Ramenskoje, het centrum van de wereld

De altijd goedlachse Dima (25) belt enthousiast op. ,,Kom je zaterdag naar Ramenskoje? De stad viert dan haar den goroda."
Moskou viert het op de eerste zaterdag van september. Sint-Petersburg is op 27 mei aan de beurt en Ramenskoje op 11 juni. Elke Russische stad heeft haar eigen den goroda (dag van de stad) ofwel haar verjaardag. Samen met Oud en Nieuw en de viering op 9 mei van de overwinning op Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog is dit de grootste feestdag van het jaar. De dag draait om de geschiedenis en de trotsheid van de bewoners op hun stad. ,,Het is een Russische traditie", zegt de 28-jarige Masja, geboren en getogen in Ramenskoje, een stad op veertig minuten rijden met de elektritsjka (een stoptrein) van de hoofdstad Moskou.
Het 85-jarige Ramenskoje, een stad van 83.000 inwoners, begint de feestdag met een voetbal- en volleybaltoernooi. Een van de hoogtepunten is aan het eind van de middag. Als de parade over het Plein van de Overwinning trekt. Onder het toeziend oog van de belangrijkste man van die dag, burgemeester Vladimir Djomin. De parade toont wat Ramenskoje en haar inwoners vroeger en nu in huis hadden en hebben. Dus lopen er vrouwen verkleed als boerinnen, die werken op een sovchoz (een collectieve staatsboerderij tijdens de Sovjet-Unie). De veteranen uit de Tweede Wereldoorlog worden in een open auto rondgereden. Dima begeleidt hen. Achter hen jongeren verkleed als soldaten met een spandoek: ;1941' en 'het moederland roept!' en op een legerjeep staat: 'Voor Stalin. Voor het vaderland.' Er is de jeugd van nu: worstelaars en ijshockeyers. De dames van de enige nachtclub komen zittend in badpak op een cabrio voorbij. De werknemers van de broodfabriek met een auto behangen met broodjes maken deel uit van de optocht. Ook de partij van premier Vladimir Poetin, Verenigd Rusland, loopt mee. Als enige van de politieke partijen. Voor wie geen zin heeft om alle festiviteiten van dichtbij mee te maken biedt het kanaal Ramenskoje tv uitkomst. Alles is hierop live te zien.
Als de parade na ruim een uur is afgelopen komt Dima uitgelaten terug van zijn veteranen. ,,Vanavond gaat het feest beginnen", zegt hij uitgelaten. Burgemeester Djomin is 's avonds op het Plein van de Overwinning te vinden. Op de tribune kijkt hij naar het optreden van artiesten uit binnen- en buitenland. Steeds meer mensen komen op het plein af, dat uiteindelijk helemaal vol staat en omringd wordt door zeker tien rijen toeschouwers. Als Djomin het podium betreedt, wordt hij luid toegejuicht. De inwoners van Ramenskoje houden van hun burgemeester. Hij kondigt het vuurwerk aan waar iedereen reikhalzend naar uitkijkt. Voorafgaand door een lasershow. De grootsheid van het vuurwerk en de lasershow doen denken alsof de Olympische Spelen worden geopend. Ramenskoje voelt zich even het centrum van de wereld. Al stelt Dima op het einde nuchter vast: ,,Dit vuurwerk is een stuk minder dan tijdens den goroda van Moskou."

Repressie is erger dan ooit

De Wit-Russische oppositie is monddood gemaakt. Haar leiders zitten in de gevangenis of zijn gevlucht naar het buitenland. Gisteren nog werd in Minsk een betoging van duizend jongeren uiteengedreven.


,,Helaas kunnen we elkaar niet ontmoeten in Wit-Rusland. Onze mensen zitten in de gevangenis of in het buitenland." Het is het antwoord via een mail van de Wit-Russische oppositiebeweging Charter'97 op het verzoek om een interview. Dan de Wit-Russische oppositiebeweging Europees Wit-Rusland: ,,U kunt coördinator Maksim Vinjarski ontmoeten." Drie dagen later: ,,Helaas, Vinjarski is gearresteerd en veroordeeld tot 15 dagen cel, maar u kunt Pavel Joechnevitsj ontmoeten."
De reacties zijn het gevolg van de jacht op de Wit-Russische oppositie. Die begon bijna zes maanden geleden op 19 december, de dag van de Wit-Russische presidentsverkiezingen. In een café in het centrum van de hoofdstad Minsk denkt Joechnevitsj (27), een activist van het eerste uur, er met huiver aan terug. ,,Wat toen is gebeurd, is vreselijk."

