Medvedev neemt een kijkje in de metro

Vanaf zijn Kremlinberg daalde president Dmitri Medvedev gisteren eens naar beneden om zich tussen het gewone volk te begeven. In de metro welteverstaan. Hij kwam eens kijken hoe het met de veiligheid staat in het meest gebruikte transportmiddel van Moskou, zo'n negen miljoen passagiers per dag. Hij had daarvoor het metrostation Ochotni Rjad uitgekozen. Het station meest dichtbij het Kremlin en ook populair vanwege het Rode Plein en een winkelcentrum.
Geschrokken door de aanslag van maandag op vliegveld Domodedovo, 35 doden, vroeg hij zich plotseling af hoe het met de veiligheid staat in de metro. Nog geen jaar nadat daar afgelopen maart twee bommen ontploften: 40 doden.
Na die aanslagen in maart zou Ochotni Rjad een proefstation worden, waar zou worden geëxperimenteerd met nieuwe veiligheidsmaatregelen. De proef hield in dat beeldschermen de reizigers duidelijk moeten maken wat ze moeten doen in geval van aanslagen. Ook kwam er een systeem dat explosieve, vuurwapens, gifgas en radioactiefstoffen kan opsporen. Tevens kwamen er detectiepoortjes. Niet voor iedereen, maar voor verdachten, lees mensen uit de Noord-Kaukasus.
Een dag na de aanslag van maandag ben ik eens gaan kijken bij Ochotni Rjad. De schermen staan er in ieder geval en ze lijken het te doen. Maar van de poortjes geen spoor. De drie mannen van de OMON, de oproerpolitie, in de bekende blauwe camouflagepakken stonden eerder alle vrouwen te bekijken dan dat ze echt opletten.
Medvedev, die na maandag een aantal politiefunctionarissen ontsloeg vanwege hun falen voor het nemen van de juiste veiligheidsmaatregelen, daalde af van de roltrappen en kwam ongetwijfeld terecht in een wereld die hij niet meer kent. Zich echt tussen de menigte begeven deed hij ook weer niet. Op foto's is hij te zien tussen ministers, de nieuwe burgemeester Sergej Sobjanin (vandaag honderd dagen in dienst en de Moskovieten zijn tevreden over hem, volgens onderzoek) en verder allerlei brede veiligheidsagenten.
In de metro kreeg Medvedev een kijkje in het veiligheidssysteem. Hij mocht een keer op een noodknop drukken en kreeg een draagbaar x-ray apparaat te zien, die binnen enkele minuten tassen heeft gecontroleerd. De president beval dat die apparaten zo snel mogelijk moeten komen en dat er meer honden moeten rondlopen. Medvedev had na de aanslagen van maart al een reglement ondertekend dat na er een veiligheidssysteem moet komen. Nu nog de vliegvelden.

