‘Wij brengen zelf Rusland in diskrediet’

Waar de Franse acteur Gérard Depardieu Rusland omarmt, komt de buitenlandse toerist enigszins verschrikt deze kant op. Bekend met het slechte, Russische imago. ,,We willen praten, drinken, nieuwe mensen leren kennen.”

Het lijkt wel een groot, gelukzalig feest in het Moskouse Gorki Park. Onder Happy New Year van de Zweedse popgroep ABBA schaatsen verliefde stelletjes hand in hand over de ijsbaan, die niet bestaat uit een flauw rondje, maar een echt parcours met zijpaden. Bij het licht van gekleurde lampen zoekt de uitgelaten menigte zich een weg over het ijs. Langs de baan staan bars voor koffie en warme wijn.
Wat angstig komt de buitenlandse toerist naar Rusland. Welkom in het land van corruptie, homohaat, maffia, norse mensen, dronkenschap, de opsluiting van twee leden van de vrouwelijke punkband Pussy Riot en sinds dit jaar een anti-adoptiewet, waardoor Amerikanen Russische kinderen niet mogen adopteren. In het Gorki Park kan de buitenlandse bezoeker opgelucht ademhalen. Hier blijft niets over van het donkere imago van Rusland.
Dat negatieve beeld is een erfenis uit het verleden, meent de 34-jarige Andrej. Hij kijkt op een loopbrug over de ijsbaan. ,,Ten eerste komt dat door de Sovjet-Unie. We waren een gesloten land, waar niets over bekend was. Onbekend maakt onbemind. Daarna kwamen de jaren negentig met chaos, maffia en moorden.”
Dat was toen, benadrukt Andrej. Hij voelt zich niet aangesproken over het negatieve beeld. ,,Waarom zouden wij ons imago moeten verbeteren? Het Westen denkt zo. Wij zien onszelf niet als slecht. Slaven zijn blije mensen. In Egyptische resorts ergeren buitenlanders zich aan ons. Maar wij doen daar alsof we thuis zijn. We willen praten, drinken, nieuwe mensen leren kennen.”
Een stunt van Poetin deze maand zette het Russische imago in de schijnwerpers. Hij bombardeerde de Franse acteur Gérard Depardieu tot Rus. Met zijn nieuwe paspoort op zak maakte Depardieu meteen reclame voor zijn nieuwe land: ,,Een grote democratie.” Al moet hij vooral zijn gevallen voor het Russische belastingtarief van dertien procent.
De twee vriendinnen Katja Koedinova (33) en Anna Smirnova (28) moeten diep nadenken waarom Poetin Depardieu binnenhaalde. Ze staan in het Gorki Park in een koffiebar, terwijl dweilmachines de baan schaatsklaar maken. Na een stilte komt Smirnova met een antwoord. ,,Ik denk dat Poetin wil laten zien dat je hier net zo kunt leven als in Europa.” Koedinova voegt eraan toe: ,,Maar dan wel in Moskou. In de rest van Rusland geldt een ander leven. Dit land is simpelweg te groot om te besturen. Het beeld van een slecht imago klopt. Zoals corruptie, die zit verankerd in onze geschiedenis.”

Positieve reclame moet komen van het Gorki Park, de Olympische Winterspelen volgend jaar en het wereldkampioenschap voetbal in 2018 in eigen land, vinden de twee. En dat beroerde imago moet niet worden overdreven, meent Smirnova . ,,Alle grote buitenlandse bedrijven zitten in Rusland. Dus zo slecht doen we het niet.”
De nieuwe anti-adoptiewet maakt het er niet beter op, vindt Gleb Pavlovski (61). De politicoloog was een van de belangrijkste adviseurs van het Kremlin, maar in 2011 werd hij aan de kant gezet. Tijdens de protestmars in Moskou tegen de wet, afgelopen zondag, loopt hij enkele meters voor de demonstranten uit. De wet is een antwoord op een Amerikaanse maatregel, die betrokkenen bij de dood van de Russische advocaat Sergej Magnitski verbiedt de Verenigde Staten te bezoeken. ,,De anti-adoptiewet is schadelijk voor het imago”, zegt Pavlovski, terwijl het geluid achter hem aanzwelt. ,,Ze valt niet uit te leggen aan het buitenland. Hoe kun je politiek bedrijven ten koste van kinderen?”
Het Kremlin heeft het contact met de buitenwereld verloren noemt hij als reden voor het huidige imago. ,,De regering gaat niet in debat met de intelligentsia, zodat ze geen besef heeft van normen en waarden. De leiders zitten er alleen voor hun eigen belang. Het Kremlin baseert zich ook niet op een ideologie, die normen en waarden voorschrijft. Daardoor ontstaan de anti-adoptiewet en de zaak rond Depardieu. De enige oplossing voor een beter imago is de vervanging van onze regering.”