Dreun
Die dag kreeg de oppositie een dreun. President Alexander Loekasjenko, sinds 1994 aan de macht, won met bijna 80 procent van de stemmen. Een verkiezingszege bereikt met fraude, meenden de tegenstanders van Loekasjenko. Daarom togen ze op de avond van de uitslag naar het Oktoberplein, in het centrum van Minsk, om te protesteren tegen de uitslag. Het protest mondde uit in rellen tussen de oppositie en de politie. Zeshonderd oppositieleden, inclusief zeven presidentskandidaten, werden opgepakt.
In de dagen daarna volgde de ene arrestatie na de andere van mensen die hadden geprotesteerd. Onder hen Joechnevitsj. Hij zat tien dagen vast. Hij zegt het terwijl hij flauwtjes lacht naar het gebouw schuin achter hem: het hoofdkantoor van de KGB, de Wit-Russische geheime dienst.

Verloren
Zes maanden na de verkiezingen dwaalt de oppositie verloren rond. Een aantal opgepakte presidentskandidaten, waaronder Loekasjenko's grootste rivaal Andrej Sannikov, zijn veroordeeld tot celstraffen, die oplopen tot zes jaar wegens het organiseren van massaprotesten. De opgejaagde achterban, belangrijk voor het organiseren van acties, het maken van kranten en het bijhouden van websites, zit in de gevangenis of is gevlucht naar het buitenland.
De achterblijvers staan er alleen voor. ,,We missen symbolen. Een gezicht", zegt Igor Drako (37) in een koffiehuis in Minsk. Hij zat in het campagneteam van presidentskandidaat Alec Michalevitsj, die na te zijn vrijgelaten uit de gevangenis naar het buitenland is gevlucht. Joechnevitsj betreurt het gebrek aan daadkracht. Verder dan acties om posters van gevangen oppositieleden aan muren op te hangen komt hij niet. ,,We kunnen niet veel doen. We zijn met weinig."
Nooit zag de oppositie deze repressie aankomen. Juist richting de verkiezingen had Loekasjenko, die met harde hand Wit-Rusland leidt, onder druk van de Europese Unie de teugels laten vieren. De kandidaten konden zich met optredens op de televisie en interviews in kranten presenteren aan het volk. ,,Niemand had dit verwacht", zegt Drako. ,,Wij niet. De experts niet. We kregen juist meer vrijheid. Vroeger belandde weleens een oppositieleider in de gevangenis. Maar dan ging het om een of twee personen. Niet zeven tegelijkertijd."
De harde aanpak komt voort uit de lessen die Loekasjenko heeft geleerd van eerdere revoluties in Georgië en Oekraïne, meent de Wit-Russische politiek analist Andrej Ljachovitsj. ,,Loekasjenko heeft de rellen aangegrepen om toe te slaan. Hij heeft duidelijk willen maken dat in Wit-Rusland geen revolutie komt. Nu hangt de oppositie als een bokser in de touwen."

