,,Eet, eet, eet"

Koesjat is het Russische werkwoord voor eten. Nooit heb ik dat vaker gehoord dan in Vladikavkaz en Beslan.
Een interview met de 60-jarige Aza Tedtova, die vijf jaar geleden haar tienjarige kleinzoon verloor tijdens de gijzeling van School Nummer 1 in Beslan, ging als volgt. We zaten in haar loggia aan een lange tafel. Binnen een oogwenk had haar schoonzoon de hele tafel vol met eten gezet. Vlees, kaas, eigen gebakken brood, zelfgemaakte aardappelkoek, verschillende zoete koekjes, pruimen, meloen en later ijs. Steeds als een schaal leeg was, werd het aangevuld. Gedronken werd er ook: thee, peren- of appellimonade en natuurlijk wodka.
Na School Nummer 1 te hebben gezien, besloot ik op een bankje te zitten. Ik had mijn bestemming nog niet eens bereikt of een oud vrouwtje met hoofddoek en stippeltjesjurk kwam gebogen en steunend op haar wandelstok schuifelend naar me. ,,Kom eten, kom", zei ze. Ze nam me mee naar haar huis.
In de brandschone keuken moest ik van oma zitten. Haar dochter - het grijze haar in een lange paardenstaart - keek er totaal niet raar van op dat een vreemdeling in het huis stond en ze ging direct aan de slag. Snel sneed ze een paar tomaten, komkommers en brood. Zelf hadden ze eerder al gegeten. Dus warmde de dochter het overgebleven eten, een kotelet en pasta, nog even op.
Na één portie had ik genoeg. Dat vond oma maar niks. Ze pakte de pan. ,,Hier nog een kotelet." ,,Nee, bedankt", was mijn antwoord. ,,Wat pasta? Eet, eet, eet." Tot haar grote teleurstelling bleef ik weigeren. ,,Eet dan toch. Eet", zei ze streng. Ik sloeg alles beleefd af. Maar ze kwam met een oplossing. Pakte een aantal boterhamzakjes en deed daar het overgebleven brood, pasta, kotelet, komkommer, een nieuwe tomaat en twee appels in. Terwijl ze de zakjes aan mij gaf, kuste ze op mijn hoofd.
En dan waren er nog andere interviews met indrukwekkende verhalen over het gijzelingsdrama en steeds werd er gevraagd of ik niet wat wilde eten.
Vreemd vond ik het dan ook niet dat op de terugreis het vliegtuig vol zat met, jawel, eten. Pizzadozen met het nationale Ossetische gerecht (recept) gingen als handbagage mee naar Moskou.

In Rusland is iedereen het mikpunt

Rijken, alcoholisten, gepensioneerden, politici, niemand ontsnapt aan Russische grappen.

-Papa, wanneer ik later groot ben, wil ik premier worden.
-Nou, jongen, om premier te worden moet je nog heel veel groeien. Eerst moet je president worden!

Rusland is het land van de humoristische anekdotes. Met name van de politieke, zegt Olga Frolova, taalkundige aan de Linguïstische Staatsuniversiteit Moskou.
Oud-president en huidig premier Poetin en huidig staatshoofd Medvedev zijn niet de eerste Russische slachtoffers van politieke anekdotes. Deze grappen ontstonden in de jaren 20 van de vorige eeuw, toen de communisten aan de macht waren. Gedwongen door de censuur zochten de Russen een weg om hun ongenoegen te uiten en politici op de hak te nemen. Van Stalin tot Gorbatsjov; elke Sovjetleider moest eraan geloven. Al was het vertellen van zulke grappen niet zonder gevaar.
De politieke anekdote is modern, legt Frolova uit „De huidige anekdote is een kort, humoristisch verhaal dat iets of iemand belachelijk maakt. Het moet wel uit het leven zijn gegrepen. Het moet actueel zijn, anders slaat de grap niet aan. Ik vertelde in de jaren 90 een grap over Brezjnev (voormalig Sovjetleider tussen 1964 en 1982, FA). Niemand moest hierom lachen.”
De oudste anekdotes stammen uit de 18e eeuw, vervolgt ze. „Dat waren grappige verhalen die gebaseerd waren op echte gebeurtenissen en centraal stonden in het leven van de mensen. Dit komt terug in het werk van Ruslands grootste dichter Poesjkin (1799-1837, FA).”
Politiek is een populair onderwerp maar eigenlijk wordt geen thema in de moderne anekdote ongemoeid gelaten. Het kan over van alles gaan, benadrukt Sergej Tichonov. „Rijke Russen, alcoholisten, gepensioneerden, politici, iedereen komt een keer aan de beurt. Daarom zijn de grappen, naast het taalaspect, vaak moeilijk te begrijpen voor buitenlanders. Ze gaan over specifiek Russische onderwerpen.”
Tichonov is communicatiemanager bij radiostation Humor FM. Dat zendt de hele dag grappen uit, afgewisseld met muziek. Door heel Rusland luisteren per dag ongeveer 2 tot 3 miljoen mensen naar de zender, zegt Tichonov. Anekdotes staan centraal bij Humor FM. Elke werkdag is er de Anekdote-parade. Hiervan worden de beste na een verkiezing in het weekend nog eens uitgezonden. Als bron gebruikt de redactie de vele anekdotesites, zoals anekdot.ru.
Humor FM beantwoordt volgens Tichonov aan de Russische behoefte tot lachen. „Humor is een onontbeerlijke factor in de Russische samenleving. Russen hebben humor nodig. In het algemeen is hier veel verdriet. Daarom moet je ook kunnen lachen.” Frolova: „Humor is onmisbaar. Het is om te relaxen. Humor helpt problemen naar de achtergrond te dringen.”
Maar die humor kan ook te ver gaan, vindt de docente. Ze toont zich bezorgd over de nieuwste soort anekdotes, die passen in een tijd dat Rusland zich steeds meer profileert. „Het zijn anekdotes die ik niet wil vertellen. Ze zijn nationalistisch. Deze grappen zijn agressief tegenover andere landen. Via internet komen ze binnen en het is moeilijk te controleren wie daar achter zit.”