Regels in de Russische rij

Russen en rijen. Het is altijd opletten, het is er altijd een chaos en de rijen kennen hun eigen regels. Of het nou bij de supermarkt is, bij de bank of het treinstation.
Een nummertje trekken, bestaat bijna niet in Rusland. Om te weten achter wie je moet staan, vraag je als je binnenkomt bij de bank. In dit geval de Sberbank waar ik kom om de maandelijkse elektriciteitsrekening te betalen: ,,Kto posledni (wie is de laatste)?" ,,Ja (ik)", krijg je dan te horen en je sluit netjes achter die persoon aan. Vervolgens moet je zelf opletten, want je kunt dezelfde vraag ook verwachten.
Dit is een belangrijke vraag, want de Russen verlaten graag de rij. Sommigen gaan buiten een sigaret roken en anderen gaan op een stoel zitten. Weer anderen gaan kijken of een andere rij korter is, zoals de vrouw voor mij deed, toen ik in de rij stond op het treinstation van Nizjni Novgorod voor een kaartje naar Moskou. Ze vragen dan of jij even op hun plek wilt letten. Om vijftien minuten later terug te komen of helemaal niet, zoals de vrouw in Nizjni Novgorod. Terwijl ik haar plek beschermde tegen indringers.
Die liggen namelijk op de loer. In de rij staat iedereen dicht op elkaar. De Rus zet je meteen klem. Je hoeft je maar even naar achter te bewegen of je botst al tegen iemand aan. Een meter afstand houden is er niet bij. Dat is erg fijn voor bij het pinnen met je creditcard of geld halen bij een automaat. Het is begrijpelijk dat iedereen bovenop elkaars lip staat. Want als je in de rij iets te veel ruimte overlaat tussen jezelf en de persoon voor je dan wordt die plek ingenomen door iemand anders die denkt dat de rij voor jou begint.
De regels in de Russische rij hebben een oorzaak: zeventig jaar communisme, zeggen Andrej (50) en Anna (30). ,,De winkels waren leeg. Voor alles moest je in de rij staan tot er iets was: brood, melk, aardappels", zegt Andrej. Anna herinnert zich hoe ze als klein meisje twee uur in de rij stond voor brood of worst. ,,Als er worst was dan was er alleen genoeg voor de eerste drie mensen. De anderen moesten wachten. Maar ondertussen waren er Russen die probeerden voor te dringen en zodra ze een ruimte zagen binnen de rij daar gingen staan. Vandaar dat iedereen dicht op elkaar staat." Ze praat er met afschuw over en trekt een vies gezicht.
Andrej haalt een anekdote op uit 1984, waar hij lachend aan terugdenkt. ,,Ik stond te wachten op worst. Er was niks. Totdat een aantal worsten op de toonbank werd gelegd. Iedereen sprong er bovenop. Ik kon er nog net eentje bemachtigen. Ik voelde me de gelukkigste persoon op aarde. Het zit nog altijd in de hoofden van de mensen om dicht op elkaar te staan. Net als kijken of een andere rij korter is. Ik ben opgegroeid in het communisme. Anderen deels. Er zullen generaties overheen gaan, voordat Russen leren normaal in de rij te staan."
Tot slot een laatste truc. Te gebruiken in de rij van elke supermarkt. Zoals iedereen ga je in de supermarkt met je karretje vol boodschappen op zoek naar de kortste rij. Je kijkt of de persoon voor je niet al te veel boodschappen in zijn winkelwagentje heeft en is dat het geval dan sluit je aan en denkt blij: dit gaat lekker snel. Misgegokt in Rusland. Het is me al vaker overkomen dat een vrouw voor me met een haast lege kar met slechts vijf producten in de rij staat en haar man/vriend aan komt lopen met zijn armen vol tandpasta, worst, kaas, groente en afwasmiddel en het tot dan toe vrijwel lege wagentje vult. Daar sta je dan, terwijl je dacht soepel door de rij te komen.

Wellicht is dit de mooiste rij. Bij de eerste McDonald's van Rusland, Moskou 1990.