Wederopstanding?
Maar er liggen kansen voor een wederopstanding, vinden Drako en Joechnevitsj. Economisch staat Loekasjenko er momenteel zwak voor, menen de twee. Sinds de verkiezingen holt de staatsgeleide economie achteruit. Loekasjenko komt geld te kort, doordat hij voor de verkiezingen de ambtenarensalarissen verhoogde en door het gebrek aan exportinkomsten. De inflatie stijgt en vanwege de devaluatie van de Wit-Russische roebel in mei daalden de lonen in waarde. Uit onvrede hierover kwam het vorige maand in de Minsk Tractorfabriek, een staatsbedrijf, tot kleine protesten. Vorige week reden automobilisten toeterend door Minsk uit onvrede over de hogere benzineprijs. Een dag later kwam Loekasjenko met een verlaging. Joechnevitsj wil dat de gebroken oppositie aanhaakt bij de ontevreden burgers. ,,Loekasjenko is verantwoordelijk voor de economie. Hij heeft gezegd als een vader voor zijn land te zorgen. Nu voelen de mensen de crisis niet genoeg. Ze ontvangen nog salaris. Straks niet meer. In oktober willen we een groot sociaal protest houden."
Loekasjenko weet dat arbeiders als van de tractorfabriek een belangrijke steun vormen. Hij heeft geld nodig en hij is op zoek naar een lening. Begin juni zegden voormalige Sovjetlanden toe met een krediet van twee miljard euro te komen. Wit-Rusland heeft ook een noodlening aangevraagd bij het Internationaal Monetair Fonds.
De oppositie moet niet te lang wachten met protesteren, meent Ljachovitsj. Hij vindt oktober te ver weg. ,,De economische situatie kan snel veranderen. Als Loekasjenko een oplossing vindt, heeft de oppositie geen kans."

Dit artikel verscheen op 16 juni in De Standaard

Jonge Russische wetenschapper wurmt zich los

Al te graag wilde Rusland vorig jaar de Nobelpijs voor de Scheikunde opeisen. Maar dat viel niet mee. De prijs ging naar de wetenschappers Andre Geim en Konstantin Novoselov. Beiden geboren in Rusland, maar de eerste heeft zich tot Nederlander genaturaliseerd en de tweede heeft zowel een Russisch als een Brits paspoort. Het onderzoek waarmee zij de Nobelprijs wonnen, verrichtten zij in het buitenland. Zo viel er voor Rusland weinig te vieren. Al kregen Geim en Novoselov de felicitaties van premier Vladimir Poetin. Maar ze moeten er niet aan denken om terug te keren naar Rusland: geen faciliteiten, goede condities, bureaucratie en corruptie, zeiden ze.
Het moet de twee Russische leiders, Poetin en president Dmitri Medvedev, irriteren dat hun land niet schittert op het wetenschappelijke niveau. De Sovjet-Unie kon regelmatig juichen voor internationale successen en Nobelprijzen. Maar na de val van het Sovjetrijk belaalt Rusland amper succes op wetenschappelijk niveau. En dat terwijl Poetin Rusland graag ziet als een internationale grootmacht en Medvedev wetenschap en technologie als zijn kindje beschouwt.
Om het niveau van de Russische wetenschap omhoog te krikken kwam de Russische regering op het idee om beurzen toe te kennen aan veertig wetenschappers, waarvan twintig buitenlandse wetenschappers. Met voor elke beurs een bedrag van 3,3 miljoen euro. Te besteden in drie jaar. De enige Nederlander die de beurs vorig jaar kreeg toegewezen is Peter Sloot, hoogleraar computational science aan de Universiteit van Amsterdam. Hij opende afgelopen maand in Sint-Petersburg een laboratorium in het ITMO (Instituut voor informatietechnologie, mechanica en optica) voor zijn onderzoek. In een inspirerende omgeving. Met de Staatsuniversiteit van Sint-Petersburg uit 1724 om de hoek en met het beeld van de Russische wetenschapper en dissident Andrej Sacharov, de vader van de Russische waterstofbom en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, bijna pal voor de voordeur.
Het doel van de beurs is Russische, jonge, wetenschappers in contact te brengen met het buitenland, zegt Sloot. ,,Om de isolatie van Rusissche wetenschappers te doorbreken en voor de ontwikkeling van jonge wetenschappers."
De oude generatie uit de tijd van de Sovjet-Unie, zittend in de gezaghebbende Russische Academie van Wetenschappen, maakt nog steeds de dienst uit. Jongeren krijgen niet de kans. Sloot: ,,De academie is heel rigide." Poetin en Medvedev willen haar invloed verminderen.
Russische geleerden van de Academie van Wetenschappen hadden tijdens de Sovjet-Unie geen contact met buitenlanders. Publicaties werden alleen in het Russisch geschreven en niet in het door de internationale wetenschap gebruikte Engels. Met de val van de Sovjet-Unie twintig jaar geleden gingen de grenzen open, maar obstakels bleven bestaan, legt promovendus Viktor Kasjirin (23)uit. Hij maakt sinds dit jaar deel uit van het team van Sloot. ,,Het is alsof je uit de gevangenis bent. Je hebt vrijheid, maar je weet niet wat je ermee moet doen. De oudere wetenschappers spreken geen Engels en weten niet hoe ze met het buitenland moeten samenwerken. Met behulp van Sloot leren wij denken als in de moderne wetenschap. We werken nu niet zoals onze voorvaderen tijdens de Sovjet-Unie."
Wel zijn de Russisch wetenschappers verlost van het verstikkende klimaat tijdens de Sovjet-Unie, merkt Kasjirin. ,,De wetenschap werd toen van bovenaf gecontroleerd. Onderzoekers werden gedwongen om zich bijvoorbeeld met ruimtevaart bezig te houden."
Een dag voor de opening van het laboratorium ontmoetten Sloot en de andere beloonde wetenschappers Medvedev. Punt van zorg is de Russische bureaucratie. Sloot en de anderen kaartten dit probleem aan bij de president. Russische wetenschappers moeten rapporten schrijven, waar inhoudelijk weinig in staat, weet Sloot. ,,Dit is tijdsverspilling. Die tijd kunnen ze beter gebruiken voor het schrijven van een Engelse publicatie.’’

