Na donkere periodes in de geschiedenis probeert Rusland joden weer te omarmen. Een gloednieuw Joods museum moet daaraan bijdragen. ‘Als ik in Moskou met mijn keppeltje op straat loop, voel ik me veiliger dan in Malmö.’
Alsof de bezoeker van het Moskous Joods museum en Tolerantiecentrum teruggaat naar de negentiende eeuw. Cafétafels staan verspreid door een ruimte. Vrijwel aan elke zit een bekende jood uit die tijd, zoals Simon Doebnov, een politiek leider. Uitgebeeld als een witte pop met zijn jas aan, bril op en een stevige baard. Dit stelt café Fanconi, een etablissement waar bekende joden kwamen, voor in toen de Russische badplaats Odessa aan de Zwarte Zee, tegenwoordig Zuid-Oekraïne.
De tafels in het nagebootste café werken als touchscreen. Op verschillende onderwerpen kan worden geklikt. Ieder behandelt een thema uit die tijd, waarmee joden werden geconfronteerd. Zoals de vraag: wat doe je als je winkel wordt vernietigd door een pogrom, een aanval op joden. Met als meerkeuzeantwoord: emigreren, de winkel heropbouwen, in verzet gaan of in shock zijn.
Het ultra-moderne museum over de Joodse geschiedenis in Rusland, dat in november in de Russische hoofdstad openging, schuwt de zwarte bladzijden niet. Alles komt aan bod. De golven van pogroms die zich verspreidden over tsaristisch Rusland. Het beruchte doktorscomplot begin jaren vijftig onder Sovjetleider Josef Stalin. Artsen, voornamelijk joden, werden verdacht van een samenzwering om communistische leiders te doden. Antisemitisme in de media en showprocessen waren het gevolg. Joden verloren hun baan en eindigden in de barakken van de Goelagkampen.
Ruim twintig jaar na de val van het communisme wil Rusland openstaan voor joden. Het Joods museum in een voormalig, constructivistisch busgarage moet dit beeld uitdragen. De Russische president Vladimir Poetin helpt hierin mee. Hij stak een maandsalaris in de bouw van het museum, waarvan de totale kosten liggen op 40 miljoen euro. Vooraf aan de officiële opening zei Poetin dat elk volk in Rusland zich thuis moet voelen. ‘Dat hij geld heeft gegeven, was ondenkbaar bij de communistische leiders’, meent de Engelse bestuursvoorzitter van het museum, Simon Hewitt (48), vanaf een verhoging met uitzicht over foto’s en videoschermen. ‘Zijn gebaar is een teken van de juiste houding tegenover de joden.’
Maar ook in Poetins Rusland kent tolerantie grenzen. Op 4 november gaan tijdens de Russische mars elk jaar nationalisten de straat op met hun leuze ‘Rusland voor de Russen’. Het woord jood kent een negatieve associatie. Hewitt stelt dat de joden hun waarde hebben bewezen tijdens de Sovjetoverwinning op nazi-Duitsland. In een hoek van het museum staat daarom de befaamde Sovjettank T-34 te pronken als een eerbetoon aan het multi-etnische Rusland. ‘Historici zijn het erover eens dat deze tank een beslissende rol heeft gespeeld’, vertelt Hewitt. ‘Joden hebben de T-34 ontworpen en gebouwd.’
‘Het is in Rusland met de tolerantie niet slechter gesteld dan in andere landen’, vervolgt hij. ‘Als ik in Moskou met mijn keppeltje op straat loop, voel ik me veiliger dan in Malmö. Dat is Zweden, waarvan iedereen altijd zegt dat het zo’n tolerant land is.’
De 23-jarige Artoer Pokrasjenko loopt fotograferend langs de virtines vol boeken. Het museum is een openbaring voor hem. ‘Ik wist niets van de geschiedenis van de joden. Niets van de kwade en goede periodes. Ik denk dat dit geldt voor de meeste Russen. Er is nooit veel aandacht besteed aan het Joodse verleden.’
De Russen zijn verdeeld in hun houding tegenover joden, meent Pokrasjenko. ‘De jonge generatie staat open voor joden. Voor de ouderen geldt dat niet. Zij zijn opgegroeid tijdens het communisme, waarin joden negatief werden benaderd.’
Bij een videoscherm met de afbeelding van de Joodse, bolsjewitische revolutionair Grigori Zinovjev, een vertrouweling van Sovjetleider Vladimir Lenin, leest de 62-jarige gepensioneerde onderwijzer Viktor de bijbehorende tekst. Viktors verhaal geeft de donkere kant van Rusland weer. ‘Het antisemitisme zit in de mens’, zegt hij staccato. ‘Dat is altijd en overal zo geweest. Ook in het huidige Rusland. Joodse oligarchen als Boris Berezovski, Oleg Deripaska en Michail Chodorkovski bezitten veel geld en hebben de media in handen. Joden zijn succesvol en wij zijn arm. Ze wekken daarom afgunst op. Ook bij mij.’
Hij sluit een terugkeer van de pogroms zelfs niet uit. ‘Als het economisch slecht gaat, komt er een opstand tegen de joden. Ze zullen emigreren. Onder de druk van de bevolking bestaat dit museum dan niet meer.’
Masja en Medved (beer), ik zag ze voor het eerst afgelopen zaterdag. Het is een populaire tekenfilm onder kinderen, maar ook vermakelijk voor volwassenen. Masja is een ongelooflijk irritant en hyperactief kind. Type ADHD.
