De slag om Moskou

De aanval was hard en openbaar. Onder zware muziek en met een dreigende stem zond de pro-Kremlin televisiezender NTV afgelopen vrijdag een vernietigende documentaire uit over de Moskouse burgemeester Joeri Loezjkov. Kritische vragen kwamen aan bod. Waarom keerde Loezjkov niet eerder terug van zijn vakantie toen Moskou deze zomer leed onder de hitte en smog. Waarom besteedde Loezjkov meer geld aan zijn bijen dan aan maatregelen tegen de smog. Hoe kan het dat zijn vrouw de rijkste vrouw is van Rusland?
De documentaire was een nieuwe stap in de ruzie tussen Loezjkov en president Dmitri Medvedev. De bom tussen de twee barstte vorige week. De burgemeester opende het spel. Hij liet dinsdag in een artikel in de krant Rossiskaja Gazeta weten dat een omstreden snelweg van Moskou naar Sint-Petersburg wel door het Chimki-bos bij de hoofdstad moet worden aangelegd. Hij stond hiermee lijnrecht tegenover Medvedev, die eind augustus juist had besloten dat het project moest worden stilgelegd. En dat terwijl premier Vladimir Poetin achter de bouw van de snelweg staat.
Het Kremlin reageerde fel op het artikel van Loezjkov door de volgende dag terug te slaan via persbureau Interfaks. Dat bracht een bericht naar buiten, waarin een bron vanuit het Kremlin meldde dat het drijven van een wig tussen de president en de premier ,,natuurlijk onaanvaardbaar is en absoluut niet in overeenstemming met de werkelijke betrekkingen tussen het staatshoofd en voorzitter van de regering". Volgens de bron kon een reactie niet uitblijven. De vrijdag daarop maakte NTV bekend 's avonds een documentaire over Loezjkov te gaan uitzenden. Daarna volgden andere staatszenders met kritische programma's over de burgemeester.
Medvedev stuurt aan op de val van Loezjkov. De president is bezig om langzittende, onafhankelijke gouverneurs - met een eigen machtsbasis - te vervangen door jonge, moderne en gehoorzame gouverneurs. In Rusland benoemt en ontslaat de president de gouverneur. Moskou heeft een federale status en daarom wordt de functie van burgemeester van Moskou gezien als die van een gouverneur. Medvedev heeft laten weten dat een gouverneur niet ouder mag zijn dan 70 jaar en niet meer dan drie termijnen mag dienen. De 73-jarige Loezjkov, bezig aan zijn vierde termijn, past in het rijtje van politieke dinosaurussen als de gouverneurs van Tatarstan, Basjkirië en Kalmukkië. De eerste twee hebben dit jaar het veld moeten ruimen. De laatste volgt in oktober. ,,Loezjkov is van hen als enige over en is dus aan de beurt", zegt analist Aleksej Moechin van het Centrum voor Politieke Informatie in Moskou.
De burgemeester peinst er niet over om zelf op te stappen. Hij beschouwt Moskou als zijn imperium. Loezjkov is sinds 1992 burgemeester van de hoofdstad. Hij is van plan zijn huidige termijn, die volgend jaar afloopt, uit te zitten, liet hij afgelopen weekend weten op een forum, waar ook Medvedev rondliep. Loezjkov probeert daarom steun te krijgen van Poetin. Door zijn kant te kiezen gokt Loezjkov erop dat de huidige premier nog altijd de machtigste politicus is. ,,Die twee kunnen het met elkaar vinden", merkt Moechin op. ,,Loezjkov hoopt blijkbaar dat deze stap hem zal redden van zijn ontslag."
Loezjkov is geliefd en gehaat in Moskou. Voorstanders prijzen hem, omdat hij van de stad een bruisende metropool heeft gemaakt met winkels die 24 uur open zijn en met de komst van moderne gebouwen. Tegenstanders verafschuwen hem, omdat zijn bouwlust ten koste gaat van monumentale gebouwen in de Russische hoofdstad. Loezjkov zou zijn positie gebruiken om zijn vrouw Jelena Batoerina, hoofd van een bouwbedrijf, aan projecten te helpen.
Voor het Kremlin is september een goede maand om Loezjkov weg te krijgen, vindt Moechin. Volgend jaar december zijn er in Rusland parlementsverkiezingen en in maart 2012 kiezen de Russen een nieuwe president. Veranderen van burgemeester op dit moment zou voordeliger zijn dan volgend jaar. De nieuwe burgemeester heeft dan meer tijd om steun te verkrijgen voor de regerende partij Verenigd Rusland bij de parlementsverkiezingen en voor de heersende president bij de presidentsverkiezingen.
Daarom is het tijdstip van de aanvallen logisch, vindt Moechin. En er is genoeg munitie. ,,Loezjkov staat de laatste tijd onder druk. Onder andere vanwege het Chimki-bos en zijn optreden tijdens de smog. Dit is het ideale moment om van hem af te komen."