Een andere Rus

Soms vergeet je hen. Zeker als je op straat om 11.00 uur 's ochtends twee dronken mannen moet ontwijken of als er weer eens iemand zijn roes ligt uit te slapen op de bank van de metro.
Deze Russen verbloemen het type Rus waar je niet oplet. Ze waren afgelopen weekend in groten getale gekomen naar het jazzfestival Oesadba Jazz in de tuinen van het landgoed Archangelskoje (met paleis), even buiten Moskou. Een festival waar drank meenemen verboden was, eigen eten en fris niet. De bezoekers waren tussen de 20 en 40 jaar. Westers gekleed. Op hun meegebrachte picknickkleed dronken ze rustig een biertje, te halen bij een kraampje, want de volgende dag moest gewerkt worden. Lurkten aan de waterpijp. Lazen een boek. Hadden verantwoord eten meegenomen. Dus cherrytomaten, druiven en perzikken. Al waren sommigen even langs de McDonald's gegaan, getuige de papieren zakken.
Ze konden muziek luisteren bij een van de vier podia. Met het paleis op de achtergrond of aan de oever van de rivier de Moskva. Ze konden liggen in een hangmat, hun kinderen konden voetballen of tekenen. Er was niet alleen sjasliek, maar ook sushi, muffins, sandwiches, appels en wit bier en cappuccino
Ze zagen op het hoofdveld, met uitzicht op het paleis, dj ZigZag met ontspannen loungemuziek de zondag aftrappen. Daarna was het de beurt aan de Amsterdam Klezmer Band (hier en hier voor een optreden) uit Nederland. Met in de hoofdrol zanger Alec Kopyt (hier en hier) uit het Oekraïense Odessa. De Nederlandse en Russische liedjes met folkloristische Oost-Europese invloeden deden het goed onder de Russen. De dansvloer was direct gevuld. De Amsterdam Klezmer Band kreeg opvolging van Los Devchatos, drie jonge Russische zangeressen (hier en hier). De Russische groep Bravo (hier en hier) bleek de publiekstrekker. Pas toen kwamen de meeste bezoekers van hun picknickkleed, begonnen te dansen en zongen elk lied ingetogen mee. Prachtig hoe de zachte Russische taal over het veld klonk. Hierna hielden sommige Russen het voor gezien of kozen ervoor op het gras te liggen om te luisteren naar Igor Boetman en zijn Big Band (hier en hier). Boetman is de bekendste Russische jazzmuzikant met een eigen club in Moskou. De Amerikaan Lucky Peterson (hier en hier) sloot de dag af.

Na afloop liep iedereen rustig naar huis. Een schitterend Russisch feest, zonder de traditionele kotspartijen, zwalkende mensen of in het grasveld liggende, dronken Russen.