rechten is afgelopen.
Eerst even kort de inhoud die drie verhaallijnen kent. De duivel bezoekt het atheïstische Moskou en zet de stad naar zijn hand, de liefde tussen de meester en Margarita en het verhaal over Jezus en de Romeinse heerser Pontius Pilatus.
Alle stoelen in de bioscoop waren bezet. De meester en Margarita is nog altijd populair in Moskou. Omdat de film de mooiste plekken van de stad laat zien: het Kremlin dat haast gedekt gaat onder het groen van de bladeren. En het idyllische Patriarchenvijver. Gefilmd vanuit de lucht.
En het boek is nu populair, omdat het tijdens de Sovjet-Unie een hit was. De lezer van nu wil weten wat de lezer van toen boeit. Het boek verwijst naar de toen verboden Bijbel met het verhaal van Pontius Pilates en Jezus. De meester en Margarita bood de Sovjetburger toch de kans om iets op te pikken van godsdienst. Ook werd het gelezen vanwege de kritiek op de Sovjet-Unie. Zo schrijft Boelgakov over schrijvers en dichters die in de psychiatrische inrichting terechtkomen. Wat ook met tegenstanders van het Sovjetregime gebeurde. Boelgakov geeft ook de literaire Sovjetcritici ervan langs. Zij legden de boeken langs de Sovjetmeetlat.
De film werd gedraaid in de eerste jaren van het nieuwe Rusland van na de val van het communisme. Dat is te zien. Aan blote vrouwen geen gebrek. Toen kon dat opeens na jaren van preutsheid. Lenin en Stalin worden neergezet als de slechteriken en draven op tijdens het bal dat de duivel geeft. De zaal moet hartelijk om de twee lachen.
Boelgakov voltooide het boek in 1940. Maar pas in de jaren zestig kwam een gecensureerde versie uit en het complete boek volgde in 1973.
Voor wie wat van De meester en Margarita in Moskou wil meeproeven, dat kan. Wandel langs de Patriarchenvijver en bezoek het café-restaurant De meester en Margarita. In de buurt ligt het Boelgakovhuis, waar je in een intieme bar koffie en thee kunt drinken. Op een paar minuten lopen ligt het theater dat in het boek voorkomt. Voor wie er nog geen genoeg van kan hebben. Op 140 meter hoogte, in de City Space Bar van het Swissôtel serveren ze de cocktail Meester en Margarita. Bestaande uit twee glazen met wodka, violetsiroop, komkommer en champagne. Goddelijk.

Hier de trailer van De meester en Margarita.

'Je speelt poker met Poetin'

De rillingen liepen over zijn rug. Vier jaar geleden bij het Filmfestival van Cannes behoorde zijn film Rebellion, the Litvinenko Case tot het hoofdprogramma. In een smoking liep Andrej Nekrasov samen met zijn vrouw Olga Konskaja over de rode loper. De Russische media konden niet om hem heen en hij verscheen voor de camera's. Vervolgens stond in de pro-Kremlinkrant Izvestija een artikel over Nekrasovs film. In het verhaal viel te lezen dat een van de geïnterviewden in de film toenmalig president Vladimir Poetin een moordenaar, een oorlogsmisdadiger noemde. Het verhaal was dusdanig opgeschreven dat het leek alsof het Nekrasovs woorden waren, herinnert de filmregisseur zich. Het artikel verscheen een jaar na de vergiftiging van de Russische oud-KGB'er Alexander Litvinenko en de moord op de Russische journaliste Anna Politkovskaja. Twee uitgesproken tegenstanders van het Poetin-regime. Twee vrienden van Nekrasov.
Met zijn huidige film Russian Lessons doet de 53-jarige Nekrasov opnieuw mee aan buitenlandse filmfestivals: het Movies that Matter Festival en de Berlinale, het internationale filmfestival in Berlijn. Hij is blij dat hij in de schijnwerpers staat. Zijn naamsbekendheid geeft hem bescherming. Dat biedt echter geen garantie in Rusland. ,,Je speelt poker met Poetin. Hij is een beest. Hij reageert niet alleen rationeel, maar ook emotioneel. Met poker kun je tot de 21 gaan, maar als je eroverheen gaat, ben je dood. Litvinenko ging te ver. Hij werd te bekend. Poetin werd boos en raakte gefrustreerd."
Nekrasov denkt dat het zo ver niet bij hem komt. ,,Ik ben niet zo bekend. In Rusland drukken ze op 'delete'. Dat betekent dat ze je vermoorden of een cordon sanitaire om je heen bouwen en je beschouwen als een freak. Ik behoor tot deze laatste groep."
Zijn vriendschap met Litvinenko leverde hem een overhoop gehaald huis op. Met op zijn bed een foto van een zieke Litvinenko. Nekrasov weet dat hij in de gaten wordt gehouden. Zijn filmbanden zijn al een keer uit zijn hotelkamer gestolen. Het is gissen wie erachter zit. ,,Je weet niet waar dit vandaan komt. Niemand maakt zich kenbaar. Je kan bij een bepaalde groep net een stap te ver gaan."