Dit artikel verscheen op 6 augustus in het Reformatorisch Dagblad.

Lachen kan ook op anekdot-film.ru.

Vertaling spotprent: kaal-behaard-kaal-behaard.

,,Ben jij een neger?"

Je weet dat het gebeurt in Rusland. De rapporten en verhalen van mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en de Russische SOVA zijn bekend en toch schrik je ervan als je het een keer meemaakt: racisme.
Wat dat betreft waren er de afgelopen twee maanden al een paar voorbeelden. Koop niet bij een 'zwarte' vertelde een Russische vrouw mij. ,,Die zijn niet te vertrouwen." Of: ,,Ben jij een neger?", vroeg de verhurende makelaar argwanend aan de telefoon. Het zijn momenten waar je even om lacht en verder niet bij stilstaat.
Maar vandaag was dat niet het geval. Vanuit het verrassend leuke VDNKh-park, met skatende Russische jongeren, een ontelbare hoeveelheid sjasliektentjes en bizarre Sovjetarchitectuur, liep een groepje van vijf Russische soldaten, het was vandaag de dag van de blauwe baretten, naar metrohalte VDNKh. Met bier in hun handen probeerden ze gratis het metrostation binnen te komen. Dat mislukte. Even later stonden ze zingend en lallend op de meterslange roltrap. In de metro wilden ze plaatsnemen op de bankjes, maar er was slechts plek voor vier. Dat werd wel even opgelost.
Op een van de bezette plekken zat een Aziatische jongen. Dringend en op niet al te vriendelijke toon werd die laatste verzocht weg te gaan. Hij gehoorzaamde en ging naast de soldaten staan. Ook dat was niet goed. Een van de soldaten sloeg een arm om de Aziatische jongen en duwde hem zo verder weg. En siste hem nog wat in zijn oor toe. De jongen liet het allemaal over zich heen gaan. De overige passagiers zaten er apathisch bij. Twee metrohaltes stond de jongen op gepaste afstand van de soldaten vandaan. Hij keek strak voor zich uit en verroerde zich nauwelijks.
Bij metrohalte Rizskaja moesten de soldaten en de Aziatische jongen eruit. Zij gingen als eerste en pas toen de omroeper in de metro waarschuwde dat de deuren gingen sluiten, stapte ook de Aziatische jongen uit om vervolgens langzaam verder te lopen. De groep soldaten wat verder voor hem in de gaten houdend.
Rusland is voor de Russen, is de gedachte. Helemaal nu het economisch slechter gaat. Niet zelden leidt racisme in Rusland tot een dodelijke afloop. Volgens SOVA overleden dit jaar 36 mensen en raakten 147 gewond. De regering probeert racisme tegen te gaan. Maar een goed plan ontbreekt. Vaak ontlopen de moordenaars hun juiste straf. Rechters en de politie zien aanvallen op Afrikanen, Kaukasiërs en Aziaten als een vorm van hooliganisme.
Volgens de Russische persbureaus is de dag van de blauwe baretten rustig verlopen.