Het Kremlin is zich bewust van Ruslands reputatie. Vorig jaar vroeg Poetin zijn diplomaten om het imago van Rusland op te vijzelen. Zelf verlengde de regering het contract met het Amerikaanse pr-bureau Ketchum. Dat in Moskou niet bereikbaar was voor commentaar. Directeur Michail Maslov zit in het buitenland en niemand anders kan de pers te woord staan, meldt een medewerker aan de telefoon.
Rusland als geheel heeft een lange weg te gaan, beantwoordt Marina Kotsjemasova (33), directrice van het Moskouse pr-bureau PR Formula, per mail. ,,Het is duidelijk dat je zo’n beeld niet snel en plotseling verandert. Depardieu en de Olympische Spelen verbeteren dat imago niet. Het verhaal rond Depardieu is een farce. Dat neemt niemand serieus. Voor de Olympische Spelen is het te vroeg om te constateren of dat invloed heeft op het imago. Dat hangt af van de organisatie.”
De oplossing ligt bij de bestrijding van stereotypen, meent Kotsjemasova. Daarnaast doet ze een beroep op de Russische regering, de grote bedrijven en het volk. ,,Voor de eerste twee is het tijd om het bordje ‘geen commentaar’ te verwijderen van de deur en eerlijk en direct vragen te beantwoorden. Wij, Russen, brengen ons eigen land in diskrediet. Wij zijn voortdurend op haar aan het schelden en bekritiseren. Iedereen hoort dat. Ons imago verbetert alleen wanneer we onszelf beginnen te respecteren en te houden van ons land.”

Voor eeuwig vrienden dankzij de trein

,,Floris, goedendag!
Een gelukkig nieuwjaar!
Ik hoop dat je Oud en Nieuw hebt doorgebracht met waardigheid.
Ik wens je veel succes in je werk, goede contacten, mooie verhalen en al het gezonds toe!!
Nogmaals bedankt voor het goede gezelschap tijdens de reis naar Moskou vanuit Syktyvkar (en iemand die uit Oestjoeg reisde:))
We houden contact!
Aleksandr"
Drie weken geleden ontmoette ik hem in de trein, toen ik uit Veliki Oestjoeg kwam. En deze week ontving ik deze prachtige email. Negentien uur zaten we met zijn tweeën in een coupé. We deelden ons eten. Ik at een kotelet van hem. Hij mijn kaas en wat pistachenoten. De mandarijnen liet hij staan. ,,Hier delen we alles met elkaar. Zo doen we dat in Rusland", verklaarde hij zijn gastvrijheid.
Aleksandr - donkere baard en een groene legerbroek - vertelde over zijn werk als psycholoog en dat hij daarom kris kras door het land reist, liet zijn amuletten zien en bespeelde met zijn mond een mini-instrument van een Russische nomadenstam. ,,Ik voel de klanken van binnen en dat geeft een innerlijke rust."
Romantisch werd het zelfs nog even toen we het licht van de coupé uitdeden, waardoor we beter de witte buitenwereld konden zien. De provodnitsa, de hoedster van onze wagon, opende de deur, schrok van het intieme moment en wilde snel weggaan. We zeiden dat ze ons mocht storen. Ze kwam loten verkopen.
Aleksandr dus, een beetje een zweverig type. In Nederland zou ik dan met een half oor hebben geluisterd of nog niet eens, maar in Rusland is natuurlijk alles interessanter en maakt elke Rus mij nieuwsgierig. De email is het bewijs hoe warm Russen kunnen zijn.
De treinreis naar Veliki Oestjoeg was ook al bijzonder. In de restauratiewagon, niet meer dan een buffet en wat statafels, waren uitgelaten soldaten op jacht naar bier. Ze reisden naar Syktyvkar in de noordelijke autonome deelrepubliek Komi. Ze hadden hun mooiste uniform, met een smetteloze witte riem, aan en hun medailles opgespeld. Hun zwarte schoenen gepoetst en hun baret op.
Hun dienstplicht van een jaar zat erop en dat lieten ze merken. Ze joelden, schreeuwden en renden als kinderen zo blij tijdens de pauzes over het perron. Ze wilden maar al te graag op de foto met mij, de onbekende Nederlander. ,,Het was zwaar. We sliepen drie uur per dag. We worden nu alleen opgeroepen als we Moskou moeten beschermen tegen protesten”, zei een van hen tegen mij. Hun uitgelatenheid irriteerden de passagiers. ,,Ik snap jullie blijdschap, maar kan het wat stiller”, sprak de juffrouw van het buffetrestaurant streng als een lerares. ,,Er zijn klachten. Mensen willen rusten.”
De soldaten, hun haar kort geschoren, maakten in de restauratiewagon vrienden met twee jongens uit Orenboerg, bij de zuidelijke grens met Kazachstan. Ze reisden naar het noordelijke Vorkoeta, waar ze werken in de gassector voor een salaris van 1500 euro per maand. Eentje is geboren in de Kaukasische deelrepubliek Dagestan, de ander in Georgië. Russen met donkere jongens, niet altijd een gelukkige combinatie, maar in de trein wel. ,,Mijn tafel is jullie tafel”, nodigde een van de soldaten de twee uit. Met zijn allen dronken we bier en we omhelsden elkaar alsof we voor eeuwig vrienden blijven.

Het volk mag kiezen

De Russen, althans de Moskovieten, hebben weer eens wat te kiezen. Dit keer zonder valse stembiljetten, kiezers ronselen en ander list en bedrog. Daar gaan we dan vanuit. Het gaat om een nieuw schema voor de Moskouse metro. Zoek de verschillen, kies uit en stem (scroll op de pagina naar beneden).

Update: Het volk heeft gesproken. Het onderste schema won. De gelukkige is de Studio van Artjom Lebedev. Met 38,4 procent van de stemmen.

Lenins lichaam verdeelt Russen nog altijd

Voor de een staat hij symbool voor een totalitair regime. Voor de ander blijft hij een held. Het opgebaarde lichaam van Sovjetleider Vladimir Lenin houdt Rusland bezig.

Ze hebben het erover gehad, voordat ze naar het Moskouse Rode Plein gingen om een videofilmpje te maken. Moet Vladimir Lenin, daar opgebaard in een mausoleum, blijven liggen of moet de legendarische, bolsjewistische revolutionair en de architect van de Sovjet-Unie worden begraven? Natalja en Irina schetsen de discussie die deze dagen is opgelaaid sinds bekend is dat zijn mausoleum wordt gerenoveerd en gesloten blijft tot eind april, terwijl Lenin niet van plaats veranderd.
‘Hij heeft veel voor de Russische geschiedenis betekend’, zegt Natalja, terwijl ze voor Irina’s camera poseert. Achter Natalja ligt het granieten, marmeren mausoleum vanwege de renovatie onder een bolvormige witte tent. Een bruin hek met rode lichten erop vormt de afscheiding met het publiek. Natalja somt op: ,,Zijn Oktoberrevolutie in 1917, de burgeroorlog en zijn rol tijdens de Eerste Wereldoorlog, hij maakt deel uit van ons land.”
Wat de twee 18-jarige vriendinnen betreft mag Lenin blijven liggen wegens zijn invloed voor Rusland. Toch begrijpen zij de enorme aversie tegen Lenins mausoleum bij andere Russen. ,,Hij richtte een totalitaire staat op”, voegt Irina toe. ,,Velen zijn hier slachtoffer van geworden. Velen zijn omgekomen.”

Al sinds zijn dood in 1924 ligt Lenin opgebaard in een graftombe. De discussie over wat te doen met zijn lichaam speelt sinds de val van de Sovjet-Unie in 1991. Rusland nam toen afscheid van Lenins communisme dat het land vanaf 1917 vorm had gegeven. Na het einde van het Sovjetrijk klinken er stemmen om Lenin te begraven. In een opiniepeiling vorig jaar schaarde 56 procent van de bevolking zich achter dit idee.
Maar een invloedrijke groep, de communisten, biedt verzet: handen af van Lenin. Niet alleen van het mausoleum, maar ook van zijn standbeelden door heel Rusland. De Sovjetleider is voor de communisten de verpersoonlijking van een imperium met de overwinning op nazi-Duitsland, ruimtevaart en gratis onderwijs en zorg als gevolg.
Ze hebben steun van niemand minder dan president Vladimir Poetin, opgegroeid in de Sovjet-Unie. Hij vergeleek eerder deze maand op een bijeenkomst voor aanhangers Lenins gebalsemde lichaam met dat van relikwieën van christelijke heiligen. Hij mikt op zijn electoraat, de Sovjetklasse. ,,Velen zeggen dat het mausoleum in tegenspraak is met tradities. Wat gaat in tegenspraak met tradities? Ga naar het Holenklooster in Kiev of bekijk het klooster in Pskov of de Griekse berg Athos. Daar liggen overblijfselen van heiligen. Je kunt alles zien.”

Lenin zelf had liever een begrafenis. De Sovjetleiding willigde zijn wens niet in. Had ze dat maar gedaan, vindt de 30-jarige Masja. Ze maakt foto’s van de witte tent. ,,Om mijn vrienden te laten zien hoe het mausoleum erbij ligt. Lenin moet worden begraven, want zijn ziel is uit zijn lichaam. Jij zou het toch ook niet leuk vinden als allemaal mensen naar jouw opa komen kijken. En ook nog eens tegen betaling. Daarbij, door Lenin gingen de grenzen dicht. Er was geen vrijheid. Ik kom uit Vorkoeta. Weet je waar dat ligt? In het noorden bij de Goelagstrafkampen.”
Het mausoleum vormt een van de attracties op het Rode Plein. Al staan er als het open is geen dikke rijen om Lenin te bezichtigen. Russen en toeristen maken graag foto’s van het monument. Net als Aleksandr Gasitsj (52),die op doorreis is naar zijn ouders in het Noord-Russische Archangelsk. Hij groeide op in de communistische jeugdbeweging Komsomol. ,,Het Rode Plein symboliseert de geschiedenis van Moskou en dus van Rusland. De rol van het plein, het Kremlin als vesting, kerken. Daar hoort Lenin bij.” Hem uitwissen kan niet, vindt Gasitsj. ,,Je moet de geschiedenis niet veranderen.”