Mars
Het cordon sanitaire betekent dat Russian Lessons niet te zien is in de Russische bioscoop. De film wordt op dvd vertoond in achterafzaaltjes. Inmiddels zo'n tien keer. Het cordon sanitaire betekent ook dat Russische filmbedrijven niet met Nekrasov in zee gaan. Dit interview verloopt via een skypeverbinding vanuit zijn hotelkamer in het Noorse Haugesund, waar hij samenwerkt met een bedrijf aan een documentaire over de val van de Sovjet-Unie twintig jaar geleden. Nekrasov noemt het droevig en tragisch dat hij niet in zijn eigen land kan werken.
Na Haugesund vertrekt Nekrasov naar het eveneens Noorse Stavanger. Hij voelt zich een zigeuner. In januari was hij nauwelijks thuis in zijn Sint-Petersburg. Hij reisde van Minsk naar Sint-Petersburg voor een bijeenkomt met Solidarnost, de Russische oppositiebeweging waar Nekrasov een van de drijvende krachten achter is. Daarna ging hij naar Nederland voor het in ontvangst nemen van de Oxfam Novib/PEN Award en vervolgens vertrok hij naar de Baltische landen. Hiervandaan reisde hij naar Noorwegen. Zeker na het overlijden van zijn vrouw, met wie hij samen Russian Lessons maakte, is zijn leven jachtiger geworden. ,,Mijn werk is nu het belangrijkst. Mijn vrouw bracht nog enige structuur."
Het buitenland heeft hem altijd aangetrokken. Hij groeide ermee op, ondanks het feit dat hij in de gesloten Sovjet-Unie woonde. ,,Onder Sovjetleider Leonid Breznjev was er sprake van een détente. Ik kreeg les op een speciale school en had een Amerikaanse lerares. Op school zaten Fransen, Engelsen en Amerikanen. Ik zag buitenlanders. Echte buitenlanders. Niet die uit het Oostblok. Ze waren exotisch. Alsof ze van Mars kwamen. Ik wilde zijn zoals zij. Zij lachten. Niemand in de Sovjet-Unie lachte. Ze waren vrij. Droegen andere kleren. Dat wilde ik ook. Ik wilde de wereld ontdekken. Ik ging luisteren naar de Voice of America, de BBC, Radio Liberty. Ik leerde mezelf Engels."

Waarheid
Hij houdt van het buitenland. De geschiedenis, de filosofie. Ze hebben invloed op Rusland. Dat zie je, dat proef je, vindt Nekrasov. Datzelfde buitenland stelt hem teleur. Hij noemt hierbij het optreden van het door hem bewonderde Duitsland tijdens de oorlog tussen Rusland en Georgië in 2008. Een strijd waarin Rusland volgens Nekrasov ver buiten zijn boekje gaat met leugens en etnische zuivering. In Russian Lessons is te zien hoe hij bondskanselier Angela Merkel hierover aanspreekt. ,,Het buitenland is te beleefd. Het wil de Russische leiders behagen. Handel staat voorop bij Duitsland. Berlijn heeft Rusland nergens op aangesproken. Ik snap ook wel dat je Moskou niet kunt bombarderen. Dat landen geen straffen kunnen uitdelen. Maar je kunt in ieder geval de waarheid noemen."
Die waarheid wilde hij ook niet verdoezelen toen hij opgroeide in de Sovjet-Unie. Dat beseft hij des te meer tijdens het werken aan zijn nieuwe documentaire. Zijn eigen herinneringen uit die tijd komen naar boven. ,,Je moest doen alsof deze wereld normaal was. Maar we leefden in de buik van een monster. Je moraal werd op de proef gesteld. Je had in die tijd drie opties: alcohol drinken, emigreren of collaboreren. Dat laatste betekende werken voor de geheime dienst, de KGB. Hiervoor koos ik niet. Dan moest je liegen over een klasseloze maatschappij, over het communistisch paradijs. Ik besloot om te drinken, maar kwam erachter dat dat niet de juiste weg was. Mijn opleiding tot filmregisseur bood uitkomst. Je kon je op het filminstituut onttrekken aan de maatschappij." Daarna vertrok Nekrasov alsnog om te studeren in Parijs.
In het buitenland -Nekrasov studeerde ook in het Engelse Bristol- kon hij zich verder ontworstelen aan de Sovjet-Unie. Hij leerde anders naar de wereld te kijken. Dat heeft zijn films beïnvloed. ,,Ik heb in het buitenland geleerd onderwerpen van een andere kant te bekijken. Ik merkte dat rijke, vrije landen kritisch zijn op zichzelf. Dat zie je niet terug in Rusland."
Want de propaganda van het Kremlin doet haar werk. Met films als Russian Lessons wil Nekrasov aan zijn landgenoten laten zien dat de wereld, die hij zo goed kent, niet tegen Rusland is. ,,Andere landen worden neergezet als gevaarlijk. Een miljoen Esten vormen een gevaar. Maar zelfs Georgiërs houden van Russen. Iedereen is je beste vriend. Dat begrijpen de Russen niet."
Zijn liefde voor het buitenland mag dan groot zijn, Nekrasov noemt zich een patriot. ,,Ik ben een van die mensen die niet kan leven zonder Rusland."

Dit artikel verscheen in een boek tijdens het Movies that Matter Festival.