Onder de grond

Hij is onmisbaar voor de Moskouse voetganger: de perechod (oversteekplaats). De voetgangerstunnel die onder de wegen met het razende verkeer doorloopt of die je leidt naar de ingang van de metro. Het is een leven op zich in de perechod, en niet alleen in die van Moskou. Ook in die van Sotsji, Kiev en Sint Petersburg.
Voor wie wil oversteken in Moskou is het altijd zoeken naar een rechthoekig bord, waarop een mannetje (waarom geen vrouwtje) een denkbeeldige trap afloopt. Deze tunnels zijn vaak rustig. Hooguit met een straatmuzikant of verkopers die hun handel op tafeltjes of kleedjes hebben uitgestald.
De perechod die leidt naar de metro zijn het meest druk bezocht en daar wordt op ingespeeld. Aan de zijkant in de gangen bevinden zich kleine winkeltjes van ongeveer één bij twee met alleen een luik. Andere zijn groter en hebben zelfs een pashok. Ze verkopen van alles: broeken, nagellak, tassen, tijdschriften, ballonnen, lippenstift, mariabeeldjes, schuursponsjes, zwaarden, natuurlijk sigaretten, schoenen, broodjes (hun geur vult soms een hele tunnel), truien, frisdrank, speelgoedauto's, tweedehands telefoons, scheerspullen, binnenkort mutsen en panty's. Kortom, in de meeste gevallen spullen die je altijd nodig hebt en even snel wil kopen. De hoofden van menig perechodgebruikers zijn daarom niet voor niets steevast opzij gericht. Maar evengoed is het even kijken, kijken, niet kopen, niet kopen.
De verkopers maken zich daarom niet erg druk om hun klant. Rustig lezen ze op een kruk in hun winkel een tijdschrift, kletsen wat met een voorbijganger en drinken thee met andere verkopers. Pas als er echt zaken worden gedaan, komen ze in actie.
De perechod is ideaal voor de winter. Het is er warm, vaak ook door de lucht vanuit het metrostation. Zwerfhonden nestelen zich in een hoek. Bier drinken, afspreken en bijkletsen gebeurt onder de grond. Muziekgroepen treden op. Uitgerust met een versterker, gitaren, microfoon en drumstel kunnen ze rekenen op een vast publiek dat het op een dansen zet.
De perechod leent zich ook uitstekend voor aanslagen. Massa's mensen bewegen zich erin voort en vormen een makkelijk doelwit. Dat bleek ook op 8 augustus 2000 toen terroristen acht mensen opbliezen. Een herdenkingsteken bij het metrostation Poesjkinskaja herinnert zich hier nog aan. Elke dag liggen er bloemen. Een bewaker is er wel in de perechod. Hij heeft een eigen kamer, waar een bed en een televisie inpast.
De laatsten die in de perechod aan zet zijn, zijn de schoonmaaksters. Als de metro's rond 01.00 uur hun laatste rit rijden en de winkeltjes hun luiken hebben gesloten, komen de grijzige dames van minstens 55 jaar tevoorschijn. Gekleed in groene overalls ruimen ze de rotzooi op en vegen de grond van de perechod schoon.