De Russische liefde voor bont

Ze heeft geen oog meer voor haar man, die staat toe te kijken. In plaats daarvan kijkt de 65-jarige Tamara Selezniva mij lachend en flirtend aan. Ze paradeert met haar nieuwe bontjas door de winkel. En wat vind je ervan, vraagt ze. ,,U ziet eruit als een koningin", antwoord ik en ze knikt instemmend.
Selezniva staat er ook echt bij als een tsarina. Met haar kin omhoog bekijkt ze haar zwarte bontmantel van nerts. Aan de bovenkant zit een knoop in de vorm van een broche. Naast haar staan twee winkelverkoopsters die haar voorzien van advies. Selezniva's man zegt niks en houdt alleen de oude bontjas vast. Ze zet haar witte bontmuts op om te kijken of die bij haar mantel past.
Na door de winkel heen en weer te hebben geparadeerd, kiest Selezniva voor de mantel. Haar mond met dik rood gestifte lippen staat in een grote krul naar boven van blijdschap. Terwijl ze wacht op haar man, die geld haalt bij de automaat, zegt ze: ,,Vroeger was bont alleen weggelegd voor de tsaar en zijn vrouw. Alleen zij konden dat betalen. Tegenwoordig is bont een stuk goedkoper en kunnen er ook mensen zoals ik mee rondlopen. Het is een teken van rijkdom en het is een prestigestrijd. Russische vrouwen moeten er mooi uitzien. We zijn concurrenten van elkaar."
Selezniva staat in Valentina, een van de bontwinkels die van 22 december tot en met 26 december een filiaal hebben geopend in tentoonstellingsruimte de Kleine Manege in het centrum van Moskou. Negentien winkels staan hier tijdelijk. Van de grond tot het plafond hangen de rekken vol glimmend bont van bijvoorbeeld nerts, sabel of vos. Een mantel van nerts kost ruim 5200 euro, een bontjas van vos meer dan 2100 euro en een vest van sabel 1250 euro. ,,Nerts is het populairst", zegt verkoopster Natasja Davidenko (45) van Valentina in een truitje met luipaardenprint. ,,Dat is betaalbaar. Sabel is te duur."
Rusland is het land van bont. In de zestiende en zeventiende eeuw veroverde Rusland Siberië en pelsjagers trokken mee om jacht te maken op bont, waar Siberië rijk aan was. Niet alleen voor Rusland, maar ook om te voldoen aan de stijgende vraag vanuit Europa. Tegenwoordig valt in de Moskouse winter altijd ergens een vrouw met een bontjas te zien. Soms zitten ze met zijn drieën naast elkaar in de metro.
Naast de concurrentie onder vrouwen heeft de bontjas een praktische reden legt Selezniva uit. ,,Met onze winters van -20 tot -30 graden is bont het enige wat helpt om warm te blijven. Wat dacht je van de volkeren in het noorden. Zij dragen alleen maar bont."
Irina Novozjilova schudt met haar hoofd bij het horen van Selezniva's argumenten. Novozjilova is directeur van Vita, een dierenorganisatie in Moskou. ,,Wat een slappe redenen. Je hebt tegenwoordig prima synthetische kleding die je bij -30 warm houdt.” Ze ontvangt mij in haar huis, waar een duif heen en weer fladdert van een plantenbak naar mijn tas en op die laatste gerust haar behoefte doet. Novozjilova schat dat een op de twee Russen iets van bont in huis heeft. ,,Arme mensen hebben hooguit een bontmuts, maar mensen met geld hebben meer kledingstukken."
De Russische liefde voor bont maakt het voor Vita moeilijk om de heersende mening te veranderen. De organisatie kan bogen op slechts een ,,klein" succes: in 2008 toen de Russische regering het doodknuppelen van jonge, Groenlandse zeehonden verbood. Een item dat op het eerste Russische televisiekanaal werd uitgezonden en daarom heeft geholpen de publieke opinie over bont iets bij te stellen.
Steun van de autoriteiten krijgt Vita niet, zegt Novozjilova. ,,Wat betreft de zeehonden kwam dat door internationale druk. Maar verder doet de overheid niets. De bontindustrie is lucratief en politici hebben daar belangen bij. Als er een anti-bontwet wordt aangenomen, raakt hen dat.” Ze vertelt over een wetsontwerp dat alle dieren beter zou beschermen. Politici hebben de wet uitgekleed. ,,Het ontwerp gaat nu alleen over honden en katten.” Vita richt zich vooral op acties, zoals stickers plakken in de metro of demonstraties. Ook zet de organisatie bekende Russen in. Dit alles helpt, merkt Novozjilova. ,,De ouderen willen niet veranderen. Maar jongeren staan er open voor. Dat gaat langzaam. Stap voor stap moet dat zich uitbreiden."
Wachtend op haar man kent Selezniva de bezwaren tegen bont in West-Europa. Ze heeft haar antwoord klaar. ,,Jullie dragen toch ook leer? Dat is precies hetzelfde. En mijn nieuwe mantel is van een gefokt dier. Niet doodgeschoten in het wild. En die Nederlanders moeten maar eens deze kant opkomen. Dan weten ze hoe koud het hier is.”