Buurtfeest op 9 mei

De Russische feestdag 9 mei, wanneer de overwinning op Duitsland wordt gevierd en vandaag 65 jaar geleden, in Moskou voelt een beetje als Koninginnedag in Amsterdam. Waar ga je naar toe? Naar welk park? Waar is het leuk? Het Gorki-park en het Park van de Overwinning houden vandaag ongetwijfeld grootschalige feesten met alles erop en eraan en met vanavond een spetterend vuurwerk. Maar in het park in de buurt van mijn huis was ook een feest. Speciaal voor oorlogsveteranen uit de wijk.
Veel stelde dit buurtfeest niet voor. Lekker kneuterig, maar dat gaf extra charme aan het geheel. Een paar honderd bezoekers liepen rond. Er was een podium behangen met zwart-wit foto's uit de oorlog, voor de kinderen waren er luchtkussens en er was sjasliek te eten. Dat was het.
Het podium bood het meeste vermaak. Een zangeres zong liedjes over het prachtige moederland. Daarna speelde een groep studenten de Tweede Wereldoorlog na. Compleet met soldaten die naar het front vertrokken en afscheid namen van hun vrouwen die Russische sjaals droegen, met nagebootste gevechten en met drie man die drie Duitsers speelden met swastikabanden om hun arm. Vooraf werd aangekondigd dat dit toneelstuk speciaal was bedoeld voor de jongste generatie, zodat zij niet moest vergeten wat er was gebeurd. Maar de kinderen waren vooral te vinden op de luchtkussens of in de speeltuin.
De meeste toeschouwers bestonden uit Russen ouder dan 40 jaar. Voor het podium stonden ongeveer twintig bankjes. De verse verf was nog te ruiken. Sommigen zaten uit voorzorg op een krant. Op de eerste twee rijen zaten de oorlogsveteranen, mannen en vrouwen. Een enkeling leunend op een stok en rijkelijk behangen met medailles. Er werden foto's van hen gemaakt en ze hielden bloemen vast, die ze eerder hadden gekregen.
Het toneelstuk had iets sneus. Soms viel het geluid weg, waardoor de begeleidende pianiste gedwongen was om te pauzeren en de toneelspelers geduldig stonden te wachten. Een andere keer vertrokken halverwege het stuk vrijwel alle toeschouwers - alleen de oorlogsveteranen bleven zitten- om te kijken naar een colonne tanks, die plotseling voorbij kwam rijden en eerder had deelgenomen aan de parade op het Rode Plein. De soldaten werden toegejuicht alsof ze de bevrijders zelf waren, alsof ze net terugkwamen van het front.
Na de groep studenten was het de beurt aan de buurtkinderen voor een aantal dansjes. Daar kwamen nog de meeste mensen op af. Hun opvoering was het beste te bekijken vanaf het opgezette terras in de zon, met een portie sjasliek en een halve liter kvas. Het buurtfeest gaat tot 20.00 uur door. Daarna kunnen mijn buurtbewoners verder losgaan. Morgen hebben ze een officiële vrije dag.

Gevechtsvliegtuigen, oorlogsveteranen en Stalin

Ook twee minuten stilte in Moskou

Gemarteld en gestorven op slechts 28-jarige leeftijd in een KGB-gevangenis, maar voor altijd een Nederlandse oorlogsheld. Zijn naam staat in gouden letters op een wit gedenkteken op de Vvdedenskoje begraafplaats in Moskou: G.H.M. Van der Waals. Elk jaar komt op 4 mei op deze plek de Nederlandse gemeenschap in Moskou bijeen om Gerrit van der Waals te herdenken.
Zijn naam staat terecht in het goud geschreven, blijkt na het lezen van de doctoraalscriptie Gerrit van der Waals, een vergeten held door Charles Storm van ’sGravesande, voormalig defensieattaché in Moskou. In 1942 wordt luitenant Van der Waals als krijgsgevangene afgevoerd naar Duitsland. Hij komt terecht in een kazerne in Stanislau, toen Polen, inmiddels Oekraïne. Na een jaar ontsnapt hij en legt te voet zeventig à tachtig kilometer af over de Karpaten om in Hongarije te komen. Dat land is pro-Duitsland, maar het stuurt geallieerde vluchtelingen niet weg.
In Hongarije raakt Van der Waals betrokken bij het verzet. In maart 1944 valt Hitler toch Hongarije binnen. Van der Waals redt het leven van joden door hun paspoorten te vervalsen. In december 1944 slaagt Van der Waals erin zich vanuit Hongarije aan te sluiten bij de geallieerde troepen, in dit geval het oprukkende Rode Leger. Hij wil de Sovjet-Unie voorzien van informatie over de Duitse troepen.
Maar de Russen vertrouwen hem niet. Ze beschouwen Van der Waals door zijn lengte, blonde haar en blauwe ogen als een Duitse spion. Hij valt in handen van de gevreesde organisatie Smersj, dat staat voor Dood aan de Spionnen. Van der Waals belandt in januari 1945 in de beruchte Loebjankagevangenis en daarna in de Lefortovskaja en Boetirskajagevangenissen. Smersj probeert hem bekentenissen te ontlokken en martelt hem onder meer door het toedienen van drugs. In 1946 doet Van der Waals een poging tot zelfmoord door te springen in een liftschacht. Een stang breekt zijn val.
Van der Waals’ gezondheid verslechtert en op 11 augustus 1948 overlijdt hij in een ziekenzaal van de Boetirskajagevangenis. ,,Volgens het medische dossier sterft hij aan longtbc en door een zwak functionerend hart, maar het proces van martelen en een slechte behandeling maakt hem vatbaar voor ziekte”, licht defensieattaché Rein Schravendeel van de Nederlandse ambassade in Moskou toe. Van der Waals' lichaam wordt gecremeerd.
In 1958 komt er een grafsteen ter nagedachtenis van Van der Waals op de Vvedenskoje begraafplaats in Moskou. Het is het enige gedenkteken van een Nederlander in de Russische hoofdstad. Bij de gedenksteen van Van der Waals legde de Nederlandse ambassadeur Ron Keller vandaag een krans neer. ,,In Van der Waals herdenken we de helden en heldinnen die vochten voor vrijheid en gerechtigheid", zei Keller in een korte toespraak, voordat de stille tocht over de begraafplaats begon naar het gedenkteken van Van der Waals.