In de aflevering De eerste ontmoeting wil niemand met haar spelen, want ze is te vermoeiend. Ze zit geen seconde stil, wil altijd haar zin en zit alles en iedereen dwars. De dieren verstoppen zich voor haar, rennen weg of bekogelen haar met dennenappels. In een andere aflevering draait ze zelfs haar ontvoerders, twee wolven, dol. Ze willen uiteindelijk maar al te graag van haar af. Alleen bij een circusbeer vindt ze aandacht. Toch wordt ook hij gek van haar, maar hij blijft Masja koesteren, zoals in de aflevering Bel me, bel, waarin de beer Masja in haar eentje het bos instuurt, omdat hij liever voetbal kijkt. Uiteindelijk maakt hij zich ongerust en gaat hij naar haar op zoek.
Typische Russische gebruiken komen in Masja en Medved voor. De samovar, waar de beer warm water uithaalt voor zijn thee. De glazen weckpotten, waarin Russen traditiegetrouw hun ingelegde tomaten, augurken en paddenstoelen bewaren. De Russische liefde voor honing, jam en vissen.
De eerste ontmoeting:
Leven met de wolven. De ambulance ziet er net zo uit als in het echt:
Smakelijk eten, over het maken van wontons:
Voor wie geen genoeg kan krijgen van Masja en Medved, zie hier. Masja en Medved is ook te zien in Oekraïne, Frankrijk, Zwitserland en Canada.
Rank prijkt de Mercury Citytoren in de Moskouse hemel. Gegoten in een koperkleur kijkt hij neer op de wolkenkrabbers in het zakencentrum Moskva-City. Met 339 meter is de Mercury City toren sinds begin deze maand de hoogste van Europa. Maar pal ernaast verrijst de Federatietoren. Die bestaat uit twee wolkenkrabbers met tussen beide in een toren, een naald, die komend jaar een hoogte bereikt van 506 meter.
Moskva-City, grenzend aan het centrum, is het toonbeeld van het nieuwe Moskou, het nieuwe Rusland. Met de Federatietoren als symbool. Een stad profiterend van het ongebreidelde kapitalisme met het clichébeeld van SUV's, die de stoepen bezetten, en miljonairs in de duurste restaurants. Een stad die het Sovjetverleden van zich afschudt. Jarenlang bepaalde de pompeuze opgezette Stalinarchitectuur het beeld, zoals de Moskouse Staatsuniversiteit van tweehonderdveertig meter. Daar komen nu moderne wolkenkrabbers bij.
Op de 35e verdieping van de Federatietoren huist het kantoor van de projectontwikkelaar, Potok. In zijn werkkamer kijkt het 35-jarige bestuurslid Kirill Maslijev - bovenste knoopje van zijn overhemd los en een blinkend horloge om de pols - uit over de Russische hoofdstad. ,,De moderne stijl van de Federatietoren symboliseert het nieuwe Rusland: ruim denkend, innovatief en intellectueel”, zegt hij opgetogen.
Dat past bij een miljoenenstad, die internationaal erbij wil horen. Op de Moskouse agenda staan ambitieuze plannen. De stad breidt uit naar het zuidwesten, waardoor ze 2,5 keer zo groot wordt. Het metronetwerk krijgt voor het jaar 2020 honderdvijftig kilometer en zeventig stations erbij. De regering streeft naar een eigen internationaal financieel centrum dat zich kan meten met andere financiële hoofdsteden. Moskou wil New York en Londen achterna. Al moest ze drie jaar geleden een stapje terug doen toen de bouw van de Ruslandtoren (612 meter) werd afgeblazen wegens gebrek aan geld.
Maar nu gaat het de goede kant op met de internationale ambities, merkt Maslijev. De Federatietoren - met appartementen, bedrijven, een zwembad en fitnesszaal op de 61e verdieping en een restaurant op de 62e - vormt het bewijs. ,,We komen in kranten en op de televisie. De Federatietoren is gebruikt in de film Die Hard met Bruce Willis. Internationale bedrijven vestigen zich hier.”
Op de begane grond van de wolkenkrabber Stad van de Hoofdsteden, die bestaat uit twee torens met op elkaar gestapelde blokken, hebben in café Hudson Deli zakenmannen geen tijd voor een praatje. Aan de muur hangt een portret van acteur Marlon Brando. Amerikaanse soepblikken dienen als lampenkappen. De macht verschuift en Moskou speelt hier op in, zegt de wel beschikbare zakenman Aleksej (35) boven zijn soep. ,,Vroeger gaf New York het voorbeeld, maar het financiële systeem verandert en verhuist naar andere steden, zoals Londen, Frankfurt, Hongkong en Sydney. Moskou neemt het Euro-Aziatische deel voor haar rekening.”
Stadsontwikkelaar Sergej Nikitin (34) staat achter de Moskouse dadendrang. Maar een belangrijk element zit in de weg, meent hij in een koffiebar in de historische wijk Kitaj Gorod, waar de weg omhoog leidt langs een kerk en een klooster. En dat is niet de beruchte corruptie. ,,Die zit over de hele wereld. Grote bedrijven laten zich daar niet door tegenhouden. Zij zijn uit op winst. Het verplichte visum met de Europese Unie en de Verenigde Staten ligt verdere ontwikkeling dwars. Als je dat afschaft, komen intellectuele, creatieve mensen deze kant op. Van hun kennis kan Moskou profiteren.”
Ook Maslijev beseft dat Moskou problemen kent. ,,Elk land heeft die. We zijn bezig om ze op te lossen. De Federatietoren is het bewijs dat we ze kunnen overwinnen.”
De tweede en derde foto zijn gemaakt door Pasja Hellsing.