1 mei: de bijna-arrestatie van Dima

Om 09.45 uur gisteren afgesproken met vriend Dima op metrostation Poesjkinskaja. Het was 1 mei, de Dag van de Arbeid en in Moskou dé kans om te demonstreren. Ook voor Dima, die gewapend met een zelfgemaakte poster: '2x2=5. Tsjoerov, kopieer Grizlov niet' kwam aanlopen. Zijn creatie verwijst naar eerdere verkiezingsfraudes. De getallen verwijzen naar het gesjoemel met de uitslagen en de tekst betekent dat Vladimir Tsjoerov, de voorzitter van de kiescommissie, niet moet doen wat de leider van Verenigd Rusland Boris Grizlov, de partij van Poetin, wil.
Dima is sociaal-democraat en journalist. Hij had met vrienden afgesproken om zich aan te sluiten bij de demonstratie van Rechtvaardig Rusland. Een partij die wordt toegestaan door het Kremlin en soms hard uithaalt naar Verenigd Rusland. Rechtstreekse kritiek op Poetin of Medvedev is er niet bij, vertelde Dima.
Het was in de drukte even zoeken naar zijn vrienden. De demonstranten waren op weg naar het Poesjkinplein in het centrum van de stad en bevonden zich op de Petrovboulevard. Het was een sliert van ongeveer duizend man. Rechtvaardig Rusland bestaat uit verschillende afdelingen/organisaties, die zich bij de partij hebben aangesloten. De sliert was daarom opgedeeld in verschillende vakken. Er was het vak van gepensioneerden, die demonstreerden voor een hoger pensioen. Daarvoor liepen in groene shirts jongeren die pleitten voor een beter milieu. Anderen voor meer internetgebruik en gekleed in hun uitrusting waren er oorlogsveteranen die zich vergeten voelen. Ieder gedeelte had zijn eigen vlaggen en spandoeken, in de geel-rode partijkleuren. De stoet had wat carnavalesk: orkesten met blazers en trommels liepen mee en toen de demonstranten hun eindpunt hadden bereikt, haalden jongeren aan de kop van de stoet acrobatische trucs uit op speciale fietsen. Om de zoveel tijd werd er wat omgeroepen en afgesloten met het traditionele, Russische ,,hoera, hoera, hoera", een soort van strijdkreet. De muziek, de fietsers en het hoera waren bedoeld om de mensen een goed gevoel te geven, aldus Dima. Zo ging dat ook bij demonstraties tijdens het communisme.
Na vijf minuten meegelopen te hebben haalde Dima trots zijn poster uit zijn plastic zak en toonde hem aan zijn vrienden. Speciaal voor een fotojournalist hield hij hem nog even duidelijk omhoog. Vanaf dat moment had Dima de aandacht van een agent die op gelijke hoogte met ons kwam meelopen. Nog geen twee minuten later verschenen er twee mannen met oortjes en een van hen rukte Dima's poster uit zijn handen. De agent en een van de mannen met het oortje namen Dima mee. Hij stribbelde tegen. Zijn vrienden keken toe. Niemand deed wat. Een minuut later werd Dima losgelaten. ,,Ik heb gezegd dat ik journalist ben. Ze hadden geen zin in een groot verhaal in de krant en omdat ik ook niet meewerkte, lieten ze me gaan. Ze wilden geen rel tussen al deze mensen. Die twee mannen met oortjes weigerden zich te identificeren. Zij en de agent zijn van buiten de partij." Volgens Dima kwam kort daarna de rechterhand van de leider van Rechtvaardig Rusland naar hem toe. ,,Je ziet het: Rusland is een geleide democratie'', had ze tegen hem gezegd. Op mijn vraag of ik hem niet had moet helpen, zei hij: ,,Nee, dat hoeft niet. Als ze je oppakken, laten ze je na twee uur vrij. Dat doen ze met alle demonstranten."
Bij het Poesjkinplein eindige de demonstratie voor een podium, waarop sprekers van Rechtvaardig Rusland hun zegje deden. Partijleider Sergej Mironov hekelde de rol van Russische oligarchen tijdens de economische crisis. Ook gaf hij af op de monopoliepositie van Verenigd Rusland. Hij riep op tot een einde aan verkiezingsfraude. Een leider van de vakbond pleitte voor meer stakingsrecht van de arbeiders. Een ander richtte zich tegen de Moskouse burgemeester Loezjkov en zijn bouwwoede ten koste van cultuur-historische gebouwen en parken, zoals hij van plan is rond het Poesjkinplein. ,,Zij mogen het wel zeggen. Maar de gewone mens niet", sprak Dima. Hij voegde eraan toe dat de grootste angst van het Kremlin onrust is onder het volk en dat dat leidt tot een revolutie.
Na een kwartier was het tijd om de demonstratie te verlaten. De sprekers die nu nog kwamen, vertelden toch allemaal het zelfde, verklaarde Dima. De nieuwe plaats van bestemming was de McDonald's (de eerste ooit in Rusland), waar het tijd was voor cola, kipnuggets en ,,freedom fries'', zei Dima